Breedspoor
| Spoorwijdte |
|
| Lijst van spoorwijdten |
Met breedspoor bedoelt men spoorwegen met een spoorwijdte, groter dan de bij normaalspoorwegen gebruikte 1435 millimeter.
Breedspoor heeft als voordeel dat het spoor stabieler is en dat de treinen rustiger rijden, vooral bij hogere snelheden. De nadelen zijn de hogere bouwkosten en de grotere minimum boogstralen. Voor spoorwegen is standaardisatie van de spoorwijdte van groot belang, de voordelen van breedspoor wegen niet op tegen de voordelen van standaardisatie. Er zijn echter een aantal netwerken waar de keuze voor breedspoor historisch ontstaan is.
Inhoud |
[bewerk] Breedspoor in Engeland
Een van de grote promotors van breedspoor was de Engelse visionaire ingenieur Isambard Kingdom Brunel. Hij zag de enorme schaalvergroting die de industriële revolutie met zich mee zou brengen. Hij bouwde onder meer zeer grote schepen. Breedspoor paste ook in zijn visie van schaalvergroting en onder zijn invloed is de Great Western Railway met breedspoor aangelegd. Echter, de aanleg van het Engelse spoorwegnet op normaalspoor was al zo ver voortgeschreden dat de standaard gezet was. De Great Western Railway is op 21 mei 1892 omgebouwd naar normaalspoor: een omvangrijke operatie waar ruim 3000 man voor ingeschakeld waren.
[bewerk] Breedspoor in Nederland
De eerste spoorlijnen in Nederland zijn, geïnspireerd door Brunel en zijn Great Western Railway, eveneens op breedspoor (1945 mm) aangelegd. Men dacht daarmee over de meest geavanceerde technologie te beschikken. De spoorlijnen van Amsterdam naar Rotterdam via Haarlem, Leiden en Den Haag (Oude Lijn) en van Amsterdam naar Utrecht en Arnhem (Rhijnspoorweg) werden tussen 1839 en 1847 in breedspoor aangelegd. Toen de Nederlandse spoorwegen de Duitse grens bereikten was men gedwongen alsnog de bestaande spoorlijnen op normaalspoor om te bouwen zodat doorgaand treinverkeer van Nederland naar Duitsland mogelijk werd. In de periode tot 1866 werd het resterende breedspoor omgebouwd tot normaalspoor.
[bewerk] Russisch breedspoor
Rusland koos in de tijd van de Tsaren om strategische redenen voor breedspoor. De mislukte invasie van Napoleon en de verloren Krimoorlog waren nog niet vergeten. Men koos voor een spoorwijdte van 1524 mm (5 Engelse voet) om te verhinderen dat het Russische spoorwegnet bij een verovering gebruikt kon worden. Het "kleine verschil" van maar 89 mm bleek meer een economisch en technisch nadeel en nauwelijks een werkzame verdedigingsmaatregel.
Later is men overgestapt op 1520 millimeter. In Finland wordt nog steeds 1524 millimeter gebruikt. Het verschil van 4 millimeter levert geen problemen op.
[bewerk] Iberisch breedspoor
Spanje had gekozen voor een spoorwijdte van 6 Kastiliaanse voet oftewel 2 Spaanse vara (+/- 1674 mm). Bij die keuze speelde mee dat Spanje indertijd bang was voor een invasie van de Fransen. Portugal koos als verdediging tegen Spanje voor een spoorwijdte van 1665 millimeter. Portugese treinen kunnen dan nog wel rijden op het Spaanse spoorwegnet, maar andersom is niet mogelijk. In de twintigste eeuw hebben Spanje en Portugal besloten om beide gefaseerd over te stappen op een spoorwijdte van 1668 mm.
Het breedspoor in India (1676 mm) heeft niets met de Iberische spoorwijdten te maken. Het Indische breedspoor is namelijk door de Britten geïntroduceerd en is precies 5 Engelse voet en 6 inch.
[bewerk] Nazi-Duitsland
Adolf Hitler plande een Duitse breedspoorweg met een breedte van 3000 mm. Men wilde München, Hamburg en Linz behalve met normaalspoor ook met breedspoor verbinden. Dit is echter nooit gebeurd.
Zie de lijst van spoorwijdten voor een compleet overzicht van de toepassing van breedspoor.
[bewerk] Omsporen
Deze verschillen maken het problematisch om doorgaande treinen over de grens van de spoorwijdtes te laten rijden. Inmiddels zijn er verschillende technische systemen waardoor treinen aan de grens "omgespoord" kunnen worden. Bij de oudste methode wordt de wielas of het gehele draaistel aan de grens verwisseld. Dit is echter zeer tijdrovend (2 tot 3 uur) en arbeidsintensief. Daarom wordt het niet meer toegepast aan de grens tussen Frankrijk en Spanje. Het wordt nog wel veelvuldig gebruikt tussen West-Europa en de voormalige Sovjet-Unie en tussen dat gebied en China.
De internationale Talgo-treinen tussen Frankrijk en Spanje hebben een systeem dat de wielen op een speciaal overgangsspoor naar de juiste spoorbreedte schuift. Dit proces neemt maar een paar minuten in beslag.
De Poolse spoorwegen hebben een vergelijkbaar systeem ontwikkeld dat wordt toegepast tussen Polen en Litouwen en tussen Polen en Oekraïne.
Bij de invasie van de Sovjet-Unie door Nazi-Duitsland werd, achter de oprukkende legers, het Russische spoor omgelegd naar normaalspoor. Toen, later in de oorlog, het Rode Leger van de Sovjet-Unie oprukte naar het westen werden de sporen weer teruggelegd naar breedspoor.
