God van de gaten
De term God van de gaten (Engels: God of the Gaps) wordt vaak gebruikt om het contrast aan te duiden tussen religieuze verklaringen van de natuur en verklaringen die gebaseerd zijn op de natuurwetenschappen.
De term heeft een duidelijk bevooroordeelde klank en de personen die hem bezigen gaan ervan uit dat de godsdienst zich voortdurend verder zal moeten terugtrekken tegenover de voortschrijdende wetenschap. Het argument daarvoor is dat steeds meer zaken die vroeger met het ingrijpen van een goddelijk wezen verklaard werden, thans een duidelijke natuurwetenschappelijke verklaring hebben gevonden.
Sinds Newton is God is niet meer nodig om de planeten in hun banen te houden, maar Newton meende dat alleen God de zon en de planeten had kunnen scheppen en in hun banen plaatsen. Sindsdien heeft de wetenschap daarvoor een natuurwetenschappelijke verklaring gevonden. Toen Napoleon omstreeks 1800 aan Laplace vroeg waarom hij in zijn boek over de astronomie geen enkele maal het woord "God" had genoemd, antwoordde de beroemde astronoom hem: "Je n'ai pas besoin de cette hypothèse" (vertaling: ik heb deze hypothese niet nodig).
Sinds Darwin de evolutietheorie formuleerde, is het idee van God ook niet meer noodzakelijk om het ontstaan van de vele soorten levende wezens te verklaren.
Heel wat malen hebben tegenstanders van het materialisme verklaard dat de evolutie onmogelijk bepaalde complexe structuren zou hebben kunnen creëren, en dat daarvoor zeker de interventie van een intelligente schepper vereist is (zie: Intelligent design). In heel veel gevallen zijn darwinisten erin geslaagd om voor de ontwikkeling van dergelijke ogenschijnlijk wonderbaarlijke structuren plausibele verklaringen te vinden in het kader van de evolutietheorie. Vaak werden er ook in het fossiel archief "ontbrekende schakels" gevonden, die getuigen van tevoren door velen voor onmogelijk gehouden evolutionaire sprongen (Australopithecus, Homo erectus, Archaeopteryx, Pakicetus, enz.).
De "gaten" in dat wat de wetenschap kan verklaren zijn dus veel kleiner geworden. Beoefenaars van de evolutionaire psychologie en de cognitieve wetenschap hebben al heel wat interessante hypothesen ontwikkeld voor de ontwikkeling van de dierlijke en menselijke intelligentie, maar deze wetenschappen staan nog in hun kinderschoenen. Ook is er voor de oorsprong van het heelal (zie Big bang) nog geen sluitende verklaring gevonden, en hetzelfde geldt voor het ontstaan van het leven. Het ontbreekt hier niet aan hypothesen maar het is een kwestie van geloof of wetenschappers er ooit in zullen slagen spijkerhard wetenschappelijk bewijsmateriaal te vinden dat deze hypothesen ondersteunt.
Aanhangers van het materialisme voeren daartegen aan dat de natuurwetenschappers voor het bewezen achten van een theorie veel hogere eisen aan zich zelf stellen dan de creationisten die menen geen enkel rationeel bewijs te hoeven leveren voor het bestaan van een schepper.
Het argument van de "God van de Gaten" gaat ervan uit dat het bij voorrang zoeken naar bovennatuurlijke verklaringen meer vragen oproept dan het beantwoordt (bijvoorbeeld waar komt die almachtige schepper vandaan?) en daarom niet de test van het Scheermes van Occam doorstaat.
De Amerikaanse filosoof Daniel Dennett maakt het onderscheid tussen hemelhaken en kranen. Hij is van oordeel dat er eerst moet worden gezocht naar "kranen", verklaringen die in overeenstemming zijn met de natuurwetten, en dat "hemelhaken", bovennatuurlijke verklaringen, met groot wantrouwen moeten worden bekeken.
