Wincenty Pol
Z Wikipedii
Wincenty Pol (ur. 20 kwietnia 1807 w Lublinie, zm. 2 grudnia 1872 w Krakowie) – polski poeta i geograf.
Spis treści |
[edytuj] Życiorys
Jego ojciec - Franciszek Pohl - był Niemcem na służbie austriackiej, zaś matka - Eleonora - pochodziła ze spolonizowanej rodziny francuskiej. Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie i kolegium jezuickiego w Tarnopolu, rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. Trzy lata po ich ukończeniu został zastępcą lektora języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Wileńskim. Brał udział w powstaniu listopadowym jako podchorąży 10 Pułku Ułanów Litewskich, był ranny w czasie walk. W uznaniu zasług został odznaczony orderem Virtuti Militari i awansowany do stopnia podporucznika. Po upadku powstania organizował pomoc dla powstańców udających się na emigrację, jako wysłannik gen. Józefa Bema przebywał w Lipsku, Dreźnie (tutaj poznał Adama Mickiewicza, który wyraził pozytywną opinię o jego próbach poetyckich), a później we Francji.
Po powrocie do Galicji w 1832 angażował się w ruchu patriotycznym. Stopniowo zmieniając poglądy na bardziej konserwatywne, związał się z ugodowym Komitetem Patriotycznym. Rok później odbył podróż po Wołyniu, Podolu i Ukrainie.
W obawie przed represjami ze strony zaborców przez kilka miesięcy ukrywał się w Zakopanem, co zapoczątkowało jego zainteresowanie Tatrami. Pod koniec 1835 przebywał w Zagórzanach koło Gorlic, gdzie powstała Pieśń o ziemi naszej - najpopularniejszy utwór Pola, poetycki opis niektórych regionów Polski, w maju następnego roku zamieszkał zaś w Kalnicy koło Sanoka, gdzie został administratorem dóbr Ksawerego Krasickiego. Tutaj próbował prowadzić działalność społeczno-oświatową wśród chłopstwa, z miernym jednak skutkiem. Zniechęcony tą sytuacją, zajął się studiami przyrodniczymi, ze szczególnym uwzględnieniem geografii. W tym okresie powstały jego poezje o tematyce górskiej oraz prace naukowe o etnografii i geografii Polski. W 1835 (z datą 1833) w Paryżu wydano anonimowo Pieśń Janusza, zbiór jego wierszy poświęconych bohaterstwu powstańców. W połowie 1839 zamieszkał w odrestaurowanym według własnego planu zamku w Lesku, kolejne miesiące spędzając na wędrówkach po Karpatach, podczas których badał stosunki wodne i geologię tego obszaru oraz dokonywał obserwacji meteorologicznych. W 1840 przeniósł się do Glinika Mariampolskiego (dziś część Gorlic). Mieszkając tutaj 6 lat, nie zaniedbując poezji, zajął się poważniejszymi badaniami naukowymi. W latach 1841–1844 podróżował, prowadząc badania terenowe w Karpatach Wschodnich, na Pokuciu, Wołyniu, Polesiu, w Tatrach, Wielkopolsce, Kujawach i Pomorzu Gdańskim.
W czasie rabacji Jakuba Szeli 1846 został pobity i porwany przez chłopów, w pożarze dworu spłonął także cały jego dotychczasowy dorobek piśmienniczy. Wszystko to zdecydowało o zmianie poglądów Pola na antychłopskie i antydemokratyczne. Rok później został aresztowany i zmuszony do zamieszkania we Lwowie pod nadzorem policji za rzekomy udział w przygotowaniach do wybuchu powstania krakowskiego. Po oczyszczeniu z zarzutów objął redakcję Biblioteki Naukowego Zakładu im. Ossolińskich we Lwowie, podejmował kolejne podróże: na Śląsk, w Sudety, do Wrocławia, Wielkopolski, Berlina i na Rugię. Podczas Wiosny Ludów był przez krótki czas adiutantem sztabu Gwardii Narodowej we Lwowie. Po jej zakończeniu stał się orędownikiem legalnej działalności w polityce i konserwatywnego programu społecznego.
Mimo że w dziedzinie geografii był samoukiem, to jednak dzięki lekturze, badaniom terenowym i kontaktom z przedstawicielami różnych dziedzin wiedzy posiadł dość dużą wiedzę na ten temat. Mimo niewielkiego dorobku naukowego (najważniejsza praca do tej pory Rzut oka na północne stoki Karpat pod względem przyrodzenia - nowoczesny jak na owe czasy opis rzeźby terenu, hydrografii, podziału fizyczno-geograficznego i elementów etnografii południowej Polski), w 1849 został mianowany profesorem nadzwyczajnym "geografii powszechnej, fizycznej i porównawczej" na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie objął pierwszą w Polsce katedrę geografii. Rozpoczęte w styczniu 1850 wykłady obejmowały następujące tematy: Pięć części świata w zarysie, Oceanografia, Geografia starożytnego świata, Geografia monarchii austriackiej, Geografia Syrii i Palestyny ze względu na historię biblijną i etnografię Wschodu, Geografia fizyczna, Geografia północnego wschodu Europy, Geografia Ziemi Świętej, Geografia handlowa (pierwowzór geografii społeczno-ekonomicznej, wykłady prowadzone po raz pierwszy na uniwersytecie). Pol zapoczątkował cykl kursów geografii fizycznej dla przyszłych nauczycieli jak również serię wyjazdów naukowych w okolice Krakowa, Pieniny i Tatry. Niestety, z początkiem 1853 został usunięty z uniwersytetu ze względu na rzekomą nielojalność wobec władz zaborczych, a samą katedrę zlikwidowano. W tym krótkim okresie zdołał jednak stworzyć podstawy nowoczesnego nauczania geografii w oparciu o poglądy metodologiczne Karla Rittera i Alexandra Humboldta.
Po śmierci ukochanej żony osiadł na Pokuciu, a później we Lwowie. Zimę z 1860 na 1861 spędził w Przemyślu, a wiosną 1861 wziął w dzierżawę folwark w Skołoszowie koło Radymna. Podczas zimy z 1861 na 1862 kierował odnową kaplicy Drohojowskich w katedrze przemyskiej, realizowaną według własnych planów. Dalsza pracę utrudnił mu pogarszający się wzrok.
We wrześniu 1867 powrócił do Krakowa. Mimo pogarszającego się wzroku, a od 1868 nawet zupełnej ślepoty, brał czynny udział w życiu naukowym miasta. Wygłaszał wykłady poświęcone geografii, m.in. referat, w którym, wbrew poglądom naukowców niemieckich czy rosyjskich, udowadniał tezę, że Polska jest zwartym regionem i może istnieć jako samodzielna jednostka polityczna.
W 1872 został wybrany członkiem Akademii Umiejętności. Zmarł pod koniec tego roku, 2 grudnia. Mimo pewnej niechęci, która go otaczała, będącej konsekwencją zmienności jego poglądów politycznych, doceniono jego zasługi naukowe i literackie, przenosząc prochy Wincentego Pola z Cmentarza Rakowickiego w Krakowie do Krypty Zasłużonych w podziemiach kościoła oo. Paulinów na Skałce.
Kolejnym przejawem uznania, zwłaszcza jego dla wpływu na rozwój turystyki górskiej, było nazwanie jego imieniem schroniska Towarzystwa Tatrzańskiego w Dolinie Roztoki (1876).
Istnieją dwie placówki muzealne gromadzące zbiory związane z osobą poety i geografa: Muzeum Biograficzne W. Pola w Lublinie (założone w 1972) i Izba Pamięci Wincentego Pola w Gdańsku-Sobieszewie (1977).
[edytuj] Twórczość
Pierwsze próby literackie czynił Wincenty Pol w okresie młodzieńczym. Była to romantyczna poezja i proza, inspirowana dziełami J. W. Goethego, Friedricha Schillera, George’a G. Byrona, Adama Mickiewicza i in.
W 1835 (antydatowany na 1833) w Paryżu ukazał się cykl poetycki Pieśni Janusza. Obejmował on 51 wierszy, których pisanie rozpoczął najprawdopodobniej jeszcze podczas walk 1831 i kontynuował na emigracji, poświęconych powstaniu listopadowemu. Najpopularniejsze z nich to: Krakusy, Pierwsza rocznica 29 listopada, Śpiew z mogiły. Do niektórych z nich skomponowano muzykę (m.in. Fryderyk Chopin do Śpiewu z mogiły), dzięki temu zaczęły funkcjonować w szerszym odbiorze jako pieśni narodowo-patriotyczne czy nawet powstańcze. Z tego okresu pochodzą również Historia szewca Kilińskiego (wyd. 1843) i Gawęda Dorosza... (wyd. 1845). Utwory te, podobnie jak Pieśni Janusza cechuje użycie ludowa stylizacja i użycie języka potocznego, chociaż nie dorównują pod względem literackim Pieśniom.... Duże uznanie przyniosła mu Pieśń o ziemi naszej (wyd. całości 1843) - poetycki cykl opisów ziem polskich odwiedzonych przez Pola, który przyczynił się do znacznego wzrostu zainteresowania rodzimą przyrodą i kulturą wśród społeczeństwa. Prawdopodobnie w tym samym roku rozpoczął pisanie poematu Mohort - historii kresowego rycerza, obrońcy ojczyzny i wiary. Treść wykładów głoszonych przez W. Pola na Uniwersytecie Jagiellońskim została wydana drukiem w 1851. Kolejne dzieła literackie, odzwierciedlające jego pogłębiające się konserwatywne nastawienie: poemat Wit Stwosz (1857), trylogia Pamiętniki J. P. Benedykta Winnickiego (1853–1855), dalsze rapsody Mohorta (całość 1855), Pacholę hetmańskie (1862) i in., odznaczają się raczej mniejszą wartością historyczna i literacką. W 1861 r. nakładem Księgarni J. Blaszkowskiego w Warszawie ukazała się Stryjanka opisująca dzieje rodziny Bączalskich. W 1863 r. wydał podręcznik dla kleryków Geografia Ziemi Świętej w dwóch księgach, za który otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu św. Grzegorza od papieża Piusa IX. Ostatnie utwory Pola to Legenda o świętym Janie Kantym... (1868) i Pan starosta Kiślacki (1873). Zbiorowe wydanie dzieł Pola ukazało się w latach 1875–1888 pt. Dzieła wierszem i prozą.
