Paus Johannes Paulus II

Johannes Paulus II

Karol Józef Wojtyła
18 mei 1920 – 2 april 2005

Periode	1978 - 2005
Voorganger	Johannes Paulus I
Opvolger	Benedictus XVI

Johannes Paulus II (Wadowice, Polen, 18 mei 1920 - Vaticaanstad, 2 april 2005), geboren als Karol Józef Wojtyła (uitspraak), was paus van 16 oktober 1978 tot aan zijn dood. Hij was de eerste niet-Italiaanse paus van de Rooms-Katholieke Kerk in 455 jaar (namelijk sinds het pontificaat van de Nederlandse paus Adrianus VI in 1523). Hij was als Pool de eerste Slavische paus uit de geschiedenis.
Zijn pontificaat was het op twee na langste in de geschiedenis (na dat van Petrus en Pius IX).

Hij sprak zich uit tegen het communisme, materialisme, ongebreideld kapitalisme en politieke onderdrukking. Daarnaast verwierp hij in lijn met de oude traditie van de Kerk abortus, euthanasie, anticonceptie, homoseksualiteit en later ook de doodstraf. Hij was de tweede paus die door een millenniumwisseling ging.

Johannes Paulus II maakte vele reizen; tegen het einde van het jaar 2000 had hij wereldwijd al meer dan honderd landen bezocht. Ook stond hij bekend om zijn politieke aanwezigheid, zoals duidelijk uit zijn afkeer voor de Tweede Golfoorlog bleek, maar hij had daarvoor de Eerste Golfoorlog ook al fel bekritiseerd. Hij zette zich in voor verbetering van de relaties tussen de verschillende godsdiensten, streed tegen het antisemitisme, herstelde fouten van de kerk in het verleden en vroeg zelfs vergiffenis daarvoor.

Hij overleed op bijna 85-jarige leeftijd in zijn appartement in Vaticaanstad na een lang ziekteproces. De paus leed onder andere aan de ziekte van Parkinson. Tijdens zijn laatste uren werd door een groot aantal mensen buiten zijn appartement in het Vaticaan voor hem gebeden. In zijn laatste bericht, specifiek aan de jeugd van de wereld, zei hij: "Ik kwam voor u, nu bent u naar mij gekomen. Ik dank u." Volgens aartsbisschop Stanisław Dziwisz, tevens zijn privé-secretaris, was het laatste woord van de paus vóór zijn dood "Amen". In de wandelgangen wordt deze zelfs de onbekende kardinaal "in pectore" (= "met het hart") genoemd, die door de Heilige Vader als extra kardinaal voor het nakende conclaaf aangeduid werd.

[bewerk] Roeping

Wadowice, Polen; het ouderlijk huis van Karol Wojtyła ligt vlak achter de kerk

Karol Wojtyła als 12-jarige jongen

Johannes Paulus II werd geboren als Karol Józef Wojtyła, zoon van Karol Wojtyła en Emilia Kaczorowska, in Wadowice, nabij Kraków, in het zuiden van Polen. Zijn vader en naamgenoot was een vroegere ambtenaar in het Habsburgs-Oostenrijkse leger. In 1929 verloor hij zijn moeder, in 1941 zijn vader en zijn oudere broer. Voor zijn geboorte al was een oudere zus als kleuter gestorven. Wojtyła's jeugd werd gekenmerkt door intensieve contacten met de joodse gemeenschap van Krakau. In die tijd was hij een actief sporter (een degelijk skiër, zwemmer en ook een voetbalkeeper), schaakte hij, en sprak hij vele talen. Later zou hij vloeiend Pools, Slowaaks, Russisch, Italiaans, Frans, Spaans, Portugees, Duits en Engels spreken, maar hij sprak ook een beetje Nederlands.

Hij doorliep de middelbare school in Wadowice en begon een studie theologie aan de universiteit van Krakau. Deze werd onderbroken door de Tweede Wereldoorlog: om aan deportatie te kunnen ontsnappen ging hij werken in een fabriek van Solvay. Zijn priesterwijding vond op 1 november 1946 plaats. Hij hervatte zijn studie, en haalde een doctoraat in de theologie te Rome in 1948.

Op 4 juli 1958 werd hij hulpbisschop van Krakau en op 28 september van datzelfde jaar tot bisschop gewijd door de apostolisch administrator van Krakau aartsbisschop Eugeniusz Baziak van Lviv. Op 13 januari 1964 werd hij aartsbisschop van Krakau, een zetel die sinds de dood van kardinaal Adam Sapieha in 1951 vacant was geweest. Op 26 juni 1967 werd Wojtyła kardinaal. In de periode 1962-1965 nam hij deel aan het Tweede Vaticaans Concilie, uitgeroepen door paus Johannes XXIII. Deze raad leverde bijdragen in het Besluit op Godsdienstige Vrijheid (Dignitatis Humanae) en de Pastorale Grondwet van de Kerk in de Moderne Wereld (Gaudium et Spes), twee van de meest historische en invloedrijkste producten van de raad.

Sinds 16 oktober 1978 bekleedde hij het hoogste ambt in de Rooms-Katholieke Kerk. Het Tweede Conclaaf werd gedomineerd door twee sterke kandidaten voor het hoogste ambt: Giuseppe kardinaal Siri, de aartsbisschop van Genua, en Giovanni kardinaal Benelli, de aartsbisschop van Florence en een naaste medewerker van paus Johannes Paulus I. In vroege stemmingen kwam Benelli als winnaar uit de bus. Nochtans won Wojtyła de verkiezing als compromiskandidaat, voor een deel dankzij de steun van Franz kardinaal König, die eerder Siri had gesteund.

[bewerk] Het pauselijk ambt

Karol Józef Wojtyła volgde op 16 oktober 1978 paus Johannes Paulus I op, die slechts 33 dagen paus was. Hij nam hierbij de naam Johannes Paulus II aan uit respect voor hem en als eerbetoon aan de twee daaraan voorafgaande pausen, Johannes XXIII en Paulus VI.

Net als zijn voorganger vereenvoudigde Johannes Paulus II doelbewust zijn ambt, om het tot een minder vorstelijke instelling te maken. Hij verkoos om niet het koninklijk meervoud te gebruiken (waarin de paus zich 'wij' noemt in plaats van 'ik'). Johannes Paulus II drong tevens aan op een eenvoudige inauguratieceremonie in plaats van de formele pauselijke kroning, en tijdens zijn pontificaat droeg hij nooit de pauselijke tiara.

Een van de eerste officiële bezoeken van Johannes Paulus II was aan zijn geboorteland Polen, in juni 1979. Hij kreeg miljoenen gedesillusioneerde Polen op de been in een tocht door het land waar hij even tevoren kardinaal was geweest onder het communisme. Daar concelebreerde hij een mis op het Plein van de Overwinning in Warschau, een gebeurtenis die bijdroeg tot het ontstaan van de vrije Poolse vakbond Solidarność in het daaropvolgende jaar. ¹

Op 13 mei 1981 schoot de 23-jarige Turk Mehmet Ali Ağca de paus neer op het plein voor de Sint-Pieterskerk. Johannes Paulus II overleefde de aanslag en schonk de man later vergiffenis. Hij bezocht zijn aanvaller, die levenslang had gekregen, ook in de gevangenis. De aanslag was de directe aanleiding tot het gebruik van de zogenoemde pausmobiel, waarin de kerkvader beschermd wordt door kogelwerend glas.

Of (en zo ja, door wie) er opdracht was gegeven tot die moordpoging blijft controversieel. In maart 2005 schenen documenten uit enkele voormalige sovjetstaten erop te wijzen dat de KGB van de aanval wist ², hoewel dit door velen betwist wordt. De speculatie over de mogelijke motieven van deze zogenaamde sovjetsamenzwering is veelzijdig; de Sovjets waren bang voor het effect van de Poolse paus op de stabiliteit van de Oost-Europese Sovjetsatellieten, in het bijzonder van Polen. Een andere speculatie is dat facties in het Vaticaan achter de aanslag zaten, maar beide theorieën hebben geen feitelijke aanknopingspunten opgeleverd. Op 2 maart 2006 maakte een Italiaanse parlementaire commissie die de aanslag heeft onderzocht bekend dat naar alle waarschijnlijkheid de Sovjet-Unie opdracht had gegeven voor de aanslag.[1]

Ali Ağca zelf blijft terughoudend in het onthullen van de waarheid over de oorsprong van zijn moordpoging, hoewel hij recentelijk heeft laten doorschemeren dat hij hulp van binnenuit het Vaticaan ontvangen zou hebben.

Paus Johannes Paulus II was een reizende paus: eind 2002 had hij reeds een honderdtal buitenlandse reizen gemaakt, en hij heeft uiteindelijk in totaal zo'n 150 landen bezocht. In mei 1985 bezocht hij de Lage Landen: België en Nederland; er was betrekkelijk weinig belangstelling in Nederland - laat staan positieve - en er waren rellen, omdat men niet gediend was van zijn komst. Het speciaal opgerichte Komitee Anti-Pausbezoek (KAP) loofde via posters en in een oproep in het krakersblad Bluf! een beloning van 15.000 gulden uit voor het vermoorden van de paus. [2]

In 1984 lanceerde Johannes Paulus de Wereldjongerendagen die om de paar jaar honderdduizenden jongeren vanuit heel de wereld samenbrengen om het geloof te vieren en te delen.

Johannes Paulus II in Brazilië

Veel Nederlandse katholieken rond de Acht-Mei-beweging achtten hem te conservatief. Vele katholieken waren niet te spreken over de (in hun ogen) beschamende ontvangst van de kerkvorst in Nederland. De paus heeft volgens ingewijden echter nooit met wrange gevoelens teruggekeken op zijn bezoek aan de Lage Landen.

De paus heeft ongeveer 1300 zaligverklaringen uitgesproken, waaronder die van de Vlaamse priester van de melaatsen Pater Damiaan op 4 juni 1995, en ongeveer 460 heiligverklaringen, waaronder die van de Nederlands-Duitse pater Arnold Janssen op 5 oktober 2003. Of dit daadwerkelijk meer zalig- en heiligverklaringen zijn dan die van alle voorgaande pausen bijeen, zoals soms wordt beweerd, is moeilijk te bewijzen, omdat de oude bronnen incompleet of onnauwkeurig zijn. Wel staat vast dat het er veel meer zijn dan ooit een paus tevoren heeft gedaan. Dit is mede toe te schrijven aan het feit dat hij het proces van zalig- en heiligverklaring heeft gestroomlijnd door het afschaffen van de promotor fidei (de zogenaamde Advocaat van de Duivel).

Paus Johannes Paulus II wordt wereldwijd bewonderd voor de rol die hij speelde in het bestrijden van het communisme in de jaren '70 en '80.

Op 16 oktober 2003 vierde Johannes Paulus II zijn 25-jarig pontificaat, en hij is daarmee een van de langst regerende pausen. Bij zijn overlijden in 2005, na ruim 26 jaar het ambt van paus bekleed te hebben, was Johannes Paulus II na Petrus (35 jaar) en Pius IX (31 jaar) de langst regerende paus.

Tijdens zijn lange pontificaat werd Johannes Paulus II verscheidene malen genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede; hij heeft deze onderscheiding echter nooit gekregen. Wel kreeg hij in 2004 de Internationale Karelsprijs Aken voor zijn inspanningen ten behoeve van de Europese eenheid.

[bewerk] Sociale en politieke houding

Paus Johannes Paulus II was de eerste paus ooit die in een Lutherse kerk predikte.

Het leed dat het communisme in zijn geboorteland Polen en de overige Oostbloklanden teweeg bracht, trok de paus zich ernstig aan. Johannes Paulus II was op de achtergrond de sterke man achter Solidarność (Solidariteit) van Lech Wałęsa. Hij zocht een bondgenoot, en vond deze in Ronald Reagan. De twee hadden regelmatig contact om hun strijd tegen het communisme te coördineren. Het is ook bekend dat er honderden miljoenen dollars van het Vaticaan richting Solidariteit zijn gestroomd. Waar dit geld vandaan kwam is nooit opgehelderd, alhoewel enige speculatie in de richting van de Verenigde Staten wijst.

Het is goed mogelijk dat zonder de steun door het Vaticaan het communisme in Polen, en als in een kettingreactie binnen korte tijd hierna in overig Oost-Europa, niet gevallen was. Johannes Paulus II moet bijgevolg gezien worden als een hoofdrolspeler in dat proces.

Hij hechtte een zeer grote waarde aan het menselijk leven, en dit resulteerde in zijn veroordeling van abortus, euthanasie en de doodstraf. In zijn encycliek Evangelium Vitae (Evangelie van het Leven) uit 1995 belichtte de paus de boodschap van het Evangelie ("cultuur van het leven"), die hij plaatste tegenover de "cultuur van de dood", die in de moderne wereld doorgedrongen zou zijn, en waartoe hij bovengenoemde onderwerpen rekende. Ook pleitte hij voor afschaffing van de doodstraf, de kwijtschelding van de schulden van arme landen en voor het terugdringen van armoede.

In 2000 onderschreef Johannes Paulus II in het openbaar de campagne voor schuldverlichting voor Afrikaanse landen. In 2003 werd de paus ook een prominent criticus van de invasie door de VS en haar bondgenoten van Irak. Hij stuurde zijn minister van de Vrede naar een bespreking met de Amerikaanse president George W. Bush om bezwaren tegen die oorlog over te brengen, zoals hij dit ook al gedaan had bij de Eerste Golfoorlog in 1991. Johannes Paulus II was van mening dat het onder andere de taak van de Verenigde Naties is een internationaal conflict door diplomatie op te lossen en dat unilaterale agressie een misdaad tegen de vrede en een schending van het internationaal recht is.

Johannes Paulus II was ook een belangrijk criticus van het homohuwelijk. In zijn laatste boek, Geheugen en Identiteit, beschrijft hij huwelijken tussen personen van hetzelfde geslacht als deel van een "nieuwe ideologie van het kwaad".

Op het vlak van milieu en ecologie verklaarde Johannes Paulus II dat een ecologisch duurzame manier van leven uitdrukking is van respect voor de Schepper en voor toekomstige generaties, evenals uiting van wereldwijde solidariteit. Daarom is milieubewust leven een roeping voor elke christen in de moderne samenleving. Milieuproblemen zijn volgens de paus te herleiden tot een gebrek aan solidariteit.

[bewerk] Relaties met de joodse gemeenschap

Johannes Paulus II hield een aantal toespraken over de verhouding van de Kerk met de joden, en toonde ontzag voor de slachtoffers van de holocaust. Hij was de eerste paus die het concentratiekamp in Auschwitz (Polen) bezocht. Zijn bezoek aan de Synagoge van Rome was het eerste synagogebezoek van een paus in de geschiedenis van de Rooms-Katholieke Kerk.

In maart 2000 ging Johannes Paulus II naar het holocaustherinneringscentrum Yad Vashem in Israël en raakte het heiligste heiligdom van de joodse mensen aan, de westelijke muur in Jeruzalem, ter bevordering van de christelijk-joodse verzoening, en zei dat de joden "onze oudere broeders" zijn.

Gezien het significante verschil tussen katholiek christendom en jodendom zijn er een aantal punten van geschil tussen de Rooms-Katholieke Kerk en de joodse gemeenschap. Een aantal kwesties die door Johannes Paulus II werden gesteund, veroorzaakten meningsverschillen binnen elementen van de joodse gemeenschap, waaronder:

de zaligverklaring van paus Pius XII, die volgens veel groepen joodse gelovigen niet correct handelde tijdens de Holocaust (de Joodse schrijver Pinchas Lapide verdedigde juist weer Pius XII, omdat hij juist zeer veel Joden het leven had gered. Dit kon ook door Pinchas Lapide worden aangetoond.)
het openen van de archieven van het Vaticaan uit de periode van de Tweede Wereldoorlog;
de zaligverklaring van joden die als zuigelingen tot het katholicisme werden bekeerd.

Niettemin is het aantal kwesties die joodse groepen en het Vaticaan verdelen tijdens de laatste veertig jaar beduidend gedaald.

[bewerk] Relaties met de Oosters-Orthodoxe Kerk

De paus ontmoet aartsbisschop Christodoulos

In mei 1999 bezocht Johannes Paulus II Roemenië. Dit was de eerste keer dat een paus een hoofdzakelijk oosters-orthodox land bezocht sinds het Grote Schisma, de gebeurtenis die de oostelijke orthodoxie en het westelijke rooms-katholicisme in het jaar 1054 scheidde. De paus werd begroet door de patriarch, evenals door de Roemeense president, Emil Constantinescu. De patriarch verklaarde dat het "tweede millennium van christelijke geschiedenis met het pijnlijke verwonden van de eenheid van de Kerk begon; aan het eind van dit millennium is er een herstel van christelijke eenheid geweest". De paus en de patriarch woonden met een menigte van honderdduizenden mensen vereringsdiensten bij, die in de openlucht werden gehouden. Een groot deel van de orthodoxe bevolking van Roemenië toonde zich positief tegenover het idee van christelijke hereniging.

In Athene ontmoette de paus aartsbisschop Christodoulos, het hoofd van de Grieks-orthodoxe Kerk in Griekenland. Na een privé-vergadering spraken de twee in het openbaar. Christodoulos las een lijst van "13 inbreuken" van de Rooms-Katholieke Kerk tegen de Orthodoxe Kerk sinds het Grote Schisma voor, waaronder het plunderen van Constantinopel door kruisvaarders in 1204 en het gebrek van iedere verontschuldiging van de Rooms-Katholieke Kerk: "Er is niet één enkel verzoek om gratie gehoord" voor de kruisvaarders van de 13de eeuw. De paus antwoordde daarop met de vraag aan de Heer of Hij daarvoor vergiffenis wou schenken, hetgeen Christodoulos onmiddellijk toejuichte. Johannes Paulus zei ook dat de plundering van Constantinopel een bron van "diepe spijt" voor de katholieken was.

Later kwamen Johannes Paulus en Christodoulos op een plek samen waar Paulus eens aan Atheense christenen had gepredikt. Zij gaven een gemeenschappelijke verklaring uit, waarin stond: "Wij zullen alles doen wat in onze macht ligt, opdat de christelijke wortels van Europa en zijn christelijke ziel kunnen worden bewaard. (...) Wij veroordelen elke toevlucht tot geweld, proselytisme en fanaticisme, in naam van de godsdienst." Tijdens het bezoek vermeed de paus echter de conflicten op Cyprus te vermelden.

Johannes Paulus II bezocht ook nog andere oosters-orthodoxe gebieden, zoals Oekraïne.

[bewerk] Relaties met de protestantse kerken

Johannes Paulus II heeft nooit zoveel aandacht besteed aan de protestantse kerken als aan de orthodoxe. Volgens sommigen was dit omdat er veel raakvlakken zijn tussen de Roomse kerk en de orthodoxen. Met de protestanten is dit veel minder. De vrijzinnigheid in veel protestantse richtingen kon de goedkeuring van de paus niet krijgen. Met de conservatieve kringen in het protestantisme kon de paus het wat de kern van de christelijke leer betreft over zonde en verzoening, God, Jezus, en Heilige Geest, wel vinden, maar daar bleef het probleem van de Mariaverering en het primaat van het pauselijk ambt. Dit is vooral in conservatieve en fundamentalistische protestantse kerken een onoverkomelijk geschilpunt. Met de Anglicaanse kerk werd overigens wel (beperkt) contact gezocht.

[bewerk] Kritiek

Alhoewel de charismatische paus wereldwijd bewonderd werd om zijn niet mis te verstane veroordeling van communistische regimes, vonden critici het opportuun van hem dat hij schijnbaar geen moeite had met "rechtse" dictaturen, zoals het regime van Augusto Pinochet in Chili, dat hij net als Polen (generaal Wojciech Jaruzelski) én Cuba (Fidel Castro, niet aanwezig op zijn begrafenis) met een bezoek vereerde.

Vooral op het noordelijk halfrond werd kritiek geleverd op zijn standpunten betreffende seksualiteit. Zo zou zijn afkeuring van het gebruik van condooms het voorkomen van besmetting met het HIV-virus in met name Afrika ernstig gehinderd hebben. Tijdens het begin van zijn pausschap, eind jaren '70, kwam de ziekte aids naar voren. In de jaren daarna bleek geen enkel geneesmiddel voor de ziekte beschikbaar te zijn, maar bleek deze voorkomen te kunnen worden door onbeschermd seksueel contact te vermijden. Promiscue seksueel contact is vooral in Afrika wijdverbreid, zodat daar met name condooms een preventief middel zou kunnen zijn. De paus was er voorstander van medicijnen beschikbaar te stellen. Vermijding van HIV-besmetting was volgens hem vooral te zoeken in een monogaam gezinsleven.

Ook zijn afkeuring van andersgeaardheid, zijnde homoseksualiteit en transseksualiteit, viel niet overal in goede aarde.

Paus Johannes Paulus II wees in zijn apostolische brief Ordinatio Sacerdotalis uit 1994 toelating van lekenpriesters, openstelling van het priesterambt voor vrouwen en opheffing van het celibaat af, voorstellen die critici in sommige landen worden gedaan als mogelijke oplossing voor het priestertekort. Daarbij moet worden opgetekend dat alle kerkgenootschappen die het celibaat afschaften, met evenzo groot priestertekort zaten als de Katholieke Kerk die het celibaat in ere houdt. In sommige landen echter van het voormalige oostblok waren er ondanks het celibaat erg veel priesterroepingen, zoals in Polen. De waardigheid van de vrouw kreeg aandacht in de apostolische brief De mulieris dignitatem, waarin de paus de mensenrechten voor vrouwen en het recht op waardigheid voor hen in het beroepsleven bepleitte. Dat betekende voor hem echter niet het invoeren van vrouwelijke priesters, hetgeen vele opponenten van de kerk in westerse landen wel voorstaan. De reden voor deze afwijzing is omdat de Katholieke Kerk vindt dat uiteindelijk de Stichter van de Kerk (Jezus Christus) het priesterschap heeft ingesteld waar de Kerk verder geen bevoegdheid over heeft om die te veranderen. De bestuursmacht van de Kerk is er niet een, die een volledige bevoegdheid over de Sacramenten mogelijk maakt. Een administratieve handeling voor verandering van het Priesterschap is dus niet mogelijk en niet uitvoerbaar.

[bewerk] Gezondheid

Als jongste paus sinds paus Pius IX betrad Johannes Paulus II het ambt in uitzonderlijk gezonde toestand. In tegenstelling tot vorige pausen wandelde, zwom en skiede hij. Op jonge leeftijd was hij bovendien keeper geweest. Nochtans ging het, mede door de aanslag op zijn leven, steeds slechter met de gezondheid van de kerkvorst: hij had een tumor, die in 1992 werd verwijderd, zijn schouder werd geopereerd in 1993, hij brak zijn dijbeen in 1994, en zijn appendix werd in 1996 verwijderd.

Een orthopedisch chirurg bevestigde in 2001 dat paus Johannes Paulus II aan de ziekte van Parkinson leed. Dit werd pas in 2003 door het Vaticaan bevestigd. Spreken in het openbaar kostte hem steeds meer moeite. De paus ontwikkelde ook artritis in zijn rechterknie, waardoor hij minder ging lopen. Niettemin bleef hij de wereld bezoeken. Hoewel hij fysiek in slechte vorm was, bleef hij geestelijk volledig waakzaam, zo melden naaste verwanten van de paus.

Begin 2005 kampte Johannes Paulus II met ademhalingsmoeilijkheden, waardoor hij op 24 februari een tracheotomie onderging.

Tegen het einde van zijn pausschap gingen er zowel binnen als buiten de kerk stemmen op die pleitten voor het aftreden van de paus. Toch besloot hij tot zijn dood zijn ambt te bekleden, ondanks het feit dat hij eind 2000 wel aan opstappen gedacht heeft, zoals blijkt uit zijn testament. In theorie mag een zittende paus zijn ambt weer afleggen als hij dat wenst maar in de praktijk is dit hoogstzelden gebeurd. Een reden om niet af te treden zou zijn dat hij zijn opvolger niet in diens beleid wilde beinvloeden als hij als 'ex-paus' nog aanwezig zou zijn. Maar de belangrijkste reden die veel gehoord wordt is dat Johannes-Paulus wilde laten zien dat lijden ook tot het leven behoort en niet 'weggemoffeld' dient te worden zoals in de westerse cultuur gebruikelijk is geworden maar met waardigheid gedragen moet worden.

[bewerk] Dood

Op 31 maart 2005 ontwikkelde zich een "zeer hoge koorts die door een urinebuisinfectie werd veroorzaakt", maar de paus werd niet naar het ziekenhuis gebracht, blijkbaar overeenkomstig zijn wens in het Vaticaan te sterven. Later die dag kondigden bronnen in het Vaticaan aan dat de paus de laatste sacramenten van de Rooms-Katholieke Kerk had ontvangen. Dit was de eerste keer dat hem het sacrament werd gegeven sinds de moordpoging van 1981.

Op 1 april verergerde zijn toestand drastisch. Zijn hart en nieren werden snel zwakker. De paus werd gevoed door middel van een sonde door zijn neus, en hij had hoge koorts. In een officieel communiqué van het Vaticaan, omstreeks 13.30 uur, werd gesproken van een "ernstige, maar stabiele" toestand van de paus. Rapporten uit het Vaticaan vroeg in de ochtend berichtten dat de paus een hartaanval had gekregen, maar bij kennis was gebleven. Later op de avond, omstreeks 22.00 uur, meldden diverse media het overlijden van de paus, wat iets later weer officieel met klem vanuit het Vaticaan tegengesproken werd.

Johannes Paulus II in september 2004 in zichtbaar zwakke lichamelijke toestand

Om ongeveer 00.30 uur op 2 april gaf een woordvoerder van het Vaticaan een verdere briefing over de gezondheid van de paus, en hij bevestigde dat deze de laatste sacramenten had ontvangen.

De daaropvolgende dag was er om 11.30 uur een persconferentie. Joaquín Navarro-Valls, de woordvoerder van het Vaticaan, meldde daarin dat de toestand van de paus nog steeds zeer slecht was, en dat hij ook steeds minder bij bewustzijn was. Navarro-Valls openbaarde verder dat de paus de woorden "Ik denk aan jullie" had uitgesproken, waarschijnlijk refererend aan de jongeren die op het Sint-Pietersplein verzameld waren. Dezelfde dag schreef hij nog een afscheidsbriefje aan zijn naaste Poolse medewerkers (drie nonnen en twee secretarissen) met de tekst: "Ik ben gelukkig, laten jullie ook gelukkig zijn."

Vroeg in de avond kondigde het Vaticaan aan dat zijn toestand "zeer ernstig" bleef. Omstreeks 19.00 uur beweerden Italiaanse nieuwsbronnen dat de paus zijn bewustzijn had verloren. Ten minste één medisch centrum verklaarde dat er geen hoop meer voor hem was. Het Vaticaan publiceerde vervolgens een persbericht, waarin gemeld werd dat de nieren van de paus niet meer functioneerden. Het ANSA-nieuwsagentschap rapporteerde ongeveer een half uur later dat hij niet meer bij bewustzijn was. Verscheidene Italiaanse media-agentschappen meldden de dood van de paus om 20.20 uur, wat spoedig daarna door het Vaticaan ontkend werd.

Paus Johannes Paulus II stierf in zijn privé-flat op 2 april om 21.37 uur op de leeftijd van 84 jaar aan de gevolgen van een sepsis en een aantal bijbehorende infecties, waardoor zijn nieren en andere vitale organen, waaronder uiteindelijk ook zijn hart, het lieten afweten. Hiermee kwam na ruim 26 jaar een einde aan zijn gedragen leiderschap van de Rooms-Katholieke Kerk. Zijn laatste zin, vlak voor het overlijden was: "Zabierz mnie do Domu Pana" (Breng me naar het Huis van de Heer.)

[bewerk] Internationale reacties

Bloemen na het overlijden van de paus

De begrafenis

Johannes Paulus II werd wereldwijd herdacht: door een menigte van meer dan 70.000 mensen in het Sint-Pietersplein, meer dan één miljard katholieken en vele niet-Katholieken. De paus had altijd gezegd dat zijn dood als overgang naar het volgende stadium van zijn eeuwig leven zou moeten worden gevierd.

In Polen verzamelden katholieken zich bij de kerk in Wadowice, de geboorteplaats van de paus. De staatstelevisie had de amusementsprogramma's al vanaf 1 april 2005 geannuleerd. De Polen, die over het algemeen een diepe verwantschap met de paus voelen en naar hem verwijzen als hun 'vader', waren in het bijzonder door zijn dood geschokt. Zelfs de Nederlandse pers, die vanaf zijn aantreden keiharde kritiek had, was in zijn toon zeer gematigd en men verbaasde er zich over hoe populair deze paus was bij gewone mensen binnen de muren van het instituut. De massieve en medogenloze kritiek (compleet met rellen) die zo ontsierend had gewerkt bij het bezoek van deze Paus aan Nederland in 1985, bleef nu uit en veranderde in een lichte bewondering.

Vele wereldleiders drukten hun deelneming uit:

De Australische eerste minister John Howard zei dat paus Johannes Paulus II een vrijheidsvechter was tegen het communisme en als een grote christelijke leider zou moeten worden herinnerd.
In Brazilië drukte namens het grootste katholieke land van de wereld president Luiz Inácio Lula da Silva het verdriet van zijn volk uit. Er werd een rouwperiode van 7 dagen afgekondigd door de overheid.
In Chili werd een officiële rouwperiode van 3 dagen afgekondigd door de overheid. President Ricardo Lagos, afwezig op de latere begrafenis omwille van de slechte gezondsheidstoestand van zijn moeder, en daarom ook aldaar vervangen door Minister van Buitenlandse Zaken Ignacio Walker, merkte op: "Zijn naam wordt deel van onze geschiedenis, we zullen zijn gedachten koesteren."
In het Verenigd Koninkrijk drukte de koningin haar "diepe verdriet" uit over de dood van de paus en ze herinnerde zijn inspanningen in de hele wereld met betrekking tot het bevorderen van vrede. Eerste minister Tony Blair zei dat de wereld een godsdienstige leider had verloren die door gelovigen en niet-gelovigen werd gerespecteerd.
De vlaggen op het Witte Huis en andere openbare gebouwen in de Verenigde Staten werden halfstok gehangen. President George W. Bush drukte zijn medeleven uit en noemde de paus "kampioen van de menselijke vrijheid" en een "inspiratie voor miljoenen Amerikanen".
De Dalai Lama eerde de paus voor het bevorderen van "harmonie en spirituele waarden".
Zelfs in het overwegend boeddhistische Thailand werden de vlaggen halfstok gehangen.

Ook vele andere katholieke en niet-Katholieke godsdienstige en politieke leiders over de hele wereld betuigden hun deelneming. De dienst van het protocol in Vaticaanstad had daardoor heel wat moeite om de delegatie's op de juiste manier te ontvangen, sommige staatshoofden hadden op dat moment geen goede diplomatieke betrekkingen, zo waren er mensen aanwezig die een verbod hadden om de EU binnen te komen en zorgde de president van Sirië door zijn aanwezigheid, ook voor scheve blikken bij sommigge andere delegatie's. Ermoest bovendien worden rekening gehouden met de aciëniteit van diplomatie, en krijgen de gekroonde hoofden (al dan niet katholiek) ceremonieel voorang op een president, daarom kregen Jacques Chirac en president Bush een plaats op de 2de rij, terwijl koning Albert, koningin Paola, Koningin Margerethe, Koning Carl-Gustav, Koningin Silvia, Groothertog Henri, groothertogin Maria theresa, Koningin Sonja, Koning Abdallah, Koningin Rania, Koning Juan-Carlos, koningin Sofia, Prins Adam en andere gekroonde hoofden een ereplaats op de eerste rij.

De begrafenis op 8 april werd bijgewoond door de hoogste vertegenwoordigers van talloze landen, overwegend katholieke en niet-Katholieke, maar zelfs vele moslimlanden en boeddhistische landen stuurden hoge vertegenwoordigers. Bijna alle Europese landen hadden hun president of koninklijke afvaardiging gestuurd, zo stuurde Groot-Brittannië Prins Charles, die speciaal zijn eigen huwelijk een dag verschoof om de Paus een laatste eer te kunnen bewijzen. Premier Tony Blair, en de Verenigde Staten zelfs 3 presidenten: de huidige en zijn 2 voorgangers. België werd vertegenwoordigd door koning Albert II en koningin Paola. De grote uitzondering daarop was het huis van Oranje, dat, net als bij voorgaande pausenbegrafenissen, geen lid van de koninklijke familie als vertegenwoordiger stuurde. Volgens de RVD was premier Balkenende genoeg. Dit standpunt van de Nederlandse regering leidde in sommige katholieke kringen tot protest, en zelfs oud-premier Dries van Agt liet zijn afkeuring blijken: Een klap in het gezicht voor de miljoenen Nederlandse katholieken, zoals hij het noemde. Toen de inauguratie van Benedictus XVI wel werd bijgewoond door kroonprins Willem Alexander, ontkende de Rijksvoorlichtingsdienst dat dit in reactie was op die kritiek.

De begrafenis van Johannes Paulus II werd een van de grootste rouwplechtigheden van de moderne geschiedenis genoemd, vanwege de honderden aanwezige hoogwaardigheidsbekleders en delegaties, de miljoenen pelgrims in Rome en de miljarden die wereldwijd via de media meekeken of meeluisterden. De uitzending werd rechtstreeks uitgezonden op veel televisie- en radiozenders, door o.a. Radio Vaticano.

[bewerk] Opvolging

Na het overlijden van de paus vernietigde camerlengo Martínez Kardinaal Somalo volgens de traditie de vissersring en het zegel van Johannes Paulus II. De camerlengo is in overleg met het college van kardinalen, tijdelijk verantwoordelijk voor het bestuur van de kerk, en tevens voor de voorbereiding van de verkiezing van een nieuwe paus. Camillo Kardinaal Ruini, de vicaris-generaal van Rome, trad op als plaatsvervangend bisschop van Rome.

De periode waarin er een machtsvacuüm is wegens het ontbreken van een paus, noemt men ook wel sedesvacatio of sede vacante.

Zie voor meer informatie over de verkiezing van de nieuwe paus Benedictus XVI het artikel Conclaaf van 2005.

[bewerk] Zie ook

[bewerk] Bronnen

De paus op de euromunt van Vaticaanstad

[bewerk] Externe links

Wikiquote heeft een collectie citaten gerelateerd aan Paus Johannes Paulus II.

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Johannes Paulus II op Wikimedia Commons.

Categorieën: Paus | Pools theoloog