Alistair MacLean

Alistair Stuart MacLean (28 april 1922 - 2 februari 1987) was een Schotse romanschrijver. Hij schreef vele spannende avonturenverhalen en succesvolle thrillers, waarvan The Guns of Navarone and Where Eagles Dare de meest bekende zijn. Soms gebruikte hij het pseudoniem Ian Stuart.

[bewerk] Leven

MacLean was de zoon van een predikant, en leerde Engels als tweede taal naast zijn moedertaal Schots-Gallisch. Hij werd geboren in Glasgow maar bracht zijn jeugd grotendeels door in Daviot, in de buurt van Inverness.

Hij ging bij de Koninklijke Marine in 1941, en diende in de 2e Wereldoorlog. Hij werd eerst ingedeeld op de PS Bournemouth Queen, een omgebouwd excursieschip geschikt gemaakt voor luchtafweerkanonnen, en vervulde zijn dienstplicht aan de kust van Engeland en Schotland.

Vanaf 1943 diende hij op de HMS Royalist, een Dido-klasse lichte kruiser. Op de Royalist kwam hij diverse malen in actie. In 1943 op het Atlantische oorlogstoneel, in twee Noordpool-konvooien, en begeleidde hij vliegdekschepen die ingezet werden tegen Tirpitz en andere doelen bij de Noorse kust. In 1944 op het Mediterraanse oorlogstoneel, als onderdeel van de invasie van Zuid-Frankrijk en hielp hij bij het tot zinken brengen van blokkadebrekers bij Kreta en het bombarderen van Milos in de Egeïsche Zee (het verhaal gaat dat MacLean gewond zou zijn geraakt tijdens een kanonneeroefening). En in 1945, op het Verre Oosten-oorlogstoneel, tijdens het begeleiden van vliegdekschepen die ingezet werden tegen Japanse doelen in Burma, Malaya en Sumatra. (MacLean beweerde later dat hij op dit laatste oorlogstoneel gevangengenomen werd door de Japanners en gemarteld, maar dit is door zowel zijn zoon als zijn biograaf betiteld als dronkenmanspraat). Na de Japanse overgave hielp de Royalist bevrijde krijgsgevangenen te evacueren uit de Changi-gevangenis in Singapore.

MacLean werd ontslagen uit de Koninklijke Marine in 1946. Hij ging Engels studeren aan de Universiteit van Glasgow, slaagde in 1953, en ging daarna werken als leraar. Tijdens zijn studie aan de universiteit begon MacLean met het schrijven van korte verhalen, om wat extra inkomsten te verdienen. Hij won een schrijfwedstrijd in 1954 met het zeevaardersverhaal Dileas. De uitgeverij Collins vroeg hem een novelle te schrijven en hij gaf hun Zr.MS. Ulysses, een verhaal gebaseerd op zijn eigen oorlogservaringen én die van zijn broer Ian, een Meester Marinier. De novelle was een groot succes en MacLean kon zich al vrij snel geheel wijden aan het schrijven van oorlogsverhalen, spionnenverhalen en andere avonturen.

In de vroege ’60-er jaren, publiceerde MacLean twee novelles onder het pseudoniem ‘Ian Stuart’ om te bewijzen dat de populariteit van zijn boeken te danken was aan de inhoud, in plaats van aan zijn naam op de kaft. De boeken verkochten goed, maar aangezien MacLean geen enkele poging deed om iets aan zijn schrijfstijl te veranderen, is het heel wel mogelijk dat zijn fans hem makkelijk zullen hebben herkend, ondanks zijn Schotse pseudoniem.

MacLean’s boeken latere boeken werden niet zo goed ontvangen als zijn eerdere en, in een poging zijn boeken bij-de-tijd te houden, verviel hij nog wel eens in ongeloofwaardige plots. Hij leverde ook constant een gevecht met alcoholisme wat uiteindelijk tot zijn dood leidde in München in 1987. Hij ligt een paar meter van Richard Burton begraven in Céligny in Zwitserland. Hij is twee keer getrouwd geweest en had drie zoons bij zijn eerste vrouw.

Alistair MacLean kreeg een eredoctoraat Literatuur op de Universiteit in Glasgow in 1983.

[bewerk] Schrijfstijl

Vergeleken met andere thrillerschrijvers van zijn tijd, zoals Ian Fleming, waren de boeken van MacLean in elk geval in één opzicht bijzonder: er komt geen seks in voor en weinig romantiek. MacLean vond dat dergelijke bijkomstigheden alleen maar de snelheid en de actie uit het verhaal haalden. Ook hadden de boeken niets van de modernere techno-thriller benadering. Hij laat daarentegen niets de continue stroom van gebeurtenissen in de weg staan; hij laat zijn helden schijnbaar onmogelijke opgaven vervullen en laat ze de grenzen opzoeken van hun lichamelijke en geestelijke uithoudingsvermogen. De helden van MacLean zijn meestal rustige, cynische mannen die volledig toegewijd zijn aan hun werk en vaak een bepaald geheim met zich meedragen. Een karakteristieke wending is dat een van de meest nabije teamgenoten van de held een verrader blijkt te zijn.

De natuur, in het bijzonder de zee en het Noordpoolgebied, speelt een belangrijke rol in de verhalen van MacLean, en hij gebruikte een veelheid aan exotische oorden in de wereld als het toneel van zijn boeken. Slechts één van zijn boeken, Ondergang om middernacht, speelt zich af in zijn geboorteland Schotland. MacLean’s beste boeken zijn vaak die waarin hij optimaal gebruik wist te maken van zijn eigen kennis van oorlogvoering en zeeslagen, zoals Zr.Ms. Ulysses, dat nu wordt beschouwd als een klassieker in zee-fictieverhalen.

Qua stijl kunnen de boeken van MacLean worden opgedeeld in vier periodes:

1. Zr.Ms.Ulysses tot en met De laatste grens. Kenmerkend voor deze boeken is dat de boeken vanuit de derde persoon zijn geschreven, op een wat epische manier, en zich meestal afspelen in de Tweede Wereldoorlog. De Laatste grens bevatte duidelijke filosofische en morele thema’s die niet altijd even goed werden ontvangen. MacLean gooide daarop het roer om met:
2. Nacht zonder einde tot en met Poolbasis Zebra. Deze worden allemaal verteld vanuit de eerste persoon, zijn doorweven met een droge, bittere, zelf-minachtende humor, en speelden zich af in de moderne tijd. Dit zijn de boeken met de meest ingewikkelde plots, waarbij thriller- en detective-elementen meesterlijk zijn verweven. MacLean stopte daarna drie jaar met schrijven, waarna hij terugkeerde met:
3. Ondergang om middernacht tot en met Bereneiland, een gevarieerde collectie van meestal nog steeds hoge kwaliteit. Sommige boeken grepen nog terug op de eerste twee periodes, maar meestal met een meer filmische benadering (niet verbazend, aangezien hij in die tijd begon met het schrijven van film-scenario's). Tenslotte:
4. Valse start tot en met zijn laatste boek. Er waren geen eerste-persoonsverhalen meer, en zijn proza rammelde vaak behoorlijk, met overdreven dialogen, traag beschreven scènes, en slecht uitgewerkte personages. Sommige boeken waren beter dan andere, en ze verkochten allemaal redelijk goed, maar MacLean bereikte nooit meer zijn klassieke vorm.

Alles bij elkaar publiceerde MacLean 28 boeken en een verzameling korte verhalen, en daarnaast boeken over T.E. Lawrence en James Cook.

MacLean schreef ook filmscenario’s, waarvan sommige gebaseerd waren op zijn boeken, en andere later in boekvorm werden uitgebracht door andere schrijvers. Rond 1980 kreeg hij van een Amerikaanse filmproducent opdracht tot het schrijven van verhaallijnen die later als film werden uitgebracht. Hoewel hij schreef over een fictieve Verenigde Naties-organisatie, werden deze boeken later voltooid door anderen. Hieronder bevinden zich Hostage Tower door John Denis en Dodentrein door Alastair MacNeill. De stijl van sommige van die werken lijkt erg weinig op die van MacLean, in het bijzonder daar waar ze onnodig veel seks en geweld bevatten.

Veel van MacLean’s boeken zijn verfilmd, maar geen van die films kon het detailniveau en de intensiteit van zijn schrijfstijl weergeven (zoals die tot uitdrukking komt in klassiekers als X-13); de twee meest artistieke en commerciële verfilmingen zijn De Kanonnen van Navarone en De Genadelozen.

Na zijn dood liep de populariteit van zijn werk terug, en als je kijkt op Amazon.com, wordt in 2006 geen van zijn boeken nog gedrukt in de Verenigde Staten. In Groot-Brittannië worden de meeste van zijn boeken nog wel uitgebracht.

[bewerk] Bibliografie

Zijn boeken werden in verschillende talen vertaald. Nederlandstalige titels van boeken van zijn hand zijn:

Geschreven door Alastair MacNeal, gebaseerd op een scenario van Alistair MacLean:

• Dodentrein
• Nachtwacht
• Rode Brigade
• Moordcommando
• Schipbreuk
• Codebreker
• Hinderlaag

Geschreven door Simon Gandolfi gebaseerd op een scenario van Alistair MacLean:

• Orkaankracht
• Goudkoorts
• Vuurproef

Niet gebaseerd op een scenario van MacLean maar met personages uit eerdere romans:

• Bloedkoraal

Geschreven door Hugh Miller, gebaseerd op personages uit romans door Alistair Maclean:

• Dodenlijst
• Drugs-kartel