Zutphen

Gemeente Zutphen


(Wapen van Zutphen)		(Vlag van Zutphen)

Provincie

Gelderland

Hoofdplaats

Zutphen

Oppervlakte
- Land
- Water

42,26 km²
40,47 km²
1,79 km²

Inwoners
Bevolkingsdichtheid

46.756 (1 augustus 2006)
1155 inw./km²

Geografische ligging

52°8' NB 6°12' OL

Geografische ligging

{{{coordinaten}}}

Belangrijke verkeersaders

N314, N319, N345, N346, N348, N826

Station(s)

{{{station}}}

Netnummer

0575

Postcodes

7200-7207, 7230-7232

Officiële website

www.zutphen.nl

Politiek

Burgemeester (lijst)

Arnold Gerritsen (D66)

Bestuur

{{{bestuur}}}

Zetels
{{{partijen}}}

{{{zetels}}}

Satellietfoto Zutphen en omgeving

Zutphen en de Sint Walburgskerk

Berkelpoort

Gemeentehuis (oude vestiging)

Rechtbank Zutphen: entreegebouw

Rechtbank Zutphen: achterzijde

Zutphen ( uitspraak (info·uitleg)) is een stad (Hanzestad) en gemeente in de Nederlandse provincie Gelderland, en ligt aan de rivier de IJssel aan de monding van de Berkel. Nabijgelegen plaatsen zijn Apeldoorn, Arnhem, Doetinchem en Deventer.
Per 1 januari 2005 is de voormalige naastgelegen gemeente Warnsveld gefuseerd met Zutphen.

Inhoud

1 Geschiedenis
2 Juridische stad
3 Historische gebouwen en bouwwerken
4 Jaarlijkse festivals en beurzen in Zutphen
5 Vervoer
6 Wijken
7 Overige kernen
8 Geboren in Zutphen
9 Stedenbanden
10 Zie ook
11 Externe Links

[bewerk] Geschiedenis

Zie ook: Heersers van Zutphen
Zutphen ontstond in de Romeinse tijd als Germaanse nederzetting op een rivierduinencomplex. De plaats is al meer dan 1700 jaar continu bewoond en is een van de oudste steden van Nederland. De naam Zutphen is ontstaan uit Zuid venne, een rivierduinencomplex tussen drassige weidegrond. De nederzetting bleef in de vroege middeleeuwen op het huidige 's-Gravenhof bestaan in tegenstelling tot veel andere woonplaatsen in de Volksverhuizingentijd. Na de incorporatie van de IJsselstreek bij het Frankische rijk rond 800 werd Zutphen een grafelijk bestuurlijk centrum.

In de late negende eeuw werd Zutphen verwoest bij vikingaanvallen, waarna aan het einde van die eeuw een ronde ringwal werd opgericht met twee grachten eromheen: een 20 meter brede U-vormige gracht en een spitse smalle gracht erbuiten. De loop van de markten Groenmarkt, Houtmarkt en Zaadmarkt zijn nog een deel van die voormalige ringwal en gracht. In het midden van de 11e eeuw werd Zutphen enige tijd een vorstelijke residentie en werd er een palts gebouwd en een grote kapittelkerk gesticht, de huidige Sint Walburgiskerk. Sinds 1046 was de bisschop van Utrecht landsheer van het Zutphense graafschap en de burg. In de loop van de late 11e eeuw en de vroege 12e eeuw wisten de graven van Zutphen steeds meer macht naar zich toe te trekken. Onder de Gelderse graven werd de grafelijke stad (sinds 1138 via huwelijk in Gelderse handen gekomen) snel groter en economisch belangrijker.

Deze locatie lag goed op de kaart bij de kooplieden, en Zutphen groeide snel en werd een van de Hanzesteden. Al in ongeveer 1190 kreeg Zutphen stadsrechten toegewezen door Graaf Otto van Gelre. Veel Gelderse steden (waaronder Arnhem, Doesburg, Doetinchem, Harderwijk, Lochem en Hattem, maar niet Nijmegen, Zevenaar en Huissen) ontlenen hun later verleende stadsrechten aan de Zutphense stadsrechten. De stad werd ommuurd in de 13e eeuw en uitgebreid met de in de 13e eeuw door de graaf gestichte Nieuwstad. Zutphens gouden eeuw was de 14e eeuw. Zutphen werd de hoofdstad van de Graafschap Zutphen. De stad nam onder meer deel aan de Oostzeehandel.

Tijdens de pestepidemie in 1349 werden alle joodse inwoners van Zutphen, alsmede van de andere steden aan de IJssel gedood. Men geloofde dat de joden achter de epidemie zaten; zij zouden het water hebben vergiftigd. De werkelijke oorzaak dat er onder de joden minder slachtoffers vielen was dat zij strikte, door hun geloof voorgeschreven hygiënische regels hanteerden, waaronder het regelmatig wassen van de handen.

Zutphen heeft gedurende enkele honderden jaren het stedelijke muntrecht gehad, maar actief gemunt is er slechts in vier muntperioden: 1478-1480, 1582-1583, 1604-1605 en 1687-1692. In eerdere perioden is ook door de Zutphense graven te Zutphen gemunt (Otto I de Rijke, ca. 1070-1090 en Hendrik I, circa 1150-1181, en Otto I (1181-1207), en later door de hertogen van Gelre (1499) en de provincie 1582-1583)).

De 16e eeuw bracht moeilijke tijden voor Zutphen door de opkomst van andere steden en de Tachtigjarige oorlog met de Spanjaarden. Na de roerige Gelderse oorlogen in de eerste decennia van de 16e eeuw werden de vestingwerken van Zutphen gemoderniseerd. Toch mocht dit niet baten. Op 17 november 1572 werd de stad door de Spanjaarden onder Don Frederique, de zoon van de hertog van Alva, ingenomen nadat graaf Willem van den Berg de stad in juni van dat jaar had ingenomen. Er volgden jaren van wisselende bezetting en belegeringen. Het grootste deel van de bevolking was weggetrokken of vermoord. In 1591 werd de stad heroverd door Prins Maurits. Dit luidde het begin in van een lange periode van Zutphen als vestingstad en garnizoensstad. In 1672 (Rampjaar) werd Zutphen veroverd door het Franse leger. De grote kerk werd opnieuw ingericht voor de katholieke eredienst maar werd na het vertrek van de Fransen weer teruggegeven aan de protestanten.

Kort na 1700 werd de vesting Zutphen uitgebreid naar ontwerp van Menno van Coehoorn en uitgebreid met de linies van Wambuis en van Hoorn aan het eind van die eeuw. Het werd een nieuwe gordel van lunetten en hoornwerken die de vijandelijk geschut nog verder van de stad moest houden. Zutphen was honderden jaren ingeklemd in haar vestingwerken. De bevolking groeide gestaag van 7500 inwoners in 1795 naar meer dan 15.000 in 1860 op slechts 40 hectare grond binnen de muren. De ruimtelijke groei begon weer toen in 1874 de vesting Zutphen werd opgeheven, en de muren om de stad verwijderd konden worden. Enkele delen van de vestingwerken zijn nog zichtbaar, zoals het Bourgonje bolwerk aan de IJsselkade, ook bekend als 'de Bult van Ketjen'.

Tegenwoordig zijn in het centrum van Zutphen nog vele sporen te vinden van deze tijd, zoals bijvoorbeeld van de ommuring: de Drogenapstoren uit 1444, de Bourgonjetoren uit 1457 de Kruittoren (begin 14e eeuw), de Spaanse Poort (een barbacane voorpoort van de oude Nieuwstadspoort uit 1537), diverse waltorens aan de Bornhovestraat en Armenhage (13e eeuw). Daarnaast zijn er ook nog grote stukken stadsmuur te vinden, waaronder een stuk bij de Drogenapstoren, en een stuk bij de Berkelpoort uit het begin van de 14e eeuw met resten van twee waltorens. De middeleeuwse binnenstad van Zutphen herbergt achter de veelal jongere gevels een grote hoeveelheid bakstenen huizen uit de late middeleeuwen. Vele tientallen dateren zelfs tot en met de kapconstructie van voor 1400. Er zijn drie middeleeuwse kerken (zie verder) en resten van diverse kloosters en hospitalen.

In 1927 werd het Wijnhuisfonds opgericht, dat sindsdien meer dan 80 panden heeft opgekocht en gerestaureerd.

In 1986 kwam Sinterklaas naar Zutphen voor de intocht van dat jaar. In 1998 bezocht koningin Beatrix de stad tijdens Koninginnedag.

Het centrum van Zutphen werd in 2005 door een alliantie van detailhandelsorganisaties uitgeroepen tot 'Beste Binnenstad' van Nederland in de categorie middelgrote steden.

[bewerk] Juridische stad

Zutphen is vandaag de dag een belangrijk juridisch centrum. Een rechtbank, het opleidingsinstituut voor de rechterlijke macht (Studiecentrum Rechtspleging; SSR), regionaal opleidings en (praktijk) trainingscentrum voor de politie, de politie-academie (voor rechercheurs, onderdeel van het LSOP) en een internationaal politie-conferentiecentrum in Huis 't Velde (in Warnsveld, 2 km van Zutphen), de Penitentiaire Inrichting Ooyerhoek (meerderjarige deliquenten) en JPC De Sprengen (jeugdige deliquenten), de aanwezigheid van vele ondersteunende juridische diensten en een groot aantal advocatenkantoren vestigen de naam van Zutphen op dit gebied.

[bewerk] Historische gebouwen en bouwwerken

Sint Walburgiskerk: gesticht en gebouwd als romaanse kapittelkerk omstreeks 1050, verbouwd in romano-gotische Keulse stijl in 1200-1270, daarna vergroot in de 14e, 15e en vroege 16e eeuw tot een grote hallenkerk, een voorbeeld van rijke Nederrijnse gotiek. Bij de kerk hoort sinds 1563 de librije, indertijd gesticht als een openbare bibliotheek en vandaag de dag een van de belangrijkste verzamelingen oude boeken in Nederland.

Broederenkerk: grote vroeg-14de eeuwse kloosterkerk van de Dominicaner orde (predikheren). Tegenwoordig in gebruik als Openbare Bibliotheek. Dakruitertorentje uit 1771, waarin het poortersklokje hangt dat nog altijd luidt tussen 21.50 en 22.00 uur waarna (tot 1853) de poorten van de stad werden gesloten.

Nieuwstadskerk, nu de Katholieke Sint Johannes de Doper, in de middeleeuwen Onze Lieve Vrouwe op de Nieuwstad. Gesticht als parochiekerk omstreeks 1250 van de nieuwe stadsstichting. Oudste kern (middenschip) met onderste deel van de toren uit de late 13e eeuw. Uitbreidingen tussen 1439 en 1442 (verhoging en naaldspits toren), 1455-1459 (koor) en 1480 en 1530 (verbouwing tot hallenkerk met noorder- en zuiderzijbeuk). Enige kerk met vier originele middeleeuwse luidklokken.

Drogenapstoren: gebouwd in 1444-1446 als stadpoort (Saltpoort = zoutpoort), 1465 weer dichtgemetseld, sindsdien toren. Stadsmuzikant Tonis Drogenap woonde er rond 1555 en gaf de naam aan de toren. Van 1888 tot 1927 in gebruik als watertoren.

Wijnhuistoren: Toren van het wijnhuis (waag, herberg, stadswacht en wijnhuis), gefaseerd gebouwd tussen 1618 en 1642 door stadsbouwmeester Emond Hellenraet onder invloed van Hendrick de Keyser. In 1644 maakten de gebroeders Pieter en François Hemony, wier atelier toen in Zutphen was gevestigd, voor deze toren het eerste zuiver gestemde carillon ter wereld.

Bourgonjetoren: geschutstoren uit 1457 met bijna 4 meter dikke muren, gebouwd tijdens de Gelders-Bourgondische oorlog. Dominee Johannes Florentius Martinet schreef omstreeks 1770 in het uit 1741 daterende theekoepeltje op de toren zijn wereldberoemde Catechismus der Natuur.

Berkelpoort: Onderdeel van de stadsmuur, aan de oostelijke kant van de middeleeuwse stad. Poort over de kleine rivier de Berkel. De waterpoort verbindt de oude stad en de Nieuwstad en is gebouwd rond 1320. Het werd in de middeleeuwen 'Bovenberg' genoemd. De westelijke tegenhanger werd in 1772 gesloopt.

[bewerk] Jaarlijkse festivals en beurzen in Zutphen

Op Koninginnedag worden er in de binnenstad veel activiteiten georganiseerd. De Stichting Koninginnedag Zutphen is hiervan de organiserende instelling.

In mei vindt ieder jaar de Meimarkt plaats.

In 2003 werd in Zutphen een stadsomroepers-concours in leven geroepen, dat sindsdien een jaarlijks terugkerende activiteit is. Bij dit concours komt een tiental mensen (18 in 2004) strijden om de wisselbeker. Dit evenement vindt medio juli plaats.

Iedere zomer worden op vier opeenvolgende woensdagen de Zomerfeesten gehouden, met muziekpodia (rock, dance etc.) door het gehele centrum. Op de derde dag van de Zomerfeesten is er traditioneel een amateurwielerwedstrijd op een parcours door het centrum. Dit is vanaf 2006 afgeschaft in verband met wensen van de horecagelegenheden, die op de markt (een deel van het parcours) terrassen hebben gemaakt.

Begin september komen dweilorkesten naar de Zutphense Dweildag, die op diverse locaties in het centrum spelen.

Verder wordt er elk jaar in oktober de nationale bokbierdag gevierd. De markt van Zutphen wordt dan omgetoverd tot één groot café met allerlei soorten bokbier. Tegenwoordig heeft de brouwerij van Zutphen ook zijn eigen bokbier die voor het eerst te proeven is op bokbierdag 2006.

[bewerk] Vervoer

Het station van Zutphen, waar veertien treinen per uur vertrekken, is een belangrijk spoorwegknooppunt. Er zijn twee treinen per uur naar Winterswijk, Hengelo-Oldenzaal, Deventer-Zwolle, Apeldoorn, en vier treinen per uur naar Arnhem-Nijmegen waarvan er twee doorrijden naar 's-Hertogenbosch-Tilburg-Breda-Roosendaal.

Zutphen ligt circa tien kilometer ten zuiden van de A1, onder Deventer, en is een knooppunt van provinciale wegen: de N348 (Arnhem-Zutphen-Deventer-Ommen), N345 (Apeldoorn), N346 (Hengelo), N314 (Doetinchem), N319 (Winterswijk) en N826 (Laren).

[bewerk] Wijken

Centrum
Leesten
Zuidwijken
De Hoven
Deventerwegkwartier
Staatsliedenkwartier (inclusief zeeheldenbuurt)
Componistenbuurt (Helbergen)
Warnsveldsewegkwartier
De Mars
Voorsteralleekwartier

[bewerk] Overige kernen

Warnsveld, sinds 1 januari 2005 onderdeel van de Gemeente Zutphen, circa 9000 inwoners
Bronsbergen, klein buurschap ten zuiden van Zutphen op een rivierduinencomplex aan de IJssel
Warken, ten oosten van het dorp Warnsveld; kleine buurtschap

[bewerk] Geboren in Zutphen

Zerbold van Zutphen (omstreeks midden 14e eeuw), theoloog, Modern Devoot
Willem Jan Holsboer (23 augustus 1834), oprichter van de Rhätische Bahn (RhB), grootste particuliere spoorwegonderneming van Zwitserland († 1898)
Theo Mann-Bouwmeester (19 april 1850), actrice († 18 april 1939)
Jan Brandts Buys (12 september 1868), Nederlands-Oostenrijks componist († 1933)
Marius Adrianus Brandts Buys jr. (29 november 1874), Nederlands musicus en dirigent († 1944)
C.E.Pothast-Gimberg (19 januari 1900), kinderboekenschrijfster († 15 nov.1975, Sneek)
Jo Spier (26 juni 1900), tekenaar/illustrator († 21 mei 1978, Sante Fe, VS)
Gerrit Willem Kastein (25 juni 1910), Nederlands arts en verzetsheld († 1943)
Robert van Gulik (9 augustus 1910), diplomaat en auteur († 24 september 1967, Den Haag)
Willem Wittkampf (13 augustus 1924), Nederlands journalist († 1992)
Marlous Fluitsma(12 december 1946), actrice
Inge Diepman (19 september 1963), televisiepresentatrice bij de VARA
Filemon Wesselink, Nederlandse presentator (BNN)