Big five
- Zie De Grote Vijf voor andere vormen van big five
De theorie van de Big Five is de meest recente theorie in de reeks van theorieën over de belangrijkste persoonlijkheidstrekken. Bekende voorgangers van de Big five waren onder meer de vier temperamenten van de oude Grieken, de 16-factortheorie van Raymond B. Cattell en de drie-dimensionale theorie van Hans Eysenck.
[bewerk] Waar is deze theorie op gebaseerd?
De Big Five is gebaseerd op een onderzoek naar álle woorden - oorspronkelijk alleen adjectieven - die in woordenboeken te vinden zijn waarmee persoonlijkheidskenmerken van mensen kunnen worden aangeduid. Na een proces van samenvatting van dit grote aantal woorden tot een paar honderd kernbegrippen werden vragen gemaakt voor vragenlijsten. Bijvoorbeeld: Hoe slordig (is die persoon gewoonlijk)? Aan grote groepen mensen werden die vragenlijsten vervolgens voorgelegd met de vraag een hen goed bekende ander te beoordelen op al die kernbegrippen. Op de antwoorden werden statistische technieken losgelaten (o.a. factoranalyse) om te zien hoe deze antwoorden bleken samen te hangen in patronen of clusters van woordbetekenissen. Oorspronkelijk kwamen Amerikaanse onderzoekers uit op de vijf centrale persoonlijkheidsdimensies die nu onder de naam Big Five bekend geworden zijn. Volgende onderzoeken in andere (Westerse) talen, waaronder het Nederlands, bevestigden dit vijf-factoren model. Elk van deze vijf dimensies heeft extremen van heel sterk naar heel zwak aanwezig (bij deze persoon). De vijf dimensies zijn dus de hoofdcategorieën van de woorden waarmee wij anderen beschrijven als wij kenmerken van hun persoonlijkheid onder woorden brengen, in gedachten voor onszelf, of uitgesproken (en uitgeschreven of getypt) tegenover anderen.
Uit verschillende onderzoeken is trouwens gebleken dat als mensen het karakter van hun huisdieren of paarden beschrijven er uit een statistische samenvattende analyse dezelfde vijf factoren komen.
Ook bij beoordelingen van kinderen door hun ouders of leraren zijn deze vijf factoren door de computers duidelijk als onderliggende dimensies te voorschijn te halen. Maar dit pas in de loop van de schoolleeftijd, niet bij beschrijvingen van heel jonge kinderen.
Er zijn onderzoeken in sommige (Westerse) talen (o.a. het Italiaans) waar de vijf factoren niet goed naar voren komen. Ook in niet-Westerse talen kan het best zijn dat mensen in andere hoofdcategorieën over persoonlijkheidstrekken denken. Dat wordt nog onderzocht.
[bewerk] De vijf persoonlijkheidsdimensies
De vijf dimensies zijn van een hoog en breed algemeen betekenisniveau. Daarom zijn aanduidingen met abstracte termen uit de psychologie, zoals 'extraversie' of 'neuroticisme', beter dan aanduidingen met woorden die in de omgangstaal een heel specifieke betekenis hebben, zoals bijvoorbeeld 'vriendelijkheid'. Sommigen, zoals de Groningse Big Five onderzoekers Wim Hofstee en Boele de Raad, pleiten daarom voor een aanduiding met alleen Romeinse cijfers. Hieronder staan de vijf dimensies in de volgorde van hun schema.
- Extraversie (tegenover introversie).
Engels: Extroversion. - Vriendelijkheid (tegenover vijandigheid).
Engels: Agreeableness. - Zorgvuldigheid (tegenover laksheid en gebrek aan motivatie).
In het Engels Conscientiousness - Neuroticisme (tegenover emotionele stabiliteit).
Engels: Neuroticism of Emotional Stability. - Ideeënrijk (tegenover ideeënarm).
Engels Openness to Experience en Intelligence
De dimensies 1 en 4 hebben sterke overeenkomst met twee van de drie dimensies van Hans Eysenck. Zijn derde dimensie 'psychoticisme', had hij vooral ontleend aan het onderzoek van psychiatrische patiënten. Die dimensie hoeft dus ook niet aanwezig te zijn in de persoonsbeoordelingen van grote groepen 'gezonde' mensen. Eysenck erkende ook de intelligentie als aparte dimensie, maar nam die niet op in zijn model.
Engelse studenten leren de vijf dimensies onthouden (in een andere volgorde) met behulp van het acroniem OCEAN: Openness, Conscientiousness, Extroversion, Agreeableness en Neuroticism.
