Arminius (veldheer)

In de 19e eeuw was Arminius ('Hermann der Cherusker') symbool voor het Duits nationalisme. Het 53,5 meter hoge Hermannsdenkmal werd tussen 1838 en 1875 in het Teutoburger Woud gebouwd.

Arminius (ca. 17 v. Chr.-ca. 19 n. Chr.) was leider van een verbond van Germaanse stammen, die erin slaagde in een opstand de Romeinen van de Elbe naar de Rijn terug te dringen. Hijzelf was een van de leiders van de stam der Cherusken.

[bewerk] Jeugd en opvoeding

Als Arminius in 19 na Christus sterft, is hij zevenendertig jaar oud, wat betekent dat hij in 18 voor Christus moet zijn geboren. Over zijn jeugd weten we weinig, maar in 9 na Christus is hij een vertrouweling van Varus, de gouverneur van Germania. Hij spreekt vloeiend Latijn en is aanwezig bij de banketten van de gouverneur. Gezien zijn geboortejaar, heeft hij als kind de veldtochten van Drusus en Tiberius meegemaakt en is het niet onwaarschijnlijk dat hij is opgevoed als een gijzelaar van de Romeinen. Arminius heeft tenminste één broer, Flavus, die een Romeins officier is.

Tacitus beschrijft in zijn Annales (II, 9) een twistgesprek tussen de broers, die gescheiden worden door hun wederzijdse haat en de rivier de Weser. Het gesprek loopt volkomen uit de hand, beide partijen schreeuwen om hun paard en wapens en Tacitus vermeldt dat Arminius in een scheldpartij er heel wat Latijn door gooit, wat de hypothese dat Arminius een Romeinse opvoeding heeft gehad niet onwaarschijnlijker maakt. In een hevige ruzie valt men immers terug op de taal waarmee men is opgevoed.

[bewerk] De opstand

Hoe Arminius ertoe is gekomen een opstand te ontketenen, weten we niet, maar waarschijnlijk hebben zijn persoonlijke ervaringen in Germania hierbij een rol gespeeld. Uit de verwijten die Arminius na de ontvoering van zijn vrouw Thusnelda door haar vader Segestus maakt, kunnen we opmaken dat Romeinse straffen als kruisiging en de opgelegde belastingen zijn die hem tot verzet prikkelden, dit gevoegd bij de ontberingen die een lange oorlog nu eenmaal met zich meebrengt.

Deze Segestus, eveneens een Cherusk en de onvrijwillige schoonvader van Arminius verwijt hem zijn dochter te hebben geroofd. Uit de beschrijving van de uitlevering van Thusnelda, kunnen we echter maken dat ze eerder geschaakt dan ontvoerd is. Wat wil zeggen dat Thusnelda vrijwillig met Arminius is meegegaan. Segestus doet zijn beklag bij Varus en licht hem in omtrent de dreigende opstand, maar Varus, in de veronderstelling dat de Germanen zich bij een Romeinse overheersing hebben neergelegd, onderneemt geen actie. Er volgt een laatste banket, waarbij zowel Varus als Segestus aanwezig zijn.

Zeker is dat Arminius, enerzijds door intensieve contacten met de verschillende stammen te onderhouden en anderzijds door het vertrouwen van Varus te winnen zich in een ideale positie manoevreert om een opstand te ontketenen. Hij lokt Varus, met het bericht dat verschillende stammen in opstand zijn gekomen, weg van de gebruikelijke route naar een smalle landstrook tussen de Kalkrieser Berg bij Osnabrück en het veen, zodat hij de lange en zwaarbepakte kolonne in de flank kan aanvallen en de legionaires de keuze hebben tussen berg-op aanvallen of het veen ingedreven te worden, terwijl ze geen tijd hebben zich te groeperen in slagorde.

Na deze eerste klap, trekken de restanten van wat eens drie legioenen waren verder, maar in vijandelijk terrein, ver van de gebruikelijke route en zonder de hulp van Germaanse gidsen, maken de romeinen geen schijn van kans. Varus pleegt ten slotte zelfmoord en slechts een enkeling kan aan de slachting ontsnappen. Samen met de manschappen gaan de aquilae (adelaars) van het XVII, XVIII en XIX legioen verloren.

Dit is de grootste ramp die de Romeinen ooit heeft getroffen sinds de invallen van de Cimbren en Teutonen. Augustus dwaalt 's nachts door zijn paleis en smeekt de schim van Varus hem zijn legioenen terug te geven. De gehele bezettingsmacht van Germania is vernietigd en de Romeinen trekken zich terug op de Rijn.

[bewerk] De wraak van Germanicus

Pas vijf jaar later, in 14 na Christus, steekt Germanicus de Rijn weer over, in eerste instantie om de schande van de rebellie in Germania Inferior met het bloed van de Marsen uit te wissen, later openlijk met het doel de nederlaag van Varus te wreken. Na diverse moordpartijen te hebben aangericht onder nietsvermoedende Marsen en de Chatten, begint Germanicus een achtervolging op Arminius.

Ondertussen (16 na Christus) is de controverse tussen Segestus, die tegen zijn wil in de oorlog is meegesleept, en Arminius op zijn hoogtepunt beland. en Segestus ontvoert de vrouw van Arminius, Thusnelda. Segestus, die inmiddels door zijn landgenoten belegerd wordt stuurt een gezantschap naar de Romeinen. Hij wordt door Germanicus ontzet, loopt over en levert Thusnelda, die zwanger is, uit aan Germanicus.

Dit jaagt niet alleen de Cherusken, maar ook alle omringende stammen in het harnas. Arminius is woedend en vliegt in razende galop langs de stammen om hun steun te verkrijgen. Ook Inguiomerus, de oom van Arminius en een invloedrijk man, zowel bij de Romeinen als bij de Germanen, kiest hierdoor de kant van Arminius.

De troepen van Germanicus worden in de val gelokt, niet ver van de plaats waar Varus zijn nederlaag leed en Germanicus weet ternauwernood een ramp te voorkomen. Ondertussen 15 n.C) is de zomer vergevorderd en Germanicus breekt zijn achtervolging af om naar zijn winterkwartieren terug te keren. Op de terugweg naar de winterkwartieren, echter, wordt Caecina, die op weg is naar Castra Vetera (Xanten) bij de Ponti Longi (lange bruggen) door Arminius overvallen. Omdat de Germaanse troepen lichtbewapend zijn en een grote mate van terrein-kennis hebben, zijn ze veel sneller dan de Romeinse troepen, die zwaar beladen zijn, zwaar bewapend en vergezeld worden door (voor die tijd) zware artillerie. Dit geeft Arminius en Inguiomerus de keuze van het slagveld. Caecina moet zijn aandacht verdelen tussen het herstellen van de ponti longi, een stelsel van bruggen en dijken door het veen, die in de tijd van Drusus zijn aangelegd door L. Domitius en de troepen van Inguiomerus en Arminius.

De laatste wil Caecina bestrijden zoals Varus en wachten tot de Romeinen het kamp verlaten. Inguiomerus is ongeduldig en wil het kamp overrompelen en krijgt een groot gedeelte van zijn manschappen achter zich en het kamp wordt aangevallen. Caecina weet echter de Germanen, die op een gedemoraliserd legioen rekenen te verrassen en kan ternauwernood naar de Rijn ontsnappen.

Het jaar daarop organiseert Germanicus een nog grootsere veldtocht. Hij laat duizend schepen bouwen, en na de Marsen en de Chatten nogmaals te hebben overvallen, valt nu over de Oceaan (de Noordzee) en de monding van de Eems, waarbij de Chauken hem hulptroepen aanbieden. Bij de Weser komt het eerst tot het bovengenoemde twistgesprek tussen Arminius en zijn broer Flavus en later tot een veldslag op de vlakte van Idavisto, ten oosten van de Weser. Germanicus behaalt de overwinning en drijft de Germanen op de vlucht. Arminius blijft ongedeerd, maar Inguiomerus raakt zwaar gewond. In Romeinse gelederen gaat het gerucht dat de Chauken Arminius hebben laten ontsnappen.

[bewerk] Arminius en Maroboduus

Spoedig hierna (17 n.C.) raken de Cherusken in conflict met de Sueben. De Sueben hebben een vredesverdrag gesloten met Tiberius, toen deze nog veldheer in Germania was, en Maroboduus ziet mogelijkheden voor een makkelijke gebiedsuitbreiding. Arminius is echter, dankzij de opstand, zeer populair. Maroboduus heeft de koningstitel aangenomen en dit zet kwaad bloed bij de Sueben.

Arminius is daarom niet alleen verzekerd van de steun van de Cherusken en hun oude bondgenoten, maar kan ook rekenen op de steun van twee Suebische stammen: de Semnonen en de Longobarden. Inguiomerus loopt naar Maroboduus over en vecht aan diens zijde omdat hij als oom en met het oog op zijn hoge leeftijd weigert bevelen aan te nemen van de zoon van zijn broer. Het komt tot een veldslag en Maroboduus wordt verslagen. De posititie van Maroboduus is nu zeer wankel en na een staatsgreep door Catualda, op instigatie van Drusus, de zoon van Tiberius, wordt hij ten val gebracht en vlucht over de Donau, overgeleverd aan de genade van Tiberius met wie hij eens een vredesverdrag heeft gesloten. Catualda wordt later verjaagd door de Hermunduren onder hun aanvoerder Vibilius.

[bewerk] De dood van Arminius

In het jaar 19 biedt Adgendestrius, de leider van de Chatten, de Senaat aan Arminius te vergiftigen, als de Romeinen het vergif leveren. De Romeinen weigeren, zeggende dat zij slechts wraak zullen nemen met de wapens in de hand. Maar nadat de Romeinen waren vertrokken en Maroboduus verdreven, komt Arminius in conflict met zijn stamgenoten, omdat hij de titel koning voor zich opeist. Men neemt de wapens tegen hem op en beide partijen hebben afwisselend succes, maar uiteindelijk is hij door verraad in eigen kring om het leven gekomen.

[bewerk] Tacitus over Arminius

Tacitus, annales II, 88.

"Hij was zonder twijfel de bevrijder van Germania. Hij was niet de enige die tegen het Romeinse rijk de wapens heeft opgenomen, maar andere koningen en leiders deden dat toen het Romeinse Rijk nog in het beginstadium verkeerde, hij deed het toen Rome op het toppunt van zijn macht stond. Op het slagveld streed hij met wisselend succes, maar in de oorlog is hij nooit verslagen. Hij is zevenendertig jaar oud geworden en had twaalf jaar de macht. Zijn naam leeft nog steeds voort in de Germaanse liederen en verhalen. Bij de Grieken is hij volslagen onbekend; zij hebben slechts bewondering voor hun eigen geschiedenis. Bij de Romeinen geniet hij niet de faam die hij verdient; wij verheerlijken alleen het verre verleden, in gebeurtenissen van onze eigen tijd zijn we niet geïnterreseerd."

Dit moet niet opgevat worden als een onvoorwaardelijke bewondering voor Arminius. Tacitus wilde met deze opmerking opnieuw benadukken dat het Romeinse rijk in verval was. Het kon een voorbeeld nemen aan de Germanen - zonder dat Tacitus uiteraard met hen sympatiseerde - die de juiste waarden en normen vertegenwoordigden.