Tirso de Molina
El Vikipedio
Tirso de Molina estis kaŝnomo de frato Gabriel Téllez, (Madrido, 1579 - Almazán, 1648) unu el la plej konataj teatraŭtoroj de la 17-a jarcento en Hispanio.
Enhavo |
[redaktu] Vivo
Iam oni asertis, ke li estis forlegha filo de la Duko de Osuna, sed tio hodiau ne defendeblas char li estus bezoninta papan permeson por eniri en monakha Ordeno de la Merced. La Duko de Osuna estis tiam tro maljuna kaj krome li estis en Napolo. Aliflanke la naskighdokumento kiu pravigus tiun filecon estas ne facile legebla kaj naskigas Tirso de Molina en 1584, spite la plej akceptata naskighjaro 1579. Aliflanke neniu el liaj samtempaj malamikoj uzis tiun kritikkialon, kian aliaj kritikistoj uzus.
Li lernis el la teatro de Lope de Vega, kiun li konis estante studento en universitata urbo Alcalá de Henares, prksime de Madrido. Komence de 1601 li jam estis monakho en monakhejo Sankta Antolino de Guadalajara [Gvadalaharo], kie li estis ghis 1605. Li ekverkis en 1606 en Toledo; eble per El divino colmenero (La dia abelisto), religia dramo ludota dum la Difesto de 1607. Chirkau tiu epoko li konis persone la famegan autoron Lope de Vega kaj de tiam chiam li imitos lin, sed Lope neniam aprecis Tirson, kiu loghos en Toledo ghis 1614 krom vojaghoj al Galegio, Salamanko, Lisbono, ktp.
Li verkis pri religiaj temoj, sed ankau satirojn, teatrajhojn, kio problemigis lian rilaton kun ekleziaj autoritatuloj; pro tio li retirighis el 1614 ghis 1615 al monakhejo de Estercuel [Esterkuel’] en Aragono. El 1616 ghis 1618 li loghis en Domingo (Karibo) kie li profesoris pri teologio dum tri jaroj en universitato kaj partoprenis en aferoj de sia monakhordo. Tio ebligis, ke li konas historion pri la amerika konkero kion li uzos poste en sia verkaro.
Li revenis en 1618 en Madridon kie el 1624 ghis 1633 publikigis la kvin Partoj de liaj komedioj; li estis denoncita kiel autoro de kontraureligiaj tekstoj kaj oni malpermesis lin daure verki -per mallibero en la monakhejo de Cuenca [kuenka] kaj minaco de ekzilo au ech ekskomunikon-, sed li “inventis” nevon kiu eldonos lian verkaron kaj krome malgravighis la reformema politiko de la Reformiga Konsilantaro kreita de Grafduko de Olivares. Antaue, en 1622 li partoprenis poezian konkurson honore sanktuligon de Sankta Isidro. En 1626 li loĝas en Madrido kaj ricevas postenon de prelato en Trujillo [truĥijo] kie li loĝas ĝis 1629, kiam li revenas en Toledon kaj eble al Madrido.
El 1632 ghis 1639 li estis en Katalunio kaj tie li ricevis postenon de difinisto kaj kronisto de lia monakhordo; tiele li verkis la Gheneralan Historion de la ordeno de la Merced, kiun ekas en 1632 kaj finas en 1639. En tiu lasta jaro la papo Urbano la 8-a majstrigis lin. Sed polemikoj kun liaj samordanoj denove ekziligas lin en Cuenca en 1640. Lastajn jarojn li loĝas en Soria [sorja] de kies monakhejo li ighis prelato en 1645; li mortighis en tiu provinco, en Almazán, en 1648.
[redaktu] Graveco
Oni akceptis ĉiam, ke dum la 17ª jarcento konstruis kaj popularigis hispanan teatron Lope de Vega kaj liaj imitantoj, inter ili krom Tirso estis Juan Ruiz De Alarcón (1581-1639), Luis Vélez De Guevara (1579-1644), Guillén de Castro (1569-1631), Antonio Mira De Amescua (1574-1644), ktp. El ili, krom Lope de Vega, la unua gravovico okupus ĉu Tirso ĉu Ruiz de Alarcón depende de la kritikistoj.
Tiu teatra skolo uzis hispanecajn temojn -ĉu historiajn ĉu religiajn ĉu amajn-, aktivegajn rakonterojn per liberega trouzo de strofo-, tempo- kaj lokoŝanĝoj. Tiu teatrotipo estis vere popola kaj pro tio ankaŭ la teatraĵoj de Tirso de Molina estis konataj kaj ŝatataj de la tiama publiko. Ene de tiu skolo la teatraĵoj de Tirso elstaras pro kelkaj ecoj, ekzemple la intereso kiun ricevas la inaj roloj kaj la aktivaj ludoj kiujn tiuj devas rolludi ekzemple per kaŝoj aŭ ĉefe per alivesti sin en viron, kion multaj aliaj aŭtoroj faris tiam -Lope de Vega en almenaŭ cento da teatraĵoj-, sed kio ŝokis tiujn kontraŭulojn kiuj vidis tion nedece en monaĥo.
[redaktu] Verkaro
Kvankam hodiaŭ estas konataj nur sesdeko da liaj teatraĵoj, oni diras, ke li verkis ĉirkaŭ tricent aŭ kvarcent; la atribuado de tiuj verkoj estas hodiaŭ malfacilega. Liaj rakontoj estas komplikaj, sed li sciis iste kiel allogi la spektantaron per uzo de intrigo. Liaj roloj -ĉefe de virinoj- estas pli homaj kaj interesaj ol aliaj de liaj samtempuloj.
Ni haltu ĉe tri el liaj verkoj. Kvankam unu el la komedioj ŝajne verkita de li -kaj dum multaj jaroj al li atribuita- influigis gravece la mondan kulturon kiel ĝermo de la mito de Don Juan [ĥuan’] El burlador de Sevilla y convidado de piedra (La sevila tromploganto kaj ŝtona invitito), nunaj kritikistoj kliniĝas akcepti tiun verkon kiel tasko de teatristo kaj aktoro Andrés de Claramonte [klaramonte], aŭtoro ankaŭ de La stelo sevila.
Alia fama verko lia estis la teologia dramo El condenado por desconfiado (Damnita pro malfido), kiu respegulas religian polemikon inter la destinpovo kaj la libera decido, preferata de ortodoksuloj katolikaj. En ĝi aperas la vivo de viro tre sankta kiu nur je la fino de sia vivo dubas, tio estas, pekas kaj pro tio damniĝas je infero.
Don Gil de las calzas verdes (Don Ĥil, la verdakulotulo) estas ero de la plej popola parto de lia verkaro. En ĝi aperas ina rolo tre moderna, ĉar ŝi post tromplogo farita de amanto ne dubas persekuti lin kaj alivesti je viro por tio. Tiele alivestita, ŝi igas ke aliaj virinoj enamiĝas je ŝi-li. Krome ankaŭ la persekutato alivestiĝas por eskapi. Tiu situacio komplikiĝas pli kaj pli je granda publikoŝato. Aldone la tiama publiko -ĉefe viroj- tre ŝatis vidon de aktorino ludanta virrolon -oni povis vidi ŝiajn krurojn nur enpantalonajn kaj ne enjupajn!- kaj krome ŝi-li enamigis aliajn virinojn, eĉ tro moderna laŭ la epoko.
[redaktu] Teatraĵoj
- El burlador de Sevilla y convidado de piedra (La sevila tromploganto kaj ŝtona invitito)
- El condenado por desconfiado (Damnita pro malfio)
- Santa Juana
- No le arriendo la ganancia
- La mujer que manda en casa( Edzino hejmregisto)
- La mejor espigadora
- La vida y muerte de Herodes
- La venganza de Tamar (La venĝo de Tamar)
- La ninfa del cielo
- La dama del Olivar
- Todo es dar en una cosa
- Amazonas en las Indias
- La lealtad contra la envidia
- El cobarde más valiente
- La prudencia en la mujer
- El colmenero divino (La dia abelisto)
- El laberinto de Creta
- El vergonzoso en palacio( La hontulo ĉe palaco)
- Marta la piadosa
- Don Gil de las calzas verdes (Don Ĥil, la verdakulotulo)
- La gallega Mari-Hernández
- La villana de Vallecas
- Desde Toledo a Madrid
- Por el sótano y el torno
- El castigo del penseque
- Los Amantes de Teruel
[redaktu] Prozo
- Los cigarrales de Toledo (1621)
- Historia de la orden de la Merced
- Deleitar aprovechando (1635)
