მოსკოვი
ვიკიპედიიდან
მოსკოვი (რუსულად: Москва́, მოსკვა, IPA: [mʌ'skva]) რუსეთის დედაქალაქია და მდებარეობს მდინარე მოსკოვზე. ქალაქის ფარგლებში ცხოვრობს რუსეთის მოსახლეობის დაახლოებით 1/10, რაც მოსკოვს ევროპის ყველაზე მჭიდროდ დასახლებულ ქალაქად ქმნის.
ქალაქი მდებარეობს დასავლეთ რუსეთის ფედერალურ ოლქში. ის იყო ყოფილი საბჭოთა კავშირის დედაქალაქი, ასევე რუსული სახელმწიფო - მოსკოვის, პრე-იმპერიული რუსეთის დედაქალაქი. ცნობილი არქიტექტურული ანსამბლი კრემლი მდებარეობს მოსკოვში, რაც ასე წარმოადგენს ეროვნული მთავრობის ცენტრს.
მოსკოვი ასევე ცნობილია, როგორც ქალაქი სადაც მდებარეობს წმინდა ბასილის ტაძარი, შთამბეჭდავი ელეგანტური ფერადი თაღებით. მოსკოვის პატრიარქი, რომლის რეზიდენცია დანილოვის მონასტერშია, წარმოადგენს ასევე რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას.
[რედაქტირება] ისტორია
ადამიანთა მოსკოვის მიდამოებში ყოფის ადრეული ნიშნები შეინიშნება ქვის ხანიდან (შუკინკის ნეოლითური მიდამო მოსკოვის მდინარეზე). თანამედროვე მოსკოვის საზღვრების ფარგლებში სხვა აღმოჩენებიც არსებობს (ფატიონოვსკის კულტურის სამარხი, დიაკოვსკის კულტურის ადრეული ქვის ხანის ნამოსახლარი, კრემლის ტერიტორიაზე და მის გარშემო, კუნხევსკის პარკში, და ა.შ.)
ჩვენი წელთაღრიცხვის პირველი ათასწლეულის ბოლოს მოსკოვის ტერიტორიაზე და მოსკოვის ოლქში სახლობდნენ ვიატიჩისა და კრივიჩის სლავური ტომები. მე-11 საუკუნის ბოლოს მოსკოვი პატარა ქალაქი იყო ფეოდალური ცენტრითა და სავაჭრო გარეუბნით მდინარე ნეგლინნაიას შესართავთან.
პირველი მინიშნება მოსკოვზე არსებობს 1147 წელს, როცა ის პატარა პროვინციული დაბა იყო დასახლებული ძირითადად მერიას ტომით, რომლებიც ამჟამად უკვე მივიწყებული ფინნური ენით მეტყველებდნენ. 1156 წელს, უფლისწულმა იური დოლგორუკმა ააგო ხის გალავანი ქალაქის გარშემო. 1237-38 წლებში მონღოლებმა ქალაქი მთლიანად გადაწვეს და მისი მცხოვრებნი კი ამოხოცეს, თუმცა მოსკოვმა სწრაფად მოახერხა აღდგომა და დამოუკიდებელი სამეფოს დედაქალაქი გახდა.
1300 წელს მოსკოვს მართავს დანიელი, ალექსანდრე ნეველის ძე და რურიკის დინასტიის წევრი. ქალაქის ხელსაყრელმა მდებარეობამ მდინარე ვოლგის სათავესთან დიდი წვლილი შეიტანა ქალაქის სწრაფ განვითარებაში. მოსკოვი ასევე სტაბილური და მდიდარი ქალაქი იყო მრავალი წლის განმავლობაში და იზიდავდა დიდი რაოდენობით ლტოლვილებს მთელი რუსეთის მასშტაბით. 1304 წლისთვის, იური მოსკოველი შეეპაექრა ტვერის მიხეილს ვლადიმირის სამეფოს ტახტისთვის. ივანე პირველმა საბოლოოდ დაამარცხა ტვერი და ვლადიმირ-სუზდალის დედაქალაქი და ასევე ერთპიროვნული გადასახადთა ამკრეფი გახდა მონღოლი მმართველებისთვის. ხანისთვის დიდი სარჩელის გადახდით ივანემ შეძლო მისგან მნიშვნელოვანი დათმობა მოეპოვებინა. სხვა სათავადოებისგან განსხვავებით მოსკოვი მის ძეთა შორის არ იყოფოდა, არემედ ხელუხლებლად გადაეცემოდა მათგან ყველზე უფროსს.
მიუხედავად იმისა, რომ ოქროს ურდოს ხანი თავიდან ცდილობდა მოსკოვის გავლენა შეეზღუდა, როცა ლიტვის დიდი სამეფოს გაძლიერებამ საფრთხე შეუქმნა მთელ რუსეთს, ხანმა გადაწყვიტა გაეძლიერებინა მოსკოვი ლიტვის დასაბალანსებლად, რამაც უმოკლეს დროში მოსკოვი რუსეთის უძლიერეს ქალაქად აქცია. 1380 წელს, უფლისწული დიმიტრი დონსკოი მოსკოველის მეთაურობით რუსეთის არმიამ მნიშვნელოვანი გამარჯვება მოიპოვა მონღოლებთან კულიკოვოს ბრძოლაში. ამის შემდეგ, მოსკოვი წამყვან როლს იკავებს რუსეთის მონღოლთა ბატონობიდან განსათავისუფლებლად. 1480 წელს, ივანე მესამე საბოლოოდ განდევნა თათრები რუსეთიდან და მოსკოვი გახდა დედაქალაქი იმპერიის, რომელმაც საბოლოოდ მოიცვა მთელი რუსეთი და ციმბირი, და ასევე მრავალ სხვა ქვეყანათა ნაწილები.
1571 წელს ყირიმის სახანოს თათრებმა დაიპყრეს და გადაწვეს მთელი მოსკოვი. 1610-12 წლებში პოლონურ-ლიტვური თანამეგობრობის ჯარები განაგებდნენ მოსკოვს, ხოლო თანამეგობრობის მმართველი სიგიზმუნდ მესამე ცდილობდა ხელთ ჩაეგდო რუსეთის ტახტი. 1612 წელს, ნიჟნი ნოვგოროდისა და სხვა რუსულ ქალაქთა ხალხი აღდგა პოლონელი ოკუპანტების წინააღმდეგ, დაიბრუნა კრემლი და გააძევა დამპყრობლები. 1613-ში, ზემსკის სხდომაზე მიხეილ I რომანოვი არჩეულ იქნა სრულიად რუსეთის მეფედ, რამაც საფუძველი დაუდო რომანოვთა დინასტიას.
მოსკოვმა დათმო დედაქალაქის ტიტული მას შემდეგ რაც 1703 წელს პეტრე დიდმა ააშენა სანკტ-პეტერბურგი ბალტიის სანაპიროზე. ნაპოლეონის თავდასხმისას 1812 წელს, მოსკოველებმა თავად დაწვეს ქალაქი, როცა ნაპოლეონ I უახლოვდებოდა მას 14 სექტემბერს. ნაპოლეონის არმია, გატანჯული შიმშილით, სიცივით და მწირი მომარაგებით, იძულებულ იქნა უკან დაეხია.
1905 წლის იანვარში, ქალაქის მმართველის, მერის, ინსტიტუტი იქნა ოფიციალურად შემოღებული, და ალექსანდრე ადრიანოვი გახდა მოსკოვის პირველი ოფიციალური მერი (ამჟამად მერის პოსტი უჭირავს იური ლუჟკოვს). 1917 წელს რუსეთის რევოლუციის წარმატებით განხორციელების შემდეგ, ლენინმა, უცხოეთის შემოტევის შიშით, დედაქალაქი პეტერბურგიდან ისევ მოსკოვში გადმოიტანა 1918 წლის 5 მარტს.
[რედაქტირება] ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ
მე-20 საუკუნის დასაწყისში, მუდმივმა გაფიცვებმა და შეიარაღებულმა ამბოხებებმა მოსკოვში დასაბამი მისცა ოქტომბრის რევოლუციას. 1918 წელს ბოლშევიკებმა მთავრობა პეტერბურგიდან მოსკოვში გადმოიტანეს. დიდი სამამულო ომის განმავლობაში, საბჭოთა სახელმწიფო თავდაცვის კომიტეტი და წითელი არმიის გენერალური შტაბი მდებარეობდა მოსკოვში. 1941 წელს ეროვნულ მოხალისეთა 16 დივიზიონი (160,000-ზე მეტი ადამიანი), 25 ბატალიონი (18,000 ადამიანი) და 4 საინჟინრო კორპუსი ჩამოყალიბდა მოსკოველთა მიერ. 1941 წლის ნოემბერში, გერმანიის არმიის ცენტრალური დაჯგუფება შეჩერებულ იქნა ქალაქის მისადგომებთან, მოგვიანებით კი უკუგდებულ იქნა მოსკოვისთვის ბრძოლების დროს. ქარხანათა უმრავლესობა ევაკუირებულ იქნა, მთავრობის უმრავლესობასთან ერთად, და 20 ოქტომბრიდან ქალაქი ალყის მგდომარეობაში აღმოჩნდა. ქალაქის დარჩენილმა მოსახლეობამ აქტიური საჰაერო ბომბარდირების პირობებში ააგო ტანკსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემა. მოსკოვმა 1944 წლის 1 მაისს მედალი "მოსკოვის დაცვისთვის", ხოლო 1947 წელს მედალი "მოსკოვის 800 წლისთავის აღსანიშნავად" დაიმსახურა. 1965 წლის 8 მაისს კი მეორე მსოფლიო ომში გამარჯვების 20 წლისთავზე მოსკოვმა "ქალაქი გმირის" წოდება მიიღო. 1980 წელს მოსკოვმა უმასპინძლა ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებს.
1991 წელს მოსკოვი გახდა მემარჯვენე კომუნისტთა, რომლებიც ეწინააღმდეგებოდნენ მიხეილ გორბაჩოვის დემოკრატიულ რეფორმებს, პუტჩის სცენა. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ იმავე წელს, მოსკოვი გახდა რუსეთის ფედერაციის დედაქალაქი. მას შემდეგ, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებასთან ერთად მოსკოვი გახდა დასავლური ტიპის არქიტექტურის, მომსახურებისა და ცხოვრების სტილის აქტიური მიმდევარი.
