Wikipedia:Tłumaczenie miesiąca/tłumaczenie z języka rosyjskiego

Z Wikipedii

Archiwum

• Zapraszam do dyskusji

Tłumaczymy nieistniejący Upadek Konstantynopola.

Zadania bojowe:

1. przetłumaczenie i spolszczenie nazw własnych - Runciman St., "Upadek Konstantynopola" w przekładzie A. Dębickiego
2. przetłumaczenie brakujących słówek
3. spolszczenie grafik
4. wikizacja
5. korekta stylu
6. korekta merytoryczna
7. dodanie odsyłaczy do polskojęzycznych źródeł

---

We wtorek 29 maja 1453r. wojska Imperium osmańskiego dowodzone przez sułtana Mehmeda II zdobyły Konstantynopol. Pociągnęło to za sobą upadek wschodniorzymskiego imperium i śmierć ostatniego cesarza bizantyjskiego Konstantyna XI Dragazesa. Zwycięstwo dało Turkom panowanie we wschodnim basenie Morza Śródziemnego. Miasto przemianowane na Istambuł pozostało stolicą imperium ottomańskiego aż do jego rozpadu w 1922 roku.

Mimo, że Konstantyn XI próbował zjednoczyć wszystkich chrześcijan, w tym katolików i za wszelką cenę chronił unię, mając świadomość jej znaczenia dla państwa, w kraju spotykała się ona z narastającym sprzeciwem, w szczególności pośród średniego i niższego duchowieństwa.(Дука, «Византийская история»).

Spis treści 1 Wstęp 1.1 Sytuacja Bizancjum w 1453 roku 1.2 Przygotowania Turków do wojny 1.2.1 Armia turecka 1.3 Sytuacja innych państw 1.4 Położenie Rzymian 1.4.1 System ochrony Konstantynopola 1.4.2 Armia grecka 1.5 Przygotowanie tureckiego wojska 2 Oblężenie Konstantynopola 2.1 2 - 6 kwietnia 2.2 7 kwietnia - 18 maja 2.3 19 - 29 maja 3 Konsekwencje 4 Źródła

[edytuj] Wstęp

[edytuj] Sytuacja Bizancjum w 1453 roku

Bizancjum, które swoje terytorium, stolicę i ludność otrzymało w spadku po cesarstwie wschodniorzymskim, w XV wieku chyliło się ku upadkowi. Było niewielkim państewkiem ograniczonym do stolicy - miasta Konstantynopola i jej przedmieść oraz części obszaru Grecji (Morei wraz z wyspami). Cesarstwo tylko częściowo mogło liczyć na swoje prowincje, bowiem ich zarządcy faktycznie pozostawali niezależni od władzy centralnej.

Przez ponad 1000-letni okres istnienia Cesarstwa Bizantyjskiego jego stolicę - Konstantynopol, zdobyto tylko raz w 1204 r., podczas IV Krucjaty. Bizantyjczycy odzyskali ją w 1261 r., lecz cesarstwo nie podźwignęło się z upadku aż do pierwszej połowy XV wieku. Mimo to, dzięki samemu istnieniu, w szczególności dzięki stolicy i symbolowi Bizancjum - Konstantynopolowi, na dużych obszarach utrzymane zostały zasady bizantyjskiej państwowości. Cesarstwo zachowało też swój ogromny autorytet jako ojczyzna i oparcie dla prawosławia - wschodniego odłamu chrześcijaństwa. Dawne imperium otaczały ziemie muzułmańskich Turków Osmańskich, którzy postrzegali Konstantynopol jako główną przeszkodę dla narzucenia swej władzy całemu regionowi.

Państwo tureckie, szybko rosnące w potęgę i rozszerzające granice na wschodzie i zachodzie, od dawna przygotowywało się do zdobycia Konstantypola. Na samym początku XV wieku sułtan osmański Bajazyt dotarł ze swoimi wojskami pod mury wielkiego miasta, jednak wyprawa zbiegła się z najazdem Tamerlana na imperium tureckie. W 1402 r. zadał on druzgocącą klęskę Turkom w bitwie pod Ankarą, która na pół stulecia odsunęła ostateczną wyprawę na Konstantynopol. Podejmowane kolejne próby zdobycia miasta nie udawały się ze względu na spory dynastyczne w państwie Osmanów. Tak na przykład kampania powzięta w 1423, zakończyła się fiaskiem, gdy sułtan Murad I musiał zakończyć oblężenie Konstantynopola na wieść o rozruchach wewnętrznych oraz zaostrzaniu się intryg pałacowych i knowaniach jego przeciwników policznych.

Interesy polityczne i gospodarcze państw regionu i krajów sąsiednich sprzyjały powstaniu nietrwałej, nieformalnej koalicji antytureckiej. Tureckiego wzmocnienia obawiali się wszyscy sąsiedzi, w szczególności Genua i Wenecja, mające interesy gospodarcze we wschodnim basenie Morza Śródziemnego, Węgry, które zyskiwały na południu za Dunajem agresywnego wroga, Księstwo Moskiewskie, będące, podobnie jak Bizancjum krajem prawosławnym, krzyżowcy tracący swe ostatnie posiadłości na Bliskim Wschodzie oraz papież rzymski, który nie bez powodu chciał zatrzymać rozprzestrzenianie się islamu wraz z turecką ekspansją. W decydującym momencie potencjalni sprzymierzeńcy Bizancjium okazali się być jednak zajęci własnymi problemami.

[edytuj] Przygotowania Turków do wojny

Sułtan Osmanów Mehmed II, zdecydowawszy o ataku na Konstantynopol, ostrożnie i dokładnie przygotowywał się do wojny, rozumiejąc, że jego armii przyjdzie się zmierzyć z potężną twierdzą, od której już nie raz odstępowały armie innych zdobywców. Szczególną uwagę Mehmed zwracał na artylerię. Zimą z 1451 na 1452 rozpoczął budowę forecy w najwęższym miejscu cieśniny Bosfor, odcinając tym samym Konstantynopol od Morza Czarnego. Posłowie bizantyjscy, wysyłani przez cesarza Konstantyna w celu wybadania działań sułtana, byli odsyłani bez odpowiedzi. Wysyłani ponownie, nierzadko tracili głowy, co było jasnym wypowiedzeniem wojny. Budowę twierdzy Bogaz-kesen (z tureckiego przecinająca gardło) zakończono w sierpniu 1452 roku, a ustawione na murach bombardy zaczęły niszczyć bizantyjskie okręty, pływające przez Bosfor na Morze Czarne i z powrotem. Po zbudowaniu twierdzy Mehmed II po raz pierwszy podszedł pod mury Konstantynopola, jednak po około trzech dniach zarządził odwrót.

Jesienią 1452 roku Turcy wtargnęli na półwysep Peloponez i napadli na braci cesarza Konstantyna, by uniemożliwić im przyjście na pomoc stolicy(Jerzy Sfrandizi "Wielka kronika" 3;3) (Сфрандизи Георгий, «Большая Хроника» 3;3). Zimą 1452/1453 rozpoczęły się przygotowania do szturmu na miasto. Mehmed rozkazał tureckim wojskom zająć wszystkie bizantyjskie miasta na wybrzeżu Tracji. Sułtan uważał, że poprzednie próby zdobycia miasta nie powiodły się z braku wsparcia z morza dla oblegających. W marcu 1453 roku Turcy zdołali zdobyć Mesembria, Anchialos i pozostałe umocnienia Pontu. Choć Selymbria została oblężona a Rzymianie zablokowani w wielu miejscach, ich flota nadal panowała na morzu niszcząc tureckie wybrzeże. W początkach marca Turcy rozbili obóz pod murami Konstantynopola i rozpoczęli ziemne roboty oblężnicze(Дука, «Византийская история»; 37—38).

[edytuj] Armia turecka

Armia turecka składała się z około 80 tysięcy regularnego wojska, nie licząc pospolitego ruszenia - około 20 tysięcy baszybozuków oraz kilku tysięcy żołnierzy służb tyłowych. Flotę sułtana stanowiło 6 trirem, 10 birem, 15 wiosłowych galer, około 75 fust (mniejszych okrętów) i 20 parandaria - ciężkich barek transportowych dostarczających żywność i surowce. Flotą dowodził rządca Gallipoli Sulejman Baltoglu. Taka ilość okrętów natychmiast zapewniła Turkom panowanie na Morzu Marmara.

[edytuj] Sytuacja innych państw

Najbardziej prawdopodobnymi sojusznikami Konstantyna byli Wenecjanie. Ich flota wyszła w morze po 17 kwietniaлишь Problem z kontekstem w jęz. polskim, chyba wymagane zdanie okolicznikowe, a nie współrzędnie złożone z poleceniem oczekiwania na posiłki u wybrzeży wyspy Tenedos do 20 maja, a następnie przebicia się przez Dardanele do Konstantynopola. Genua zachowała neutralność. Węgry wciąż nie otrząsnęły się po ostatniej porażce. Książę moskiewski zajęty był własnymi problemami, zresztą Moskwę oddzielały od Konstantynopola ziemie Nogajów i Tatarów. Wołoszczyzna i Serbia pozostawały lennikami Turcji, a serbskie posiłki wchodziły nawet w skład armii sułtańskiej. Skanderbeg w Albanii nienawidził Turków równie mocno jak Bizantyjczyków czy Wenecjan.

[edytuj] Położenie Rzymian

[edytuj] System ochrony Konstantynopola

Miasto Konstantynopol leży na półwyspie utworzonym przez Morze Marmara i zatokę Złoty Róg. Dzielnice miasta położone nad brzegami morza i zatoki znajdowały się w obrębie murów miejskich. Szczególny system umocnień złożony z murów i wież ochraniał miasto od strony lądu - od zachodu.Tu chyba jest jakiś przeskok myślowyO forteczne mury na brzegu morza Grecy byli spokojni - lokalny prąd morski był zbyt szybki i nie pozwalał Turkom podpłynąć statkami z desantem pod podstawę murów. Słabym punktem pozostawał Złoty Róg. Bizantyjczycy stworzyli tutaj specyficzny system obrony.

W poprzek wejścia do zatoki rozciągnięto wielki łańcuch. Wiadomo, że jeden koniec zawieszony był na wieży Eugeniusza na północnowschodnim przylądku półwyspu, a drugi na jednej z wież dzielnicy Pera na północnym brzegu Złotego Rogu(dzielnica była kolonią genueńską). Na wodzie łańcuch podtrzymywały drewniane tratwy. Flota turecka nie była w stanie wpłynąć do Złotego Rogu i wysadzić desantu pod północnymi murami miasta. Natomiast flota rzymska ochraniana przez łańcuch mogła spokojnie przeprowadzać naprawy w zatoce.

Od zachodu znad Morza Marmara do leżącej nad Złotym Rogiem dzielnicy Blachernos rozciągały się mury i głęboka fosa. Rów był szeroki na około 18 metrów i mógł być wypełniony wodą. Po jego wewnętrznej stronie znajdował się zębaty gzyms. Między nim a murem istniało przejście o szerokości 12-15 metrów znane jako Peribolos. Pierwszy mur o wysokości 7,5 metra posiadał wieże obronne umieszczone w odstępach 45-90 metrów od siebie. Za nim rozciągało się jeszcze jedno przejście o szerokości 12-18 metrów noszące nazwę Parateichion. Następnie wznosił się kolejny mur wysoki na 12 metrów z kwadratowymi lub ośmiokątnymi basztami, które zostały wybudowane tak, aby pokryć przerwy między wieżami pierwszego muru.

Rzeźba terenu obniżała się w środku systemu umocnień: tutaj do miasta kanałem wpływała rzeczka Lycos. Obszar umocnień nad strumieniem był szczególnie wrażliwy na atak z powodu obniżenia terenu o około 30 metrów zwanego Mesoteichion. W północnej części mury łączyły się z umocnieniami dzielnicy Blachernos; występujące ze zwykłego szeregu umocnienia składały się z fosy, pojedynczego muru oraz ufortyfikowanych umocnień pałacu cesarskiego wybudowanego w pobliżu muru jeszcze przez cesarza Manuela I.

W całym systemie umocnień istniało ponadto wiele bram i tajemnych przejść.

[edytuj] Armia grecka

Mimo, że w owym czasie mury miasta były już bardzo zwietrzałe a gdzieniegdzie wręcz się rozsypywały, umocnienia obronne wciąż przedstawiały znaczącą wartość bo przecież nie siłę bojową. Jednakże znaczny ubytek mieszkańców stolicy dawał się we znaki w bardzo zgubny sposób. Miasto zajmowało tak znaczną powierzchnię, że do odparcia szturmu, obrońców po prostu nie wystarczało. Wszystkich zdatnych do walki żołnierzy bizantyjskich, nie wliczając w to sprzymierzeńców było około 7 tysięcy. Sojusznicy byli jeszcze mniej liczni, na przykład pochodzący z Genui ochotnik Giovanni Giustiniani Longo wystawił około 700 ludzi. Niewielki oddział sformowała też społeczność katalończyków.

Flota grecka broniąca Konstantynopola liczyła 26 statków: 10 bizantyjskich, po 5 weneckich i genueńskich, 3 kreteńskie, po jednym z Ankony, Katalonii oraz Prowansji i składała się w całości z szybkozwrotnych bezwiosłowych żaglowców. W mieście było kilka armat oraz spory zapas oszczepów i strzał. Siła ognia była jawnie niewystarczająca.

Główne siły Bizantyjczyków dowodzone przez samego Konstantyna skoncentrowane zostały na najsłabszym odcinku - Mesoteichionie, gdzie strumień przepływał kanałem pod murami. Giustiniani Longo ustawił swoje oddziały po prawej stronie wojsk cesarza, lecz później przesunął się do niego. Miejsce Giustinianiego zajął drugi oddział żołnierzy geueńskich braci Bocchiardo. Kontyngent społeczności weneckiej pod przywództwem Girolamo Minotto ochraniał dzielnicę Blachernos. Na południe od Mesoteichionu znajdowały się jeszcze jeden oddział genueńskich ochotników pod komendą Maurizio Cattaneo, grecka formacja z krewnym cesarza na czele - Feofilem Paleologiem, oddział Wenecjanina Contariniego i wreszcie kolejny grecki oddział z dowódcą Demetriuszem Kantakuzenem.

Mury wychodzące na brzeg Morza Marmara ochraniał oddział wenecjanina Giacobo Contariniego wraz z greckimi zakonnikami. Były to na ogół straże dozorujące, jako że szybki prąd, skały i mielizny nie pozwalał statkom przeciwnika zbliżyć się do wybrzeża. Dalej pozycję zajmowały nieliczne oddziały katalończyka apostrofy nad 'e': Pere Julia, kardynała Izydora i pewnego księcia Orhana, który został pozbawiony przez sułtana Mehmeda II praw do tureckiego tronu.

Brzeg Złotego Rogu ochraniali weneccy i genueńscy żeglarze pod komendą Gabriela Trevisano. Flotą stacjonującą w zatoce dowodził jego rodak Alviso Diedo. Odwód w mieście stanowiły jednostki mekaduksa Łukasza Notarasa i Nicefora Paleologa. Dziesięć okrętów wydzielono w celu ochrony zapory, ogólne dowodzenie sprawował tutaj genueńczyk Bartolomeo Soligo.

Bizantyjczycy próbowali wykorzystać swoją nieliczną artylerię do obrony Konstantynopola, lecz pomosty w wieżach nie były przystosowane do prowadzenia ostrzału artyleryjskiego i działa cofające się w wyniku odrzutu uszkadzały fortyfikacje.

[edytuj] Przygotowanie tureckiego wojska

Turcy rozpoczęli oblężenie po okrążeniu miasta 6 kwietnia. Część wojsk pod dowódctwem Zaganos Paszy zajęła wzgórza na północ od zatoki Złoty Róg, z których można było kontrolować dzielnicę Pera(kolonię geueńską), ostrzegając neutralnych genueńczyków przed próbami pomocy Bizantyjczykom. Od południowego brzegu Złotego Rogu do rzeczki Lykos rozłożyły się regularne oddziały Karadża Paszy. Dysponował on liczną artylerią, która od razu zaczęła ostrzeliwać dzielnicę Blachernos. Po obu stronach Lykos stacjonowali janczarzy - osobista gwardia sułtana Mehmeta.

Na prawej flance oblężonych. od obozu janczarów do brzegu Morza marmara, rozłożyły się regularne wojska Ischak - Paszy. W odróżnieniu od oddziałów Karadża - Paszy pochodzących z europejskiej części państwa tureckiego, składały się one z posiłków anatolijskich lenników sułtana. Mechmed II nie dowierzał Ischak - Paszy i dlatego przydzielił mu Mahmuda - Paszę, który pochodził z bizantyjskiego rodu Angelos, lecz przyjął islam i stał się jednym z najwierniejszych stronników sułtana.

Za regularnymi wojskami rozłożył się osobny obóz baszybozuków, którzy walczyli w zamian za udział w łupach wojennych. Zamierzano użyć ich w walce w razie konieczności. Przed swoimi pozycjami Turcy wykopali okop, a nad nim wznieśli wał ziemny z częstokołem, by przeszkodzić wypadowi Bizantyjczyków. Flota turecka posiadała główne kotwicowisko na Bosforze, a jej głównymi zadaniami było przełamanie umoocnień Złotego Rogu i odcięcie Konstantynopola od pomocy sprzymierzeńców.

Sułtan wysłał posłańców z propozycją poddania miasta. W razie kapitulacji obiecywał mieszkańcom zachowanie życia i majątków. Cesarz Konstantyn odpowiedział, że woli zapłacić jakikolwiek trybut, nawet niewyobrażalny i oddać każde terytorium niż poddać miasto. Równoczesnie Konstantyn nakazał marynarzom weneckim przemaszerowanie po murach miejskich by pokazać, że Wenecja jest sojusznikiem Konstantynopola. Flota wenecka była jedną z silniejszych w basenie Morza Śródziemnego i to miało wpłynąć na decyzję sułtana. Niezważając na odmowę Mehmed wydał rozkaz rozpoczęcia przygotowań do szturmu. Całe wojsko tureckie cechowało wysokie morale i zdecydowanie, w odróżnieniu od Rzymian.

[edytuj] Oblężenie Konstantynopola

[edytuj] 2 - 6 kwietnia

Przednie straże Turków podeszły do miasta 2 kwietnia, tuż po świętach wielkanocnych. Mieszkańcy miasta podczas wypadu zabili nielicznych wrogów. Jednakże zbliżanie się wojsk tureckich zmusiło ich do powrotu do miasta, zniszczenia mostów nad fosą i zamknięcia bramy miejskiej. Cesarz nakazał także rozciągnąć łańcuch w poprzek Złotego Rogu.

5 kwietnia pod stolicę podeszła główne siły tureckie.

6 kwietnia Konstantynopol został zupełnie zablokowany. Pierwsze działania armii tureckiej polegały na zaatakowaniu fortów greckich położonych poza obrębem murów miejskich. Jeden z nich znajdował się w Terapii na wzgórzu ponad Bosforem, a drugi - w wiosce Studios na brzegu Morza Marmara. Fort w Terapii bronił się przez dwa dni, zamek w Studios został zniszczony przez turecką artylerię w ciągu kilku godzin. Pozostałych przy życiu obrońców Turcy powbijali na pal na oczach oblężonych mieszkańców Konstantynopola. Tylko wieża na wyspie Prikopos stawiała opór. Jednak i to umocnienie zostało zdobyte przez Turków, obrońcy pobici, a mieszkańcy miasta sprzedani w niewolę(Laonik Chalkokondil).

[edytuj] 7 kwietnia - 18 maja

Pierwsza połowa kwietnia upłynęła pod znakiem niewielkich potyczek. 9 kwietnia turecka flota podpłynęła do łańcucha rozwieszonego ponad Złotym Rogiem, lecz nie zdołała go sforsować i zawróciła do Bosforu. 11 kwietnia Tyrcy skoncentrowali ciężką artylerię naprzeciwko muru rozciągającego się ponad korytem rzeczki Lykos i rozpoczęli 6-tygodniowe bombardowanie. Ciężkie działa nieustannie zsuwały się ze specjalnych platform w wiosenne błoto. Później Turcy sprowadzili dwie ogromne bombardy, jedna z nich nosząca miano Базилика została zbudowana przez sławnego węgierskiego inżyniera Urbana i czyniła ogromne zniszczenia w murach Konstantynopola.

W kwietniowym błocie działo Urbana zdolne było jednak wystrzelić nie więcej niż siedem razy na dzień. Jedną z bomard ustawiono naprzeciwko pałacu cesarskiego, a drugą przed bramą św. Romana Oprócz tego sułtan dysponował wieloma innymi mniejszymi działami(Халкондил Лаоник, «История»; 8)

• 12 kwietnia Turcy na statkach atakowali łańcuch zamykający dostęp do Złotego Rogu. Właściwie atak przeistoczył się w bitwę morską z okrętami, które pozostały poza obszarem chronionym przez łańcuch. Turcy podpłynęli ku nim i próbowali je podpalić lub zdobyć. Wyższe okręty Greków, Wenecjan i ochotników geuneńskich odpierały ataki a nawet przeszły do kontrataku usiłując okrążyć statki tureckie. Turcy zmuszeni byli zawrócić ku Bosforowi.

• 18 kwietnia Turcy rozpoczęli szturm muru górującego nad Lykos. Po zachodzie słońca ruszyli na umocnienia starając się podpalić wzniesione przez Rzymian drewniane umocnienia i usunąćрастащить beczki z ziemią. Oddziałom Giustinianiego Longo udało się odeprzeć atak prawie bez strat własnych.

• 20 kwietnia Od południa do Konstantynopola podpłynęły trzy galery genueńskie z ładunkiem żywności i broni, wynajęte przez papieża rzymskiego. Po drodze przyłączył się do nich statek cesarski pod dowództwem żeglarza o imieniu Flatanelas, płynący z takim samym ładunkiem. Na ten widok dowócy tureccy wydali rozkaz rozpoczęcia walki i zatopienia okrętów. Genueńczycy i Grecy przycumowali swe tatki obok siebie i zaczęli odpierać ataki tureckich marynarzy próbujących dokonać abordażu. Grecy umiejętnie wykorzystali wysokość burt swoich statków i uderzali toporami w głowy Turków, którzy usiłowali wspiąć się ze swych niewysokich statków na chrześcijańskie okręty. W końcu wszystkie cztery okręty, przypominające jedne ogromne umocnienia z czterema wieżami, podryfowały z wiatrem i prądem morskim w kierunku łańcucha, który przegradzał wejście do Złotego Rogu. Tutaj do walki właczyła się cała flota rzymska, jednak z powodu nocy tureccy kapitanowie odstąpili od walki. Sułtan Mehmet pozbawił dowództwa admirała Baltoglu i rozkazał obić go kijami.

• 21 kwietnia Wskutek ostrzału murów miejskich prowadzonego przez tureckich artylerzystów jedna z wież(Виктиниева башня) przy rzeczce Lykos runęła wraz ze stojącym przed nią zewnętrznym murem. Prawdopobodnie, jeśliby padł wówczas rozkaz szturmu, to położenie Rzymian stałoby się nie do pozazdroszczenia. Rozkazu nie wydano, bowiem sułtan udał się wtedy na północny brzeg Złotego Rogu.

• 22 kwietnia Tureckim oddziałom udało się ominąć łańcuch przegradzający zatokę i przetransportować swe okręty wojenne przez wzgórze Galackie na specjalnie do tego celu zbudowanych platformach po drewwnianych szynachвроде трамвайных - ten fragment zupełnie jest nie na miejscu - głupie porównanie - choć wzięte z Runcimana. W tym czasie artyleria turecka prowadziła pozorowany ostrzał łańcucha nad Złotym Rogiem. Zebrane platformy z odlanymi kołami zostały spuszczone na wodę, wsunięte pod kadłuby tureckich okrętów, a następnie przy pomocy wołów przyciągnięte na brzeg wraz ze statkami. Do platform zaprzężono woły, i te przeciągnęły statki po drewnianych szynach obok dzielnicy Pera z Bosforu poprzez wzgórza ku północnemu brzegowi Złotego Rogu. Turcy przetransportowali w ten sposób około 70 okrętów.

Oszołomieni Grecy nie wiedzieli co czynić. Według jednej z wersji, Wenecjanie zaproponowali przeprowadzenie zdecydowanego ataku wszystkimi pozostającymi w gotowości statkami na tureckie okręty lub wojska lądujące na północnym brzegu Złotego Rogu, aby odciąć spuszczone na wodę okręty od wsparcia z lądu i uniemożliwić dotarcie do nich tureckim marynarzom. Decyzja została prawdopodobnie podjęta po długich rozważaniach i sporach.

• 28 kwietnia Ostatecznie okręty weneckie i genueńskie przeprowadziły nocny atak. Ich celem byłospalenie tureckich okrętów, jednak atak został odparty przez Turków i ogniem bombard. Niewykluczone, że Turcy zostali uprzedzeni o dywersji.

• 29 kwietnia Żołnierze tureccy zamordowali wszystkich marynarzy chrześcijańskich pochwyconych z zatopionej galery weneckiej. W odpowiedzi Rzymianie ścięli na murach wszystkich Turków wziętych wcześniej do niewoli.

Ogólnie sytuacja przedstawiała się korzystnie dla oblegających. Turcy uzyskali dostęp do Złotego Rogu, i chociaż stacjonowała tam jeszcze flota chrześcijańska, odtąd bezpieczeństwo murów górujących nad zatoką stanęło pod znakiem zapytania. W zatoce znajdowała się tylko część floty tureckiej, pozostałe jednostki pozostały na wodach Bosforu, dlatego Grecy zmuszeni byli utrzymywać swoje okręty po obu stronach łańcucha tak, by przeszkodzić w połączeniu się obu zgrupowań floty tureckiej.

Oprócz tego, inżynierowie tureccy, na rozkaz sułtana, wznieśli post pontonowy pprzez zachodnie zakończenie Złotego Rogu uzyskując połączenie głównych sił tureckich z wojskami Zaganos Paszy stacjonującymi na północnym brzegu zatoki. Budowę mostu, składającego się ze związanych parami beczek, prowadzono pod osłoną znajdujacych się w zatoce statków tureckich. Po zniszczeniu części floty w zatoce, co podniosło morale oblężonych, Turcy ustawili na tratwach część swojej artylerii i zaczęli prowadzić ostrzał dzielnicy Blacherny z dwóch stron: z lądu i morza. W ciągu miesiąca oblegający podeszli pod mury wywołując spory niepokój Greków.

• 3 maja wenecka brygantyna pod turecką flagą i z marynarzami przebranymi w tureckie stroje, wypłynęła pod osłoną nocy za łańcuch na poszukiwanie floty weneckiej - miasto pilnie potrzebowało wsparcia. Flota wenecka przez cały ten czas zbierała swe siły i oczekiwała na wzmocnienie obok wyspy Tenedos.

• 5 i 6 maja Turcy rozpoczęli stały ostrzał, otwarcie przygotowując się do szturmu. Grecy liczyli się z dwoma kierunkami ataku: z zachodu na mury twierdzy i z zatoki przy wsparciu floty.

• Jednakże 7 majaoddziały tureckie przeprowadziły szturm tylko od strony zachodniej. Prawdopodobnie Turcy nie zdecydowali się przeprowadzić operacji na oczach floty chrześcijańskiej. Główne uderzenie skierowało się na mur miejski przy Mezotiochonie. Zacięty, nocny bój trwał kilka godzin, jednak Rzymianie obronili umocnienia i nie pozwolili Turkom wedrzeć się przez wyłomy w murach.

• W nocy z 13 na 14 maja Turcy przeprowadzili jeszcze jedną próbę szturmu, tym razem na dzielnicę Blacherny. Rzymianie odparli atak jednak musieli do tego ściągnąć część marynarzy z okrętów, jako że brak żołnierzy dawał się już we znaki.

Po zniszczeniu w niektórych miejscach, ostrzałem z dział, murów miejskich, Turcy zbliżyli się do umocnień i zaczęli zasypywać fosy. W nocy Rzymianie odkopali je i umocnili wyłomy kawałkami drewna i koszami z ziemią. 18 maja - data się chyba nie zgadza kanonierom tureckim udało się roztrzaskać wieżę świętego Романа - ewangelii?. Turcy przyciągnęli machinę oblężniczą i postawili ją w fosie. Według Sfrandziego - Сфрандизи po tym rozpoczęła się straszliwa i niszcząca walka. Po odparciu wszystkich ataków Rzymianom udało się częściowo odtworzyć wieżę św.Романа - ewangelii? i spalić turecką machinę.

• 16 maja Turcy zaczęli drążyć tunel pod murami w pobliżu dzielnicy Blacherny. W tym samym czasie ich statki, przy dźwiękach trąb i bębnów 16, 17 i 21 maja podpływały do łańcucha w zatoce, próbując odwrócić uwagę Greków od hałasu podziemnych prac. Rzymianie odkryli jednak tumel i rozpoczęli drążenie kontrpodkopu. Podziemna wojna zakończyła się zwycięstwem oblężonych, którzy wysadzili i zatopili przejścia wykopane przez Turków.

• 23 maja Rzymianom udało się wykryć i zniszczyć wszystkie miny podłożone w tunelach. Po tej porażce Turcy zaprzestali dalszych prób robienia podkopów.(Сфрандизи, «Большая Хроника» 3;3).

• 18 maja Do fosy, na przeciwko murów Mezotichona, Turkom udało się przyciągnąć ogromną drewnianą wieżę pokrytą skórami wielbłądzimi i bawolimi. Pod jej osłoną robotnicy zaczęli zasypywać rów. Ze szczytu wieży prowadzono ostrzał murów uniemożliwiający Grekom przeszkodzenie tureckim kopaczom. Mimo to w nocy ktoś z Greków przedostał się ku wieży i podłożył pod nią beczkę z prochem. Wieża eksplodowała, kopacze zginęli lub ulegli rozproszeniu, a oblegani oczyścili fosę i ponownie naprawili wyrwę w murze.

[edytuj] 19 - 29 maja

• 23 maja powróciła bezowocnie brygantyna wenecka wysłana na poszukiwanie floty sprzymierzeńców, a 24 maja nastąpiło pełne zaćmienie słońca odczytane przez oblężonych jako zły znak. Konstantyna nakłaniano, by wydostał się z miasta i zebrał siły poza jego granicami, jednak cesarz odpowiadał stanowczo, że bez wodza miasto na pewno upadnie, a wraz z nim - i całe cesarstwo. Oblężeni rozpoczęli rozmowy z Turkami, proponując zapłatę trybutu i daniny w przyszłości, jednak Mehmed II zażądał albo niebotycznego okupum albo opuszczenia miasta przez mieszkańców tylko z osobistym dobytkiem, gwarantujac im swobodne wyjście z miasta. Grecy nie przystali na te warunki.

• 25 maja Sułtan zwołał naradę wojenną, na której mimo sprzeciwu маловеров podjęto decyzję o generalnym szturmie na miasto.

• 26 i 27 maja Konstantynopol został poddany silnemu bombardowaniu. Tureccy artylerzyści wznieśli specjalne podesty bliżej murów i umieścili na nich ciężkie działa, aby ostrzeliwać umocnienia aż do skutku.

• 28 maja 1453 r., poniedziałek, był dniem odpoczynku w obozie tureckim, aby żołnierze nabrali sił przed decydującym starciem. Sułtan planował kierunki uderzenia. Decydujący atak miał nastąpić w rejonie rzeczki Lykos, gdzie mury były już znacznie uszkodzone. Zadaniem floty było wysadzenie marynarzy i na wybrzeżu Morza Marmara i na wybrzeżu Złotego Rogu, gdzie mieli oni pozorować szturm dla odwrócenia uwagi Greków od głównego natarcia. Osobnemu oddziałowi Zaganos Paszy wyznaczono przejście po moście pontonowym przez Złoty Róg i atak na dzielnicę Blacherny.

• W nocy, z 28 na 29 maja, wojska tureckie ruszyły do szturmu na całej linii. W Konstantynopolu ogłoszono alarm i wszyscy zdolni do noszeni broni zajęli swe miejsca na murach i w wyłomach. Sam cesarz wziął osobisty udział w walkach i odpierał natarcie za zwalonymi murami przy bramie świętego Romana (Дука, «Византийская история»; 39) Turcy ponosili bardzo ciężkie straty. Na początku zaatakowali liczni baszybozucy, nieregularne wojska, które sułtan rzucił na mury, by za cenę życia osłabiły obronę miasta. Posród nich byli Tyrcy, Słowianie, Węgrzy, Niemcy i Włosi. Ich atak zagroził jedynie odcinkowi nad Lykos, w innych miejscach został z łatwością odparty. W rejonie Lykos obroną kierował Giustanini Longo, tutaj też skoncentrowano wszystkie będące w mieście muszkiety i arkebuzy.

Po dwugodzinnym boju tureccy dowódcy wydali baszybozukom rozkaz odwrotu. Rzymianie zaczęli wznosić prowizoryczne barykady w wyłomach. W tym czasie tureccy artylerzyści otwarli ogień na mury, a do szturmu ruszyła druga fala oblegających - regularne wojska Ishak Paszy. Anatolijczycy atakowali mury od wybrzeża Morza Marmara po obniżenie Lykos. Artyleria wówczas nadal prowadziła silny ostrzał murów. Źródła informują, że i atak i ostrzał z dział były przeprowadzane jednocześnie.

Rzymianie skutecznie odpierali ataki, gdy nagle celny strzał z ogromnego działa «Базилика», skonstruowanego przez węgierskiego inżyniera Urbana, zniszczył umocnienia i spowodował duży wyłom w murze. Trzy sotnie anatolijczyków ruszyło w jego kierunku, lecz zostało otoczonych i pobitych przez Greków. W międzyczasie odparto szturm także na innych odcinkach.

Tego wieczoru Konstantyn XI zwracając się do narodu wygłosił mowę, którą E. Gibbon nazwał "Epitafium dla Cesarstwa Rzymskiego", a w której apelował tak do religijnych uczuć chrześcijan, jak i do starożytnej historii imperium.

Trzeci atak na miasto przypuścili jancczarzy, których sam sułtan poprorowadził do fortecznej fosy. Janczarzy uderzali dwoma kolumnami. Jedna szturmowała dzielnicę Blacherny, a druga przemieszczała się w kierunku przełamania na odcinku Lykos. W tym miejscu, gdzie mury dzielnicy Blachernos łączyły się ze pozostałymi umocnieniami miejskimi janczarzy odkryli tajne przejście Kerpoport, przez które Rzymianie przeprowadzali wypady. Dzięki niemu Turcy weszli do miasta.

W międzyczasie, na odcinku Lykos, skórzana kulaсвинцовой lub odłamek armatni ugodził Giustinianiego Longo. Wyniesiono go z pola walki, a liczni genueńczycy wpadli w panikę i rozpoczęli bezładny odwrót. Pozostawili za sobą wenecjan i Greków dowodzonych przez samego cesarza. Turcy zauważyli zamieszanie w szeregach wroga i grupa 30 ludzi kierowana przez niejakiego wielkoluda imieniem Hasan, usiłowała wedrzeć się przez wyłom. Połowa z nich wraz z Hasanem natychmiast zginęła, jednak pozostałym udało się, a kolejne, coraz to nowe oddziały janczarów szły im z pomocą. Konstantyn wraz z grupą najbardziej oddanych towarzyszy ruszył do kontrataku i zginął w bezpośrednim starciu. Razem z nim poległ też Feofil Paleolog. Turcy nie rozpoznali cesarza i pozostawili jego ciało na ulicy, jak zwykłego żołnierza (Дука, «Византийская история», 39).

Po wdarciu się w końcu na mury, pierwsze oddziały tureckie zaczęły wycinać w pień obrońców i otwierać bramę, nieustannie naciskając na Rzymian, któzy usiłowali temu przeszkodzić.Trochę niedosłowne, ale lepsze niż oryginalny bełkot(Сфрандизи, «Большая Хроника» 3;5) Gdy coraz więcej Turków dostawało się do miasta, oblężonych ogarnęła panika. Wenecjanie i genueńczycy(którzy pozostawali neutralni) zaczęli przedzierać się ku zatoce, by dostać się na okręty i uciec z miasta. Grecy rozproszyli się w poszukiwaniu ukrycia. Niektóre oddziały bizantyjskie, katalończycy, a w szczególności Turcy księcia Orchana kontynuowali bój na ulicach, wielu z nich walczyło o śmierć zdając sobie sprawę, że w przypadku pochwycenia sułtan Mehmed poddałby ich torturom.

Bracia Bocchiardi bronili murów przy Kerkoporcie, lecz rozprzestrzeniająca się panika odcięła im drogę ucieczki ku morzu. Paolo zginął, ale dwóm pozostałym udało - Antonio i Troilo udało się zbiec. Minotto dowodzący wenecjanami został otoczony w pałacu Blacherny i dostał się do niewoli.

Wiele mężczyzn i kobiet zebrało się przy kolumnie Konstantyna WIelkiego, bowiem, według jednego z proroctw, gdy tylko Turcy zbliżą się do kolumny, z nieba zstąpi anioł, by przekazać cesarstwo i miecz nieznanemu, stojącemu przy kolumnie człowiekowi, który na czele armii odniesie zwycięstwo.

Na południe od Lykos oroniły się oddziały Filippo Contariniego i Grecy Dimitra Kantakuzina. Okrążeni przez Turków, częściowo zginęli, częściowo wraz z dowódcami wzięci w niewolę. Odpowiedzialny za obronę w rejonie Akropolis kardynał Izydor uciekł ze swego stanowiska zmieniając wygląd. Gabriel Trevizano także zbyt późno ocenił sytuację, nie zdążył na czas opuścić murów i został pochwycony. Alviso Diedo uszedł wraz z nielicznymi statkami genueńskimi.

Włosi, Wenecjanie i Grecy mogli przebić się ku okrętom, zdjąć łańcuch zamykający wejście do Złotego Rogu i w w większości wypłynąć na otwarte morze. Wiadomo, że siedem statków geueńskich, pięć cesarskich i większość weneckich szczęśliwie odpłynęło. Turcy specjalnie temu nie przeszkadzali obawiająć się długotrwałej wojny z z Wenecją, Genuą i ich sprzymierzeńcami. Walka w samym miejście trwała cały dzień, Turcy wzięli niewielu jeńców, około 500 żołnierzy rzymskich i najemników, reszta obrońców uciekła bądź zginęła.

[edytuj] Konsekwencje

Сфрандизи pisze, że już po zakończeniu szturmu i zdobyciu miasta udało się odnaleźć ciało cesarza Konstantyna, które rozpoznano po cesarskich butach z wizerunkami orłów. Dowiedziawszy się o tym, sułtan nakazał wystawić głowę Konstantyna na hippodromie, a ciało pochować z cesarskimi honorami.(Сфрандизи, «Большая Хроника» 3;9). Według innych źródeł((Дука) głowa Konstantyna była umieszczona na kolumnie na Forum Augusta.

Był to ostatni cesarz rzymski. Ze śmiercią Konstantyna XI Dragazesa cesarstwo bizantyjskie osiągnęło kres swojego istnienia. Jego ziemie weszły w skład państwa osmańskiego. Sułtan przyznał Grekom prawo do autonomii w ramach imperium, a głową wspólnoty ustanowił przywódcę religijnego - patriarchę - odpowiedzialnego przed sułtanem.

Sam sułtan, uznając siebie za następcę cesarza bizantyjskiego, przyjął tytuł Кайзер-и Рум (Cezar Rzymu). Tytuł ten nosili wszyscy sułtani tureccy aż do zakończenia pierwszej wojny światowej.

Wielu historyków uznaje upadek Konstantynopola za kluczowy moment w historii Europy, oddzielający wieki średnie od epoki odrodzenia, wyjaśniając to upadkiem starego religijnego porządku i zastosowaniem nowych broni na polu walki takich jak proch czy artyleria. Wiele uniwersytetów zachodniej Europy przyjęło greckich uczonych - uciekinierów z Bizancjum, co odegrało później znaczącą rolę w recepcji prawa rzymskiego.

Upadek Konstantynopola spowodował także zamknięcie głównego szlaku handlowego z Europy do Azji, co zmusiło Europejczyków do poszukiwania nowej drogi morskiej i prawdopodobnie doprowadziło do odkrycia Ameryki a tym samym rozpoczęcia epoki wielkich odkryć geograficznych.

[edytuj] Źródła

• В кн. Византийские историки Дука, Сфрандизи, Лаоник Халкондил о взятии Константинополя турками. //ВВ. Т.7 1953
• Ducas, "Ducae Michaelis Ducae nepotis Historia Byzantina", Bonn 1834
• Сфрандизи Георгий, «Большая Хроника»
• Халкондил Лаоник, «История»
• Runciman Steven, "Upadek Konstantynopola 1453", Warszawa 1984, ISBN 83-06-02351-X