Abdij van Herkenrode
De Abdij van Herkenrode is gelegen in Kuringen, een deelgemeente van de Belgische stad Hasselt.
De naam Herkenrode is een samenstelling van het Keltische woord arika, verkleinwoord van ara dat rivier betekent en rode dat open, ontgonnen plaats betekent. Het is dus de open plaats bij de beek.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
 |
|
|
|
De abdij werd rond 1182 gesticht door Gerard, graaf van Loon. Hij verkocht een deel van zijn domein aan een broeder uit Aulne, die er een klooster voor Cisterciënzerinnen stichtte. De verkoop was bedoeld om zijn deelname aan de kruistocht te financieren. Daarnaast gaf hij een aantal tienden als onderpand voor een lening. Aangezien de graaf overleed bij het beleg van Akko, kon hij zijn lening niet terugbetalen en verwierf het klooster aanzienlijke rijkdommen. In 1217 werd de abdij opgenomen in de orde van Cîteaux. Zij was de eerste en werd de grootste en rijkste vrouwenabdij van die orde in de Nederlanden.
De graven van Loon waren enkele jaren voordien verhuisd van Borgloon naar Kuringen. Zij waren verwikkeld geraakt in een strijd met enkele andere machtsblokken. Hun hoofdburcht in Borgloon werd in 1179 vernield en ze weken uit naar de burcht in Kuringen (het Prinsenhof). Vanaf graaf Gerard I werden alle graven in de abdijkerk van Herkenrode begraven. Enkel de laatste graaf, Diederik van Heinsberg, werd hier niet begraven, omdat de abdis zijn begraving weigerde nadat hij in de ban van de kerk was geslagen. Ze wist niet dat die ban al was opgeheven. Uiteindelijk vond de graaf in de kerk van het Augustijnenklooster in Hasselt zijn laatste rustplaats. Na het overlijden van de laatste graaf ging Loon, na jaren van strijd en discussie, over in handen van het Prinsbisdom Luik. Ook met de prins-bisschoppen had de abdij goede relaties in het bijzonder met Everhard van der Mark die regelmatig verbleef in het Prinsenhof in Kuringen ten tijde van abdis Mechtildis de Lechy. Zijn wapenschild prijkt in het poortgebouw van de abdij.
Onlusten, vooral in de 15e eeuw, zorgden voor een sterk verval. Vanaf omstreeks 1500 kende de abdij een heropbloei. In de 18e eeuw plande men zelfs een totaal nieuwe abdij. Het nieuwe abdissenverblijf in classicistische stijl is daarvan gerealiseerd.
In de abdij resideerden twee soorten zusters: koordames en conversen of werkzusters naast enkele mannelijke religieuzen, de pachter van de abdijhoeve, gasten, pelgrims en ambachtslui van allerlei slag.
De Fransen sloten de abdij in 1797. Na de verkoop aan Claes en Libotton takelden de gebouwen langzaam af. In 1826 verwoestte een brand grote delen van de kerk en de kloostergebouwen. In 1844 werd tot de afbraak van deze ruïnes overgegaan.
[bewerk] Indrukwekkende restanten
Van het twaalfde-eeuwse klooster is niets bewaard gebleven. De onderbouw van de molen aan de Demer kan nog uit de vroege fase dateren. De gebouwen die nu nog te zien zijn, waaronder het monumentale poortgebouw, de watermolen op de Demer, de infirmerie (ziekenhuis), de hoevegebouwen, de tiendschuur en de residenties van de abdissen, dateren allen uit de 16de-18de eeuw.
Een deel van de kunstschatten uit de kerk zijn elders bewaard gebleven:
- het hoofdaltaar en de grafmonumenten van twee abdissen werden overgebracht naar de Virga-Jessebasiliek in Hasselt;
- de glasramen sieren nu de Lady Chapel in de kathedraal van Lichfield (Engeland);
- de majolica-tegelvloer uit het koor is te bewonderen in het Jubelparkmuseum in Brussel;
- in het Hasseltse stadsmuseum bewaart men een verguld zilveren torenmonstrans uit 1286 - de oudst bekende ter wereld - in Parijs gemaakt in opdracht van de abdis van Herkenrode; daarin werd sinds 1317 een miraculeuse hostie, het Scarament van mirakel bewaard;
- van acht monumentale schilderijen, De deugdzame vrouwen van Lambert Lombard,uit de 16de eeuw, kwamen er vier in de kerk van Stokrooie terecht en werden daar pas in 1981 'ontdekt' als werk van de beroemde renaissancekunstenaar, de vier andere zijn verspreid in Luikse musea; allen werden in 2006 gerestaureerd en in Luik tentoongesteld.
De abdij had drie refugehuizen (vluchthuizen) die er nog zijn, weliswaar met een andere bestemming: in Hasselt (zie Refugehuis van de Abdij van Herkenrode), Sint-Truiden en Maastricht.
[bewerk] Herkenrode nu
In 1972 kochten de Kanunnikessen van het Heilig Graf een deel van het domein en vestigden er een klooster en een bezinningscentrum. Bescherming van domein en gebouwen volgden in 1974. De kanunnikessen bouwden in 1984 in hedendaagse architectuurstijl een kloosterkerk en woonvertrekken geïntegreerd in de resten van het 16de eeuwse abdissenkwartier. In 1998 werd het andere deel van het domein, 105 ha groot, met het poortgebouw, de molen en de hoevegebouwen verworven door het Vlaams Gewest, die de gebouwen in beheer gaf aan Erfgoed Vlaanderen. Er is een omvangrijke restauratie van de gebouwen aangevat. De tiendenschuur, met een oppervlakte van 1000 m² en 15 m hoog, is sinds 2002 gerestaureerd. Grote tentoonstellingen, concerten en allerlei evenementen vinden er plaats. Begin 2007 zal ook het mooie poortgebouw volledig gerestaureerd zijn. Ondertussen wordt er werk gemaakt van de stallingen en de portierswoning.
Opgravingen begonnen in 2004 op de plaats waar de kerk en een aantal kloostergebouwen stonden. De volledige kerk en het herenhuis werden blootgelegd. Resten van het omvangrijke grachtensysteem werden teruggevonden. In de overblijfselen van het gastenverblijf werd een kleine laat 16de eeuwse beerput opgegraven. Het kloosterpand kan nu volledig worden in beeld gebracht aan de hand van de opgravingen (o.a. kapittelzaal, refter, sacristie, ...).
Het landschap rondom de abdij wordt heringericht, inclusief de waterlopen, met de toestand van 300 jaar geleden als model. Een appelboomgaard van een honderdtal verschillende appelsoorten (hoogstam) en een kersenboomgaard zijn reeds aangelegd.
Bewegwijzerde wandelpaden werden ingericht en een kruidentuin van 2 ha met meer dan 400 kruiden en planten is opengesteld voor het publiek. (zie Kruidentuin Herkenrode).
De restauratie van de abdijsite Herkenrode, de inrichting ervan voor nieuwe bestemmingen, de aanleg van de tuin en de opgravingen worden beheerd door Erfgoed Vlaanderen. Het omliggende landschap wordt beheerd door de Afdeling Natuur Limburg, een Vlaamse overheidsdienst. De exploitatie en animatie ter plaatse is in handen van Herkenrode vzw en haar talrijke vrijwilligers.
De abdij van Herkenrode maakt deel uit van het Europese charter van cisterciënzer abdijen en sites.
De abdissen van Herkenrode voerden een opspringende eenhoorn in het wapen van de abdij. Het logo van het huidige Herkenrode toont de initialen van Abdijsite Herkenrode en verwijst naar de uitroep van aangename verrassing 'aha', 'een aha-erlebnis'.
De wervende slogan voor de site luidt: "waar je cultuur en natuur ontdekt!"
Zie ook Habijt van cisterciënzerinnen.
[bewerk] Abdissen van Herkenrode
- Ingeltrude I (1182-1205)
- Jutta I (1205-1237)
- Ingeltrude II (1237-1257)
- Jutta II (1257-1272)
- Margareta (1273-vóór 1281)
- Aleidis van Diest (1281-1302)
- Margareta van Stein (1303-1333)
- Agnes van Guigoven (1333-1337)
- Beatrix van Lobosch (1341-1354)
- Aleidis van Wanrode (1354-1365)
- Catharina van Kerckom (1365-1391)
- Catharina van Goetshoven (1395-1412)
- Aleidis van Rijkel (1414-1433)
- Elisabeth van Kerckom (1433-1442)
- Beatrix van Reckoven (1442-1447)
- Catharina van Schoonbeeck (1447-1456)
- Catharina van Pipenpoye (1456-1491)
- Gertrudis de Lechy (1491-1519)
- Mechtildis de Lechy (1520-1548)
- Aleidis de Lechy (1548-1561)
- Catharina van Goor (1561-1579)
- Albertina van Schwartsenberg (1579 enkele maanden)
- Catharina van Gaver (1579-1585)
- Anna van Blockerien (1585-1620)
- Margareta van Bergen (1620-1637)
- Barbara de Hinnesdael (1637-1653)
- Anna Catharina de Lamboy (1653-1675)
- Claudia de Merode (1675-1702)
- Catharina van Mombeek (1702-1725)
- Gertrudis van Mettekoven (1725-1728)
- Barbara de Rivière d'Arschot (1728-1744)
- Anna de Croÿ (1744-1772)
- Augustina van Hamme (1772-1790)
- Josephine de Gondrecourt (1791-1796)
[bewerk] Recente publicaties in verband met Herkenrode
(tenzij anders aangegeven, uitgegeven door Herkenrode vzw)
- Herkenrode, abdij en levend monument (Studiecentrum Herkenrode vzw)
- Herkenrodecahier 1: de tiendschuur
- De eenhoorn springt weer op - Herkenrode in haikoe
- De schalks geschetste geschiedenis van Herkenrode
- Een gebed van licht en kleur - de glasramen van Herkenrode
- Herkenrode zoals het is, Herkenrode zoals het was
- Wapenboek van de abdissen van Herkenrode
- 200 jaar leven en werken in Herkenrode
- Herkenrodecahier 2: het vissershuisje (VDAB dienst communicatie Hasselt)
- De opgravingen van Herkenrode (Stadsmuseum Hasselt)
