Fossiel

Fossiel van een ammoniet

Onder fossielen verstaat men meestal de versteende overblijfselen of sporen van planten of dieren zoals die in de geologische geschiedenis gevormd zijn.

De bestudering van fossielen en met name het evolutionaire verband ertussen helpt bij onderzoek naar de opeenvolging van gesteenten, een tak binnen de geologie die stratigrafie genoemd wordt. Doordat overblijfselen van leven slechts fossiliseren onder specifieke omstandigheden is de fossiele informatie beperkt en per definitie "incompleet".

[bewerk] Soorten fossielen

Bij het woord fossielen denkt men vaak aan de botten van dinosauriërs of van mammoeten en het is inderdaad zo dat de harde delen van een organisme de grootste kans maken door fossilisatie geconserveerd te worden. Voor gewervelde dieren zijn dat de botten en vooral de tanden. De zachtere weefsels van het organisme blijven alleen in bijzondere gevallen bewaard en zijn daarom veel zeldzamer. Zachtere weefsels worden alleen dan bewaard als zij snel bedolven raken onder een laag die ze afschermt tegen iedere vorm van rot of vraat. Met alleen de harde delen is het soms moeilijk zich een goed beeld te vormen van het complete organisme. Een goed voorbeeld hiervan zijn de Conodonta, die lange tijd in grote aantallen werden gevonden maar alleen van hun tanden bekend waren. Pas toen ook een afdruk van de rest van het diertje gevonden werd, bleek dat het hier om primitieve vormen van het fylum Chordata ging. Bij andere fyla blijven vaak andere harde delen, bijvoorbeeld schelpen over.

Er is een aantal bijzondere vormen van fossilisatie. In barnsteen bijvoorbeeld worden soms complete insecten ingesloten gevonden omdat de hars waaruit de barnsteen ontstaan is een goede afsluiting tegen oxidatie vormt. Dat geldt op grotere schaal ook voor teerputten. In de buurt van de Amerikaanse stad Los Angeles is een goed voorbeeld daarvan in de La Brea teerputten. Van dieren die in de teerput gevangen raakten, bleven de botten vaak bijzonder goed bewaard. Bovendien trokken de vastzittende dieren vaak roofdieren aan die ook weer verstrikt raakten. Op deze manier werd tijdens het Pleistoceen een "bottenkerkhof" gevormd.

Naast botten worden ook andere sporen van leven gevonden, zoals pootafdrukken of graafgangen. Van deze zogenaamde sporenfossielen is het niet altijd mogelijk om vast te stellen van welk dier zij afkomstig zijn. Zij krijgen daarom vaak hun eigen taxonomische benaming.

[bewerk] Gidsfossielen

Veelal worden fossielen gebruikt om de ouderdom van de betreffende aardlaag te bepalen. De aldus gevonden datering kan dan gebruikt worden om de ouderdom van andere fossielen in desbetreffende of geassocieerde aardlagen te bepalen. Fossielen die gebruikt worden om aardlagen en andere fossielen te dateren worden gidsfossielen genoemd.

[bewerk] Etymologie

Het woord fossiel is afgeleid van het Latijnse fossa, dat "groeve" of "holte" (uitholling) betekent. Deze betekenis slaat op de holte die in het gesteente overbleef in de vorm van het dier of overblijfsel, en die later door ander materiaal werd opgevuld. Zowel de opvulling als de afdruk ervan in het omringende materiaal worden fossiel genoemd. Daarna is de betekenis algemener geworden en omvat nu ook op andere vormen geconserveerde delen van dieren en planten. 'Fossiel' wordt ook wel gebruikt als bijvoeglijk naamwoord voor onderaardse overblijfselen die niet van organische oorsprong zijn. Een voorbeeld is fossiel water. Dit is water dat gevonden wordt in een ondergrondse waterdragende laag onder wat nu een woestijn is, maar lang geleden een vochtiger gebied was.

[bewerk] Fossiel in het taalgebruik

Het woord 'fossiel' wordt ook gebruikt als benaming voor iemand met achterhaalde, versteende ideeën. Dit gebruik is afgeleid van de betekenis die het woord 'fossiel' meestal heeft.