Indeks ksiąg zakazanych
Z Wikipedii
Indeks ksiąg zakazanych (łac. Index librorum prohibitorum lub Index Expurgatorius) – opracowywany i ogłaszany przez Kościół katolicki spis pozycji książkowych przeważnie z dziedziny teologii, zawierających błędy teologiczne i treści przeciwne nauce chrześcijańskiej, których nie wolno czytać wiernym bez zezwolenia władz kościelnych, pod groźbą ekskomuniki. Indeks bywa uważany za formę cenzury, szczególnie w środowiskach niechętnych Kościołowi.
Spis treści |
[edytuj] Przyczyny
Z upowszechnieniem wynalazku druku zaczęło się pojawiać coraz więcej nowych tłumaczeń Biblii i traktatów protestanckich. Rada Frankfurtu, za namową arcybiskupa Moguncji utworzyła w roku 1486 pierwszy urząd kontroli publikacji. Kilkadziesiąt lat potem, wobec lawiny książek nieprawomyślnych, kardynał Caraffa w 1543 r. zadekretował, że nie wolno drukować książek bez pozwolenia Świętej Inkwizycji.
[edytuj] Utworzenie indeksu
Kościół rzymskokatolicki od chwili swego powstania w IV wieku sam lub za pośrednictwem sprzyjającej mu władzy świeckiej wydawał zakazy przechowywania i czytania różnych dzieł postrzeganych jako heretyckie. Cesarz Konstantyn pod karą śmierci zażądał od poddanych wydania wszystkich dzieł napisanych przez Ariusza i jego zwolenników. Podobnie też Teodozjusz II oraz Walentynian III w 435 roku nakazali spalenie wszystkich ksiąg Nestoriusza oraz w innym dekrecie ogłosili najsurowsze kary dla wszystkich, którzy nie wydadzą pism manichejskich.
Początki średniowiecznego indeksu sięgają czasów, gdy waldensi przetłumaczyli Biblię na język prowansalski. W celu zwalczania tego ruchu o charakterze protestanckim oraz herezji albigensów Synod w Narbonne w 1229 roku wydał zakaz posiadania jakiejkolwiek części Pisma Świętego przez laików[1]. Wraz z nadejściem oświecenia oraz reformacji Kościół rzymskokatolicki znalazł się w ogniu silnej krytyki ze strony przeciwnych mu autorów, których dzieła były masowo rozpowszechniane dzięki wynalezieniu druku w połowie XV wieku. Aby zatamować „potężną powódź skażonych ksiąg” — jak jeszcze w roku 1951 określił to pewien włoski jezuita — Kościół potrzebował listy zakazanych publikacji, która obowiązywałaby wszystkich katolików. Kiedy w 1542 roku utworzono rzymską inkwizycję, to do jej początkowych działań należało ograniczenie wolności słowa w sferze religii. Kiedy w 1555 roku Generalny Inkwizytor, Giovanni Pietro Caraffa, został papieżem Pawłem IV, natychmiast polecił sporządzić wykaz książek, których nie wolno rozpowszechniać, posiadać ani czytać. W ten sposób w roku 1559 po raz pierwszy ukazał się powszechny Indeks ksiąg zakazanych. Umieszczono w nim tytuły dzieł oraz nazwiska autorów oskarżonych o rozsiewanie heretyckich poglądów.
Na mocy bulli papieskiej Pawła IV z 5 stycznia 1559 odwołano wszelkie pozwolenia na czytanie zakazanych dzieł, spowiednicy mieli obowiązek dowiadywać się, kto czyta i rozpowszechnia heretyckie druki, szczególnie chodziło o publikacje luterańskie. Od zakazu nikt nie był zwolniony, pod groźbą ekskomuniki obowiązywał on urzędników kościelnych, biskupów, arcybiskupów, kardynałów, patriarchów, a także panujących i cesarzy. Było wiele uzupełnień i wydań Indeksu i kiedy za czasów papieża Piusa XII, ukazało się ostatnie wydanie w roku 1948, zawierał 4.126 zakazanych pozycji.
[edytuj] Kopernik
Dzieło Mikołaja Kopernika "O obrotach sfer niebieskich" wpisane zostało do Indeksu dopiero w efekcie wyroku w sprawie Galileusza, w 1616 roku; wycofał je z listy Pius VII w roku 1835. Zakazane przez inkwizycję książki czy obrazy palono, a wydawców i autorów spotykały represje.
[edytuj] Indeks i protestantyzm
Trzeba jednak podkreślić, że choć Marcin Luter głosił wolność sumienia, zakazy dotyczące dzieł nieprawomyślnych były wśród niektórych protestantów równie surowe, szczególnie w Genewie za teokratycznych rządów Kalwina. W Anglii pierwszy indeks ksiąg zakazanych powstał już w 1553 roku (a więc sześć lat wcześniej niż w Kościele Katolickim). W efekcie tego w Oksfordzie spalono bezpowrotnie wiele dzieł naukowych.
[edytuj] Zniesienie Indeksu
14 czerwca 1966 papież Paweł VI, po Soborze Watykańskim II, uznał Indeks za dokument historyczny i przestał on obowiązywać wiernych. Groźba ekskomuniki za czytanie książek niedozwolonych została odwołana. Zaprzestano jego publikacji, jednak dotychczasowe indeksy nie zostały uchylone ani anulowane. Obecnie Kongregacja Nauki Wiary, powstała w miejsce dawnego Świętego Oficjum, może wskazywać dzieła szkodliwe dla wiary lub moralności, jednak potępienie przez nią jakiejś pozycji nie wiąże się z nałożeniem sankcji kościelnych na autora lub czytelników.
[edytuj] Ostatnie wydanie
32. wydanie indeksu, opublikowane w 1949 r., zawierało 4 tys. tytułów umieszczonych w nim z różnych przyczyn: herezja, amoralność, polityczna niepoprawność, problematyka seksu itd. Znalazły się na nim książki takich autorów jak: Laurence Sterne, Voltaire, Daniel Defoe, Johann Wolfgang Goethe, Honoré de Balzac, Stendhal, Emil Zola, Andre Gide, Jean-Paul Sartre, holenderski seksuolog Theodor Hendrik van de Velde, autor "Małżeństwa doskonałego".
