Leni Riefenstahl
Berta Helene Amalie (Leni) Riefenstahl (Berlijn, 22 augustus 1902 – Pöcking, 8 september 2003) was een Duits cineaste en fotografe. Zij begon haar carrière als danseres.
Inhoud |
[bewerk] Regisseur
Riefenstahls "documentaires" over de Nürnbergse partijdagen (Triumph des Willens 1934) en de Olympische Spelen in Berlijn (Olympia1936) gelden als wonderen van technische innovatie en esthetische odes aan de menselijke fysieke kracht. Riefenstahl werd in de filmwereld bekend door haar bijzondere, vernieuwende vormen: de Olympische duikers werden gefilmd zonder vaste objecten (zoals de duikplank) in beeld. De kijker, die indertijd nog niet gewoon was aan dergelijk cameragebruik, zag een compleet andere, vrije kijk op de wereld. Vooral "Olympia" is opvallend door de technische perfectie; geavanceerd camerawerk, verrassende suggestieve montage, gebruik van slow-motion en actieve onderwaterfotografie. De bedachte sturende combinatie van beeld en muziek valt sterk op. Vooral het tweede deel legt sterk de nadruk op de esthetiek van de sportende mens en de bewondering voor het goed geproportioneerde lichaam, met soms prachtige beelden, o.a. in de sequens van het schoonspringen voor heren.
De Russische cineasten Dziga Vertov en Sergej Eisenstein experimenteerden in de jaren 20 ook al met het nieuwe medium "film", wat leidde tot boeiend gemonteerde films als "De man met de camera" en Pantserkruiser Potjomkin.
[bewerk] Latere kritiek
Riefenstahls films kregen na WOII, het stigma: controversieel omdat de documentaires in opdracht van de nazi's waren gemaakt en zij, zoals architect Albert Speer, haar talent ten dienste stelde van de verheerlijking van Hitler en diens regime (1933-1945): het bekende verhaal van Faust die zijn ziel verkoopt aan de duivel Mefisto en er aan ten onder gaat. Na een reeks processen werd zij vrijgesproken van medeplichtigheid aan de nazi-gruwelen. Ze kreeg een blaam als sympathisante. Na de oorlog kon zij geen financiering meer krijgen voor filmprojecten. Zij vond nadien troost als fotografe van Nubakrijgers in Soedan en als fervent diepzeeduikster en -filmster. In dat verband merkte ze later op: "Zelfs mijn vissen zullen ze fascistisch gaan vinden!". Zij zei steevast: "Ik ben een artieste, politiek heeft mij nooit geïnteresseerd."
- Triumph des Willens (1934, over een NSDAP-partijdag)
Deze film overstijgt het genre documentaire in grote mate omdat de cineaste achteraf gespeelde scènes monteert tussen echte beelden van de partijdag om een gerichte boodschap over te brengen. In dit geval dat heel Duitsland al in 1934 bereid was Hitler te volgen in zijn avontuur met daarbij de gescandeerde woorden: "Hier stehen wir, wir sind bereit, wir tragen Deutschland in die neue Zeit. Deutschland! Met als afsluiting: "Ein Volk!, ein Reich!, ein Führer!" waarbij achtereenvolgens een adelaar, het hakenkruis en Hitler in beeld komen. Dit is geen academische vraag want onder een groot deel van de bevolking bestond aanvankelijk veel twijfel over de nieuwe machthebbers. De populariteit van de NSDAP bereikte in 1934 een dieptepunt (zie Willem Melching en Marcel Stuivenga in "Ooggetuigen van het Derde Rijk").
De openingssequens waarbij de schaduw van het vliegtuig, waarmee Hitler zal landen minutenlang getoond wordt, is een ware vondst. Boodschap: de "Redder des Vaderlands" komt als geroepen uit de hemel gezonden. Ook de bedachte découpage van de verschillende kort op elkaar volgende shots in Speers stadion, waarbij de "Duitse Jeugd" reikhalzend uitkijkt naar de komst van de Führer, is veelzeggend. Na de oorlog verklaarde Riefenstahl nochtans in een interview over deze film: "Not a single scene is staged... It is history, pure history".
Bij deze weze aangestipt dat deze film verplicht vertoond werd in alle Duitse scholen in de jaren dertig en dat het medium film alzo sterk bijdroeg aan de verspreiding van de Nazi-ideologie bij de jeugd. Hitler en Goebbels waren zich met andere woorden sterk bewust van de "Macht der Beelden".
- Olympia (1938, over de Berlijnse Olympische Spelen van 1936):
-
- eerste deel: Fest der Völker
- tweede deel: Fest der Schönheit
De artistieke kwaliteiten van deze films zijn niet omstreden; wel werden enkele films achteraf negatief besproken omdat ze als nazi-propaganda gebruikt konden worden. Zelf heeft ze ook steeds volgehouden de ware aard van het regime niet te hebben beseft toen ze de documentaires maakte en uitsluitend esthetische doeleinden te hebben nagestreefd. Ten aanzien van "Olympia" heeft ze opgemerkt dat ze zelfs enigszins in conflict met het regime raakte doordat ze nadrukkelijk beelden van de overwinning van zwarte sporters toonde.
Opvallend is dat indertijd geen expliciet bezwaar werd gemaakt tegen de films.
Aan de andere kant zijn er de beelden van de duizenden die de Hitlergroet dan wel de Olympische groet brengen (de groeten zijn vrijwel hetzelfde). Daar is ook het voortdurend terugkerende beeld van de wapperende vlaggen met hakenkruizen en de telkens terugkerende beelden van de Führer — tegenwoordig een vast onderdeel van sportverslaggeving bij grotere evenementen.
Critici merken op dat de sportwereld van Riefenstahl van een verstilde, ijselijke schoonheid is. Bij haar kennen sporters geen emoties, geen geluk of teleurstelling, geen vermoeidheid. Zij zijn hun lichamen waarop de cineaste verliefd is. De machtige handen van een basketballer; de gespierde dij van een poedelnaakte "Speerwerfer", de gewelfde armen van een turnster die op de balk een spagaat maakt zonder dat daarbij ook maar één gewatergolfd haarlokje in de war komt. Documentair of journalistiek kun je Riefenstahls werk nauwelijks noemen.
Leni Riefenstahl ontkende tot aan haar dood dat de films Der Sieg des Glaubens (1933) en Tag der Freiheit (1935) net als Triumph des Willens (1934) echte films over NSDAP partijcongressen van haar hand waren. Voor een beschrijving van Der Sieg des Glaubens in het Nederlands zie http://users.skynet.be/deneulin/SIEGDESGLAUBENS.html
[bewerk] Werken
[bewerk] Actrice
- Wege zu Kraft und Schönheit - Ein Film über moderne Körperkultur 1926
- Der Heilige Berg, 1926
- Der Große Sprung, 1927
- Das Schicksal derer von Habsburg, 1928
- Der Weiße Hölle vom Piz Palü, 1929
- Stürme über dem Mont Blanc, 1930
- Der Weiße Rausch, 1931
- Das Blaue Licht, 1932
- SOS Eisberg, 1933
- Tiefland, 1954
[bewerk] Regisseur
- Das Blaue Licht, 1932
- Der Sieg des Glaubens, 1933
- Triumph des Willens, 1934
- Tag der Freiheit - Unsere Wehrmacht, 1935
- Olympia_(film)|Olympia (Deel 1 bekend als Fest der Völker, deel 2 als Fest der Schönheit, 1938
- Die Hexe von Santa-Maria (Das blaue Licht "tweede versie") 1951
- Tiefland, 1954
- Impressionen unter Wasser, 2002
[bewerk] Fotograaf
- The Last of the Nuba (Harper, 1974; St. Martin's Press, 1995, ISBN 0312136420)
- The People of Kau (Harper, 1976; St. Martin's Press herdruk, 1997, ISBN 0312169639)
- Vanishing Africa (Harmony 1e Amerikaanse uitgave, 1988, ISBN 051754914X)
- Africa (Riefenstahl book)|Africa (Taschen, 2002, ISBN 3822816167)
- Riefenstahl Olympia (Taschen, 2002, ISBN 382281945X)
[bewerk] Schrijver
1. Chronologisch
- Kampf in Schnee und Eis (Leibzig, 1933)
- Hinter den Kulissen des Reichparteitags-Films (München, 1935)
- Schönheit im olympischen Kampf (Berlin, 1937)
- Die Nuba (München, 1973)
- Die Nuba von Kau (1976)
- Korallengärten (München, 1978)
- Mein Afrika (München, 1982)
- Memoiren (München, 1987)
- Wunder unter Wasser (München, 1990)
2. Vertalingen
- Leni Riefenstahl (memoir)|Leni Riefenstahl dor Leni Riefenstahl, autobiografie (Picador Reprint edition, 1995, ISBN 0312119267)
- Coral Gardens door Leni Riefenstahl (Harpercollins, 1978, ISBN 0060135913)
[bewerk] Werken over Leni Riefenstahl
In het Nederlands is er één monografie over de cineaste verschenen van Thomas Leeflang, : Leni Riefenstahl (Baarn, 1991). Het boek werd bewerkt en opnieuw uitgegeven, eerst in 2000, later in in 2003, net na de dood van de cineaste onder de titel "Gevallen voor de Führer" (Soesterberg, 2003). In 2006 verscheen van Thomas Leeflang 'Leni Riefenstahl - de macht van het beeld / de onmacht van het woord' (uitgeverij Aspekt Soesterberg). De eerder genoemde edities van de monografie zijn nu uitgebreid tot wat gezien kan worden als de eerste Nederlandstalige Riefenstahl-biografie.
Voor een uitgebreide bibliografie: http://users.skynet.be/deneulin/books.html (zie ook rubriek "articles")
Een meer dan drie uur durende documentaire over en met de de cineaste werd in de jaren 90 op de Vlaamse en Nederlandse openbare omroep uitgezonden: Die Macht der Bilder (Ray Müller, 1993) De Vlaamse omroep zond in een reeks Hitlers vrouwen "Leni Riefenstahl" uit, een Duitse documentaire film van Guido Knopp uit 1998. Andere: http://users.skynet.be/deneulin/video.html (overzicht documentaires over en of met de cineaste in diverse talen vanaf 1965)
[bewerk] Bibliografie
- Sklar,Robert.Film, an international history of het medium", Harry N. Abrams, Inc., Publishers,New York, 1993, 560 blz, vele afbeeldingen.
- Willem Melching en Marcel Stuivenga, Ooggetuigen van het Derde Rijk, Uitg Bert Bakker, 214 blz.
