Bierkellerputsch
De Bierkellerputsch of Hitlerputsch vond plaats in de avond/nacht van 8 november op 9 november 1923. Op dat moment probeerden Adolf Hitler, enkele vooraanstaande nazi's en de SA, samen met generaal Erich Ludendorff van de Conservatieve Nationalisten, in München de macht te grijpen.
Hitler hoopte vanuit München de regering van de Duitse Weimarrepubliek omver te werpen. Hij kreeg echter niet voldoende steun en de poging werd uiteindelijk door politie en leger neergeslagen. Vier politieagenten en zestien demonstranten kwamen om bij deze gebeurtenis, die plaatsvond in de Bürgerbräukeller; vandaar de naam Bierkellerputsch.
Inhoud |
[bewerk] Achtergrond
De Regering van Weimar kondigde in september 1923 de noodtoestand af wegens de gigantische inflatiepiek. In de praktijk hield zo'n noodtoestand in dat er grote bezuinigingsmaatregelen van kracht werden en dat er minder financiële middelen beschikbaar werden gesteld aan de deelstaatregeringen. In Beieren kwam de deelstaatregering wegens dit besluit in opstand en stuurde aan op een onafhankelijkheid binnen de Duitse Unie. De monarchistische premier van Beieren, Gustav Ritter von Kahr benoemde zichzelf met hulp van enkele vooraanstaande zakenlieden en corrupte Duitse Unionisten tot Staatscommissaris. Deze aanstelling gaf Von Kahr een zekere dictatoriale bevoegdheid en ruimte om een junta tot stand te brengen. Von Kahr hield er nationalistische denkbeelden op na, die bij Hitler wel in de smaak vielen. Toch beschouwde Hitler Von Kahr slechts als een pion in het hele gebeuren; Hitlers dictatoriale visie botste teveel met Von Kahr's monarchistische idee en het beeld van een zelfstandig Beieren stond Hitlers Grootduits idee in de weg.
De stemming was zeer explosief, en de achterban van de NSDAP eiste actie. Wanneer deze niet van de NSDAP zou komen, was er een grote kans dat de achterban zou overstappen naar een groep die wel tot actie bereid was.
[bewerk] Beieren en Groot-Duitsland
Adolf Hitler wist al omstreeks maart 1923 van de anticipatoire maatregelen van Beieren op een eventuele uitroeping van de noodtoestand door de Regering van Weimar. Hitler had informanten namens de NSDAP in dienst die hem informeerden over de situatie in de regering van Beieren.
Hitler beredeneerde dat Beieren een obstakel zou vormen in een gang naar een Groot-Duits Rijk. Hij wilde koste-wat-kost Beieren neutraliseren en tot de orde roepen. Dit alles met hulp van de NSDAP en de SA. Toen al wist Hitler dat er een rol was weggelegd voor zijn NSDAP in een vorming van een Grootduits Rijk.
[bewerk] De voorbereiding
Hitler ontving van zijn informanten het bericht dat Von Kahr en andere Beierse regeringsleden op 8 november 1923 zouden spreken in de Bürgerbräukeller, een bierhal in München. Hitler beschouwde München als het centrum van waaruit hij de Republiek van Weimar ten val zou brengen, en wilde het dan ook als zodanig in handen krijgen. Alfred Rosenberg, Rudolf Hess en Ulrich Graf (Hitlers lijfwacht) stelden zich beschikbaar om Hitler te flankeren bij zijn inval. Hitler beval bovendien Hermann Göring om die dag het commando te voeren over 600 SA-ers die de bierhal zouden omsingelen. Een leger van een onbekend aantal SA-ers onder commando van Ernst Röhm, zou zich in de Löwenbräukeller (een bierhal in de buurt) verschansen en op telefonisch commando van Hitler cruciale gebouwen bezetten. Ook Heinrich Himmler was als SA'er aanwezig bij de Putsch; hij was vlaggendrager onder Görings SA-troep. Hitler rekende ook op de inzet van studenten van een school voor legerofficieren. Hij verwachtte van hen dat zij de SA zouden assisteren bij de bezetting van cruciale gebouwen.
[bewerk] De Putsch
Op 8 november rond acht uur 's avonds waren verscheidene kopstukken in de Bürgerbräukeller aanwezig. Ergens tussen half 9 en 9, toen Kahr ongeveer een half uur had gesproken, stormde een gewapende Hitler de zaal binnen gevolgd door Göring en een aantal zware jongens. Hitler schoot in de lucht en schreeuwde dat de nationale revolutie begonnen was. De zaal was door 600 zwaarbewapende SA-mannen omsingeld en een voorlopige regering was gevormd. Om dit kracht bij te zetten werd een machinegeweer de zaal binnengesleept. Hitler zonderde zich vervolgens af met Kahr, Lossow en Seisser. Via hen trachtte hij controle over de Beierse staat (Kahr), politie (Seisser) en lokale legereenheden (Lossow) te verkrijgen. De drie weigerden aanvankelijk, maar zwichtten toen Ludendorff de zaal betrad. De oorlogsheld was aanvankelijk onaangenaam verrast maar besloot zich toch met de putsch te verbinden. Afgesproken werd dat deze vijf mannen onder leiding van Hitler een voorlopige regering zouden vormen. Een eed van trouw werd afgelegd. Elders in München werden ook o.a. het Ministerie van Oorlog en het hoofdbureau van politie door SA-mannen bezet. Extreem-rechtse jongeren liepen juichend over de straten en de nazi's kondigden de revolutie aan via aanplakbiljetten. Maar vanaf toen liep alles mis voor de nazi's.
Hitler hoorde van moeilijkheden onder stormtroepers elders en besloot hier zelf heen te gaan om de gemoederen te kalmeren. Kahr, Lossow en Seisser wisten Ludendorff over te halen hen te laten gaan. Onmiddellijk waarschuwden ze loyale leger- en politie-eenheden. Later zou Kahr beweren dat zijn eed niet gold omdat deze onder dwang was afgenomen. Toen Hitler laat in de nacht dacht dat alles opgelost was, was zijn revolutie in feite al verloren.
Toen rond de volgende dag bleek dat de leger- en politie-eenheden onderweg waren, en het er steeds slechter uit begon te zien, besloot men tot een mars door München. Het doel hiervan was niet duidelijk. Het had het Ministerie van Oorlog kunnen zijn of een ander openbaar gebouw. Misschien hoopte men dat de bevolking of het leger alsnog de kant van de nazi's zouden kiezen. Maar dit gebeurde niet en het bleef bij hier en daar een "heil" roep uit de omstanders. Ongeveer 2000 mannen liepen mee. Na enkele straten kwamen ze bij een politiekordon dat overreed werd de weg vrij te maken. Bij het tweede kordon schoot echter iemand in de lucht en er ontstond een vuurgevecht. Veertien nazi's en vier agenten werden gedood. Ludendorff werd gearresteerd en Hitler uiteindelijk ook, evenals Röhm. Göring ontsnapte naar Oostenrijk.
[bewerk] Het proces
Hitler, Ludendorff, Röhm en een aantal andere nazi's werden voor de rechtbank te München gedaagd wegens hoogverraad. Na een aanvankelijke depressie wist Hitler zijn verdediging met verve te organiseren. Hij kon immers een boekje opendoen over de dubieuze rol van Kahr, Lossow en Seisser die zelf ook samenzweringsplannen hadden gehad en toe hadden gestaan dat paramilitaire groeperingen zich konden bewapenen. Daarmee had hij de regering in ernstige verlegenheid kunnen brengen. Men durfde hem dus niet te hard aan te pakken. Bovendien waren veel rechters conservatief en anti-communistisch. In de jaren '20 werd een rechtse moord gemiddeld met 3,5 jaar bestraft terwijl linkse moordenaars gemiddeld 17 jaar opgelegd kregen. Dit gaf Hitler zijn zelfvertrouwen terug.
De rechters waren opvallend mild. Hitler kreeg de kans zijn zitting in een propagandastunt te veranderen, waar hij betoogde dat hij schuldig was, maar dat er geen hoogverraad mogelijk was tegen een grondwet en regering waar het volk het niet mee eens was. De samenzweerders kregen zeer lichte straffen, en Ludendorff werd vrijgesproken (waar hij zelf woedend over was). Het was duidelijk waar de sympathie van de rechters lag. Beierse juristen spraken schande van dit proces, het was een juridisch fiasco. Bovendien werd geen rekening gehouden met het feit dat Hitler eerder voor ordeverstoringen twee maanden voorwaardelijke celstraf had gekregen en nog in zijn proeftijd zat. Daarnaast was Hitler een Oostenrijker en zou daarom moeten worden uitgewezen. Hitler werd uiteindelijk tot 5 jaar gevangenisstraf veroordeeld maar zou slechts dertien maanden vastzitten.
Het proces droeg bij aan de grote verkiezingsoverwinning van de nazi's en hun extreem-rechts bondgenoten. De nazi's kregen tien Rijksdagzetels en hun noordelijke bondgenoten veertien. Bovendien had Hitler nu landelijke bekendheid gekregen, op een moment dat het gedaan leek met hem en zijn partij. De overwinning zou snel teniet worden gedaan door een nederlaag en scheuringen zouden de partij teisteren terwijl Hitler in de gevangenis van Landsberg Mein Kampf schreef. Dat deed er niet toe, zelfs niet toen de aanhang ook na diens vrijlating marginaal bleef. Hitler wachtte zijn kans af, tot hij in 1929 terug zou keren in de schijnwerpers.
