Flodbølgje

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Ei flodbølgje slik den japanske kunstnaren Hokusai såg henne for seg

Flodbølgjer er ekstremt store bølgjer som ikkje er forårsaka berre av vind og straum, men av jordskjelv, ras, vulkanutbrot, meteorittnedslag eller andre kraftige, brå hendingar.

Dei største flodbølgjene vert kalla tsunamiar, frå det japanske ordet hamnebølgje som kom til etter at fiskarar kom heim til fullstendig øydelagde hamner utan at dei sjølv hadde merka noko til flodbølgja. Ein tsunami har nemlig den spesielle eigenskapen at han nesten ikkje gjer frå seg energi mens han går mot land; all krafta blir spart til då.

Tsunamiar sprer seg med hastigheita $r = \sqrt{G\cdot h}$ , der $G$ er lik 9,83m/s², og $h$ er djupleiken på den staden flodbølgja startar. Hastigheita kan koma opp mot nesten 1 000km/h. Når ein tsunami nærmar seg land, vert han bremsa etter kvart som sjøen grunnar. Inne ved kysten er hastigheita normalt rundt 100km/h. Grunnen til at det blir so store øydeleggjingar då, er at volumet av ei gitt flodbølgje er omvendt proporsjonal med hastigheita, slik at bølgjehøgda aukar sterkt inne ved land.

[endre] Liste over store flodbølgjer

[endre] Dei mest kjende og øydeleggjande flodbølgjene i historisk tid

Tsunami på øya Malé i Maldivane

26. desember 2004 – Det kraftigaste jordskjelvet på 40 år utløyser bølgjer som fèr tusenvis av kilometer gjennom Det indiske havet, og skyl innover fleire asiatiske land. Over 20 000 menneske omkjem. Ikkje sidan 1896 har so mange blitt drepne av ein tsunami.
17. juli 1998 – Eit jordskjelv til havs utløyser bølgjer som råkar nordkysten av Papua Ny-Guinea, tek livet av kring 2 000 menneske og gjer tusenvis heimlause.
16. august 1976 – Ein tsunami drep 5 000 menneske i Morogulf-regionen på Filippinane.
28. mars 1964 – Eit jordskjelv i Alaska sender av garde bølgjer som blant anna totaløydelegg tre landsbyar. 107 menneske omkjem i Alaska, fire i Alaska(?) og 11 i California.
22. mai 1960 – Ei flodbølgje som vert rapportert å vera 11 meter høg, tek livet av 1 000 menneske i Chile og skaper store øydeleggjingar på Hawaii, der 61 menneske omkjem. Bølgja råkar òg Filippinane, Okinawa og Japan.
1. april 1946 – Eit jordskjelv i Alaska skaper ein tsunami som tek med seg eit fyr og ein fyrvaktarbustad og drep fem menneske. Nokre timar seinare når bølgja Hawaii, og 159 menneske der omkjem.
31. januar 1906 – Eit jordskjelv genererer ei flodbølgje og tek livet av mellom 500 og 1 500 menneske i Colombia og Ecuador.
17. desember 1896 – Ein tsunami skyler vekk hovudgata og delar av ei demning i Santa Barbara i California.
15. juni 1896 – Tsunamien Sanriku råkar Japan utan forvarsel. Ei bølgje berekna til å vera 23 meter høg, treffer ei folkemengd som har samla seg i samband med ei religiøs høgtid, og drep meir enn 26 000 menneske.
27. august 1883 – Eit utbrot frå vulkanen Krakatau utløyser ei voldsom bølgje som skyl innover kysten på Java og Sumatra. 36 000 menneske omkjem.
1. november 1775 – Eit historisk jordskjelv i Lisboa skaper bølgjer på oppimot 6 meter, som råkar Portugal, Spania og Marokko.
21. juli 365 – Tusenvis vert drepne i byen Alexandria i Egypt då ei flodbølgje oppstår i det østlege Middelhavet.