Litín

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Litín

Útlit
Efnatákn	Li
Sætistala	3
Efnaflokkur	Alkalímálmur
Eðlismassi	535,0 kg/m³
Harka	0,6
Atómmassi	6,941 g/mól
Bræðslumark	453,69 K
Suðumark	1615,0 K
Efnisástand (við staðalaðstæður)	Málmur
Lotukerfið

Litín, (líþíum, liþín eða lítíum; á grísku lithos sem þýðir steinn) er frumefni með efnatáknið Li og er númer þrjú í lotukerfinu. Efnið í hreinu formi er mjúkur, silfurgrár málmur sem tærist og missir gljáann við snertingu við loft eða vatn. Er það léttasta fasta efnið og er aðallega notað í varmaflutningsefnum, í rafhlöðum og í geðstillandi efnasamböndum.

[breyta] Almenn einkenni

Litín er léttast allra málma og hefur hálfann eðlismassa vatns. Þetta er silfraður málmur og svo mjúkur að hægt er að skera það með beittum hníf. Eins og allir alkalímálmar hefur litín einungis eina gildisrafeind, og tapar þeirri rafeind auðveldlega og breytist þá í jákvætt hlaðna jón með ysta rafeindahvelið tómt. Sökum þess hvarfast litín auðveldlega í vatnii og finnst því ekki eitt og sér í náttúrunni. Þrátt fyrir það er það ekki jafn hvarfgjarnt og hið efnafræðilega svipaða frumefni natrín.

Þegar því er haldið yfir eldi, gefur það frá sér sláandi fagurrauðan lit, en þegar það brennur kröftuglega verður það skínandi hvítt. Ef það kemst í snertingu við vatn eða loft kviknar í því. Þetta er eini málmurinn sem að hvarfast við nitur við stofuhitastig. Litín hefur háa eðlisvarmarýmd, 3582 J/(kg·K), og stórt hitastigssvið í vökvaformi, sem veldur því að það er mjög nytsamlegt efni.

[breyta] Notkun

Vegna mikillar eðlisvarmarýmdar er litín notað í varmaflutning. Það er einnig mikilvægt efni í forskaut rafhlaðna sökum hás rafefnamættis. Auk þess að vera léttari en hið almenna þurrhlað, framleiða þessar rafhlöður hærri spennu (3 volt á móti 1,5 voltum). Önnur not:

Litínsölt eins og til dæmis liþínkarbónat (Li₂C O₃), litínsítrat og litínórótat sem eru geðstillandi efni. Þau eru notuð í meðferð á geðhvarfasýki, því ólíkt öðrum geðstillandi efnum, vinna þau á bæði geðhæð og þunglyndi. Litín er einnig notað til að auka áhrif annara geðdeyfðarlyfja. Nytsamlegt magn litíns í þessum tilgangi er aðeins rétt undir eituráhrifum og þarf því að fylgjast vel með styrki þess í blóði á meðan meðferð stendur.
Litínklóríð og litínbrómíð eru gríðarlega vökvasælt og er iðulega notað sem þurrkefni.
Litíntsterat er algengt háhitasmurefni til hverskyns nota.
Litín er notað sem málmblendisþáttur í efnasmíði lífrænna efnasambanda.
Það er notað sem bráð til að hjálpa sambræðslu málma í rafsuðu og lóðningu. Það kemur einnig í veg fyrir myndun oxíða á meðan suðu stendur með því að gleypa í sig óhreinindi. Þessi bræðsluhæfileiki er einnig mikilvægur sem bráð í framleiðslu á leirmunum, glerung, og gleri.
Litínhýdroxíð er notað til að vinna koltvísýring úr lofti í geimförum og kafbátum. Hvaða alkalíhýdroxíð sem er gleypir í sig CO₂ en litínhýdroxíð er tilvalið sökum lágs eðlismassa.
málmblöndur litíns við ál, kadmín, kopar og mangan eru notaðar í afkastamikla hluti í flugvélar.

[breyta] Varúðarráðstafanir

Litín í hreinu formi er gríðarlega eldfimt og stafar af því svolítil sprengihætta í snertingu við loft og þá sérstaklega vatn. Erfitt er að slökkva litínelda, þarf til þess sérstök efni sem hönnuð eru til þess að slökkva í þeim. Litín er einnig tærandi og þarf að meðhöndla það á sérstakan hátt til að koma í veg fyrir snertingu við húð. Geyma skyldi litín í óhvarfgjörnu efnasambandi eins og til dæmis nafta eða kolvatnsefni. Litínefnasambönd gegna engu líffræðilegu hlutverki og eru talin örlítið eitruð. Þegar það er notað sem lyf, verður að fylgjast mjög varlega með styrk Li⁺ í blóði.