Karolo la 1-a (Aŭstrio)

El Vikipedio

Ĉeĥio > Historiaj ŝtatestroj de Ĉeĥio > Karolo la 1-a

Karolo la 1-a (1916 – 1918)

li naskiĝis la 17-an de aŭgusto de 1887.
li estis baptita de nomo: Karolo Francisko Jozefo Ludoviko Huberto Georgo Mario.
gepatroj: Otto Lotrina – arkiduko aŭstria, Maria Jozefino Saksia.
imperiestro aŭstria kaj apostola reĝo hungara kaj reĝo ĉeĥa, galicia-vladimira, kroatia, dalmatia, slavonia kaj bosnia, arkiduko aŭstria kaj duko karintia, stiria, krajna, silezia, transilvania, margrafo moravia, princo serbia kaj moldavia, grafo tirola kaj istria kaj hereda grafo el Habitsburk kaj el Kuburk.
li parolis germane, latine, ĉeĥe, hungare, france kaj angle.
1887 – 1905 li estis edukata en la imperiestra kortego en Vieno, kie li ankaŭ finstudis gimnazion.
1905 – 1914 li militservis en Bohemio kaj en Galicio.
1906 post morto de sia patro li antaŭenpaŝis al dua posteno de heredontoj de la trono, tuj post Francisko Ferdinando d’Este.
la 21-an de oktobro de 1911 li geedziĝis al Zito Burbona, filino de Roberto – titola reganto de dukolando parma. Zito poste fariĝis kapo de hejmo pro sia spriteco kaj inĝenieco. (Ŝi estis nekredeble klera, ŝi parolis angle, france, hispane, germane, itale, ĉeĥe kaj pollingve. Post morto de la edzo ŝi edukis ĉiujn infanojn kaj ŝi subtenis sian filon Otton, kiu provis renovigi la monarĥion. Ŝi mortis la 14-an de marto de 1989.)
la 20-an de novembro de 1912 naskiĝo de kronprinco Otto. (Li finstudis universitaton en Belgio, li parolas germane, itale, latine, greke, angle, hispane, france, ĉeĥe, hungare kaj serb-kroate kaj en la jaro 1971 li estis elektita en eŭropan parlamenton. Li vivis en Aŭstrio.)
la 3-an de januaro de 1914 naskiĝo de filino Adelheido (ŝi mortis en 1971).
post la atenco en Sarajevo li estis alikomandita al supera komandantejo ĝis Těšín. Nun jam kiel generalo kaj la sekvanto de trono.
1914 – 1916 li vizitis ĉiujn batalfrontojn, kie Aŭstrio estis batalanta.
la 8-an de februaro de 1915 naskiĝo de filo Roberto (ano de konsilantaro en banko).
la 12-an de marto de 1916 li estis nomita submarŝalo kaj komandanto de armeoj en Tirolo. Ĉi tie li sukcesis atakmaniere fermi al italoj la vojon ĝis Tirolo, kies sudan parton ili estis provantaj konkeri. Post tiu ĉi sukceso li estis vokita ĝis Transilvanio, kie li venkis rumanojn konkerinte Bukareŝton.
la 31-an de majo de 1916 naskiĝo de filo Felikso (proprumanto de konstruentrepreno).
1916 post la morto de Francisko Jozefo li fariĝis heredanto de la monarĥio.
la 30-an de decembro de 1916 Karolo kaj Zito igis sin kroni en Budapeŝto kiel reĝo kaj reĝino hungaraj. Karolo do surtroniĝis sur la hungaran tronon kiel Karolo la 3-a. Tio estis la unua formo de kontentigo de nacioj de la monarĥio. Karolo nun volis igi sin kroni ankaŭ kiel reĝo ĉeĥa, sed hungaroj kaj germanoj malhelpis lin en tio.
1917 Karolo malsukcese provis fermi separatan pacon kun Konfederacio. Perantoj estis liaj bofratoj Siksto kaj Ksavero.
la 2-an de julio de 1917 Karolo proklamis amnestion por politikaj arestitoj.
1918 Aŭstrio-Hungario estis en komenco de disfalo. Karolo devis subskribi aliancanan kontrakton kun Germanio, per kiu germanoj ekprenis gvidadon de la milito kun tio, ke Aŭstrio plene subiĝis al iliaj ordonoj. La ekonomia situacio estis krom tio rekte katastrofa kaj trie, la slavaj nacioj ne sekretigis, ke ili klopodas forŝiriĝi.
la 10-an de marto de 1918 naskiĝo de filo Karolo Ludoviko.
la 17-an de oktobro de 1918 la manifesto de Karolo por la nacioj de la monarĥio estis lasta provo por savi la monarĥion en nove federigita formo.
la 28-an de oktobro de 1918 Karolo la 1-a estis detronigita el la ĉeĥa trono kaj en Prago estis proklamita Respubliko Ĉeĥoslovaka. (Sed fakte memstariĝis nur ĉeĥaj landoj, ĉar Slovakio estis restanta plu sub kontrolo de Hungario.)
la 28-an de oktobro de 1918 Karolo estir detronigita ankaŭ el la tronoj de reĝlandoj kroatia, slavonia kaj dalmatia, kiuj estas proklamantaj memstarecon kaj tuj poste ili estas aliĝantaj al reĝlando Serbia. (Tiel estiĝis Reĝlando SHS, antaŭulo de reĝlando Jugoslava.)
la 30-an de oktobro de 1918 en Aŭstrio estis plenumpovo konfidita al Ŝtata konsilantaro.
novembro de 1918 Karolo estis devigita forlasi la imperiestran kastelon Schönnbrun kaj transloĝiĝi en kasteleton Eckartsau, eksposedaĵo de Francisko Ferdinando, kie li vivis jam kiel imperiestro sen imperio.
la 11-an de novembro de 1918 Karolo devis subskribi manifeston, per kiu li estas rezigninta de la plena plenumpovo. La saman tagon Germanio kapitulacis kaj la unua mondmilito finiĝis. En packondiĉoj devis Aŭstrio doni al Italio sudan Tirolon kaj dukolandon Krajnon.
la 12-an de novembro de 1918 estis proklamita Aŭstria respubliko.
la 13-an de novembro de 1918 per beograda armistico Hungario devis doni Banaton kaj reston de sudaj teritorioj kaj al rumana reĝlando doni dukolandon transilvanian.
januaro de 1919 Karolo ricevis ĝis Eckartsau por subskribi abdikdokumenton, sed kiun li rifuzis subskribi.
la 24-an de marto de 1919 li estis devigita forveturi eĉ kun la familio Svislandon.
la 2-an de aprilo de 1919 Aŭstria registaro konfiskis posedaĵon de Habsburgoj, kiuj ne rezignis pri la potenco. Temis precipe pri la t.n. Habsburga familia fonduso fondita de Francisko Stefano Lotrina. Tiu ĉi fonduso financis vivkostojn al habsburgaj arkidukojkaj ĝi enhavis kelke da milionoj.
duono de 1919 Hungario devis doni Slovakion kaj Transkarpatan Rusion. Pro tiuj ĉi landoj okazis kelkaj soldatkonfliktoj kontraŭ ĉeĥaj soldataroj. En Hungario estis nome proklamita la t.n. respubliko de konsilantaroj, kiu batalis pro renovigo de Hungarujo.
la 5-an de septembro de 1919 naskiĝo de filo Rudolfo (proprumanto de kafplantaĵejo).
1919 post malvenko de la hungara respubliko de konsilantaroj estis en Hungario renovigita reĝlando. La reĝa regento fariĝis admiralo Miklós Horthy. Li fariĝis unusola estro de la lando. Sed por Karolo tio signifis, ke li denove estas refariĝanta reĝo hungara (sed sen plenumpovo).
la 1-an de marto de 1921 naskiĝo de filino Ĉarloto
marto de 1921 Karolo alveturis Budapeŝton opiniante, ke Horthy transdonos al li la plenan potencon, sed li eraris en tio. Horthy ja agnoskis Karolon kiel hungaran reĝon, sed ne intencante rezigni pri sia potenco li devigis Karolon, por ke li forveturu reen Svislandon.
la 21-an de oktobro de 1921 helpe de kelkaj fidelaj hungaraj garnizonoj Karolo provis konkeri Budapeŝton kaj ekpreni regadon. Horthy sukcesis haltigi la marŝon kaj Karolo kun Zito, kiu alveturis kun li, estis enŝipigitaj en britan ŝipon kaj transveturigitaj en novan ekzilon en Madejro.
novembro de 1921 la hungara registaro proklamis Karolon kiel sentronigita. (Hungario restis poste la reĝlando sub la regenteco de Horthy ĝis la jaro 1946.)
la 14-an de marto de 1922 la eksimperiestro aŭstria Karolo la 1-a, reĝo hungara kaj reĝo ĉeĥa, mortis en Madejro pro pneŭmonio.
la 31-an de majo de 1922 naskiĝo de filino Elizabeto, naskiĝinta post morto de la patro.