Jungiaanse psychoanalyse
De Jungiaanse psychoanalyse lijkt op, maar verschilt zeer wezenlijk van de Freudiaanse psychoanalyse. Carl Gustav Jung was een vroege en begiftigde leerling van Freud maar brak in latere jaren met hem. De breuk was een theoretisch meningsverschil over de aard van de psyche en met name de rol van de sexuele driften hierin. Tegelijktijd speelden er ook persoonlijke kwesties een rol: Jung ervoer de benadering van Freud als te dogmatisch en te autoritair; in zijn ogen stelde Freud zich niet op als wetenschapper maar meer als een dominante kerkvader.
Na de breuk met Freud ontwikkelde Jung zijn eigen theorieën verder, die hij ter onderscheid van de freudiaanse psychoanalyse analytische psychologie noemde. Zijn theorieën verkregen een geheel uniek karakter, zeer verschillend van Freud. Enkele van Jungs belangrijkste vondsten worden hier op een rij gezet.
Inhoud |
[bewerk] Persoonlijkheidstypen
Een van zijn eerste bijdrages was de leer van de persoonlijkheidstypen. Jung stelde twee verschillende assen voor op basis waarvan een persoonlijkheidstype kon variëren: de eerste as was die van introversie-extraversie, de tweede die van denken-voelen. In zijn boek Psychologische Typen werkt hij deze uit.
Een op Jung gebaseerde typologie wordt nog steeds gebruikt in de zogeheten Myers-Briggs-typering, die een onderscheid maakt in 16 verschillende persoonlijkheidstypen. Ook de in de psychologie welbekende 'big five'-persoonlijkheidskenmerken (stabiliteit, extraversie, orginaliteit, aanpassingsvermogen, ijverigheid) lijken voor een deel ontleend aan Jung.
[bewerk] De structuur van de menselijke psyche
Hoewel Jung de dogmatische modellering van de menselijke psyche, zoals Freud die voorstond, verafschuwde, meende hij toch enkele wederkerende patronen te zien in onze menselijke geest. Na zijn jarenlange werk als psychotherapeut stelde hij de volgende steeds terugkerende elementen vast:
- Het Ego. Dat is het bewustzijn, het zelfbeeld zoals we dat willen hebben.
- De Schaduw. Het eerste element uit ons onbewuste: het is alles wat we wél zijn, maar niet wíllen zijn. De Schaduw is de regelrechte tegenhanger van het Ego.
- Anima/Animus. Het vrouwelijk/mannelijk tegendeel. Dit is het tweede element uit het onbewuste, en is voor mannen te omschrijven als 'de vrouw van binnen', en voor vrouwen als 'de man van binnen'.
- Het Zelf: een weergave van de complete integratie van alle bewuste en onbewuste processen.
[bewerk] Archetypen
Schaduw, Anima en Zelf zijn voorbeelden van wat Jung noemde 'archetypen'. Deze term gebruikte Jung om als het ware enkele centrale tendensen in de menselijke psyche samen te vatten. Jung vind geenszins dat de inhoud van dergelijke 'complexen' al vaststond: hij meende slechts dat er verscheidene als het ware 'architectonische structuurprincipes' aan onze psyche ten grondslag lagen, en dat waren de archetypen.
Archetypen zijn daarom ook culturele fenomenen, en niet slechts puur persoonlijke. Beelden van de Schaduw, Anima en het Zelf worden vaak door mensen gedeeld omdat ze in een zelfde omgeving opgroeien en dezelfde mechanismes en ideeën meekrijgen. Vandaar dat Jungiaanse psycho-analytici ook vaak essays schrijven over onze hedendaagse cultuur, waarbij ze veel voorkomende 'beelden' de rol van Anima, Schaduw of Zelf toebedelen.
Het concept archetype is moeilijk te vatten. Jung zelf omschreef ze als 'instincten van de menselijke geest'.
[bewerk] Individuatie
De Jungiaanse psychoanalyse kenmerkt zich ook door een sterk normatieve component, via de idee van 'individuatie'. Individuatie is het op weg gaan volledig je Zelf te worden (Zelf als psychologisch complex zoals hierboven beschreven), en dat doe je door volledige integratie van alle deelcomplexen in je psyche. Dus, wanneer Ego, Schaduw, Anima/Animus en Zelf en eventuele andere complexen goed met elkaar in contact staan en steeds nader tot elkaar komen, dan ben je op de goede weg.
Dat proces van individuatie is iets waar wij allemaal aan zouden moeten beginnen. Sterker nog, Jung ziet dit als de essentiële en eigenlijk enige weg op weg naar zelfvervulling.
Dit is ook waar Jungs theorieën in duister vaarwater komen: Jung ziet de uitingen van verschillende religies als een middel tot individuatie. Hij verklaart verscheidene alchemistische symbolen en vrijmetselaars-initiatieriten als formaliseringen van de individuatie, en maakt van daaraf al snel een analoge stap voor alle religies. De meest indrukwekkende poging hiertoe is zijn 'Antwoord op Job', waarin hij stelt dat het Godsbeeld (dus niet God zelf, maar slechts het beeld ervan zoals Jung het kende van het Oude Testament) ook een eigen individuatie doormaakt in Zijn relatie tot de Mens.
[bewerk] Jung vandaag de dag
Vandaag de dag leeft Jungs werk voort als psychotherapeutische specialisatie. In Nederland en België hebben praktiserende Jungiaanse psychoanalytici die lid zijn van de nog door Jung zelf opgerichtte International Association of Analytical Psychology (IAAP) zich verenigd in respectievelijk de Nederlandse Associatie voor Analytische Psychologie (NAAP) en in België in de Belgische school voor Jungiaanse Psychoanalyse (BSJP).
Ook buiten het domein van de psychotherapie, kent Jung's visie nog steeds vele volgelingen. In eerste instantie sloeg zijn theorie het meeste aan in de New Age hoek, vanwege zijn aandacht en respect voor religieuze impulsen. Tarot-leggers, astrologen, waarzeggers, allemaal voelden ze een verwantschap met Jungs werk.
Ook in de meer 'radicale' hoeken van de sociale wetenschap wordt Jung nog wel eens aangehaald. Hoewel een goed deel van de poststructuralisten zoals Gilles Deleuze en Jacques Lacan toch nog altijd een Freudiaanse aanpak hanteren, zijn er ook voldoende die de Jungiaanse terminologie gebruiken.
De vraag is echter of deze theorieen nog iets van doen hebben met de wetenschap van psychologie. Niet voor niets gaan er stemmen [1] op om Jung een definitieve ereplaats te geven binnen de wereld van de kunstkritiek. Zo vindt de Jungiaanse psychoanalyse langzamerhand zijn eigen plek als een mensvisie, niet meer een 'wetenschap'
