Irredentisme

Het irredentisme is een pan-Italiaanse beweging die na het Risorgimento en de eenwording van Italië in 1861, alle gebieden, waar een Italiaanstalige bevolkingsgroep leefde, bij Italië wilde inlijven. De term is afgeleid van de woorden Italia irredenta, "het (nog) niet teruggewonnen (deel van) Italië". Vooral Zuid-Tirol en Dalmatië met Istrië werden voorwerp van het irredentisme. Deze gebieden maakten ten tijde van de Italiaanse eenwording nog deel uit van Oostenrijk-Hongarije. Eerst in 1915 met het sluiten van het Pact van Londen en het Verdrag van Rapallo in 1920 kwamen deze gebieden aan Italië, waarmee het irredentisme belangrijke doelstellingen verwezenlijkt zag. Centrum van het irredentisme was voornamelijk Triëst.

[bewerk] Idee

De belangrijkste vertegenwoordigers van het irredentisme waren Gabriele D'Annunzio, de beide uit Istrië afkomstige Carlo Combi en Tomaso Luciani alsmede Sigismondo Bonfiglio. Het toenmalige irredentisme was heterogeen in de doelstelling (inlijving van heel Dalmatië of alleen Istrië? inlijving van welk deel van de Alpen? etcetera). Het recht om gebieden bij Italië in te lijven werd niet alleen afgeleid uit een (vermeende) bevolkingsmeerderheid van Italianen in deze gebieden, maar ook uit de superioriteit, die de Italiaanse beschaving zou kenmerken.

[bewerk] Historische ontwikkeling

In 1865 bevestigde de Italiaanse premier Alfonso Ferrero plechtig nooit Triëst bij Italië te willen inlijven. Het in Triëst actieve Triëst-Istrië genootschap kwam hiertegen in verweer. De gemeenteraad van Triëst wilde de irredentische opstelling van genoemd genootschap niet per ingediende protestmotie veroordelen; daarmee had de irredentistische beweging intrek genomen in de dagelijkse politiek. Hoewel naar aanleiding hiervan de gemeenteraad werd ontbonden en na de verkiezingen de bondgenoten van Alfonso Ferrero een overwinning behaalden, is het irredentisme de politiek van en in Triëst lange tijd blijven bepalen, ook nadat het zijn hoogtevlucht nam tijdens het fascisme. Na de Eerste Wereldoorlog valt het irredentisme samen met dat, wat Il fascismo di frontiera heette: een op dubieuze rassentheorie gebaseerde vernietiging van niet-Italiaanse elementen in de nieuw verworven gebiedsdelen.

[bewerk] Algemeen

In algemene zin wordt met irredentisme verwezen op een situatie waarin een minderheid in een land zich meer identificeert met een ander - naburig - land. Zo vormden de Sudetenduitsers in Tsjechoslowakije een irredenta. Ook het Frans-Duitse conflict rond Elzas-Lotharingen, de Fins-Russische kwestie rond Karelië en stromingen zoals het heelneerlandisme, het grootneerlandisme of het rattachisme kunnen als irredenta-vraagstukken beschouwd worden. In de geschiedenis zijn irredentistische bewegingen, zichzelf aanstellend als voogd over de lijdende minderheid, vaak speelbal geweest van vereffeningen tussen de beide staten waartussen de loyaliteit van de minderheid zich beweegt.