Szczepionka

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Szczepionka przeciw grypie

Szczepionka - preparat pochodzenia biologicznego, zawierający żywe, o osłabionej zjadliwości (atenuowane) lub zabite drobnoustroje chorobotwórcze lub fragmenty ich struktury, czy metabolity; stosowany w celu wywołania odpowiedzi immunologicznej (odporności poszczepiennej - sztucznej czynnej).

Spis treści

1 Wykorzystanie szczepionek
2 Pochodzenie szczepionek
3 Typy szczepionek
- 3.1 Szczepionki poliwalentne
4 Odporność poszczepienna
5 Drogi podania szczepionek
6 Powikłania szczepionek
7 Program obowiązkowych szczepień ochronnych
8 Historia szczepień
9 Zobacz też

[edytuj] Wykorzystanie szczepionek

W lecznictwie, szczepionki stosuje się w celach profilaktycznych (zapobieganie chorobom, np. odra, gruźlica) oraz leczniczych (zwalczanie chorób, np. wścieklizna, pryszczyca).

Szczepionki dzielimy na:

szczepionki swoiste - zapobiegające konkretnym jednostkom chorobowym (bruceloza, wścieklizna, ospa)
szczepionki nieswoiste - zwiększające poziom ogólnej odporności (np. preparat Panodina lub Wetastymina)

[edytuj] Pochodzenie szczepionek

Drobnoustroje używane do produkcji szczepionki pochodzą z izolowanych szczepów o ustalonych właściwościach - o zmniejszonej zjadliwości - atenuowane (np. na drodze wielokrotnych pasaży), zabite lub niechorobotwórcze dla gatunku biorcy, np. człowieka (szczepionka BCG przeciw gruźlicy, wytworzona ze szczepu prątków atakujących bydło). W celu uśmiercania zarazków wykorzystywanych w szczepionkach używa się zazwyczaj wysokiej temperatury, środków chemicznych (fenol, alkohol) lub promieniowania jonizującego. Szczepienia wykonuje jednorazowo lub z powtórzeniem w celu uzyskania większego miana przeciwciał w surowicy (tzw. booster effect - dosł. efekt wzmacniacza).

[edytuj] Typy szczepionek

klasyczne:
- żywe o pełnej wirulencji. Jedyna do dziś stosowana (pierwsza w historii) to szczepionka Edwarda Jennera przeciw ospie prawdziwej. Zawiera on wirusa krowianki.
- żywe atenuowane - w 1881 wprowadzone przez Ludwika Pasteura, obecnie przykładem są: BCG, szczepionka Sabina, MMR. Ryzyko stanowi możliwość przejścia atenuowanych szczepów w formę w pełni wirulentną.
- zabite - wywołują odporność krótkotrwałą, zwykle poprzez odpowiedź humoralną. Przykłady: Szczepionka na krztusiec (Per z Di-Per-Te)
- anatoksyny - toksyny pozbawione zjadliwości, lecz o zachowanych właściwościach antygenowych. Przykład: szczepionka przeciw błonicy i tężcowi z Di-Per-Te.

Szczepionki nowej generacji:
- żywe atenuowane patogeny zmodyfikowane genetycznie (najczęściej delecja)
- podjednostkowe - antygen danego patogenu na większym nośniku. Przykład: antygen Haemophilus influenzae na cząsteczce difosforybozylofosforanu (PRPP)
- z czystego DNA "wbijana" w komórki szczepionego - słaba odpowiedź limfocytów T_C
- w roślinach zakażonych genetycznie modyfikowanymi bakteriami produkującymi antygen patogenu - brak kontroli dawki antygenu, niestabilność bakterii (możliwe mutacje).

[edytuj] Szczepionki poliwalentne

Aktualnie coraz częściej stosuje się szczepionki, które uodparniają przed kilkoma chorobami - są to tzw. szczepionki skojarzeniowe (poliwalentne). Przykładem takiej szczepionki jest Di-Per-Te przeciw błonicy, tężca i krztuśca. Ponadto takie szczepionki dają wyższą odporność niż antygeny podane osobno.

[edytuj] Odporność poszczepienna

Odporność poszczepienna jest odpornością czynną, tzn. po immunizacji antygenem w organizmie biorcy powstają przeciwciała; inaczej, niż w przypadku podania gotowych przeciwciał w postaci surowicy (odporność bierna).

Odporność poszczepienna utrzymuje się od kilku tygodni do kilku lat, w zależności od:

rodzaju szczepionki (atenuowana, żywa, zabita),
ilości przebytych szczepień (rewakcynacja),
stanu ogólnego biorcy w chwili szczepienia (zarobaczenie, infekcje, kondycja), itp.

[edytuj] Drogi podania szczepionek

Większość szczepionek podawana jest w postaci zastrzyku, lecz są także takie, które aplikuje się doustnie (przeciw poliomyelitis). Można szczepić drogą wziewną - rozpylając szczepionkę do nosa (przeciw grypie). Przeciwko ospie prawdziwej szczepiono (do 1980 roku, aktualnie nie są prowadzone powszechne szczepienia) przy pomocy skaryfikatora, czyli przyrządu do zadraśnięcia naskórka (skaryfikacji) lub cienkiej igły, którą uciskano wielokrotnie powierzchnię skóry.

[edytuj] Powikłania szczepionek

Zdarza się, że po zaszczepieniu pojawiają się tzw. odczyny poszczepienne.

[edytuj] Program obowiązkowych szczepień ochronnych

W Polsce szczepień obowiązkowych dokonuje się do 18. roku życia i u osób szczególnie narażonych (studentów nauk medycznych, pracowników służby zdrowia i weterynaryjnej, przed niektórymi zabiegami medycznymi, przed wyjazdem do niektórych krajów tropikalnych, etc.). Osoba poddawana szczepieniu właściwie powinna być zdrowa.

Główny Inspektorat Sanitarny ([1]) ma obowiązek wprowadzania tzw. Programu Szczepień Ochronnych (Program obowiązkowych szczepień ochronnych) na każdy rok. Lista ta zawiera spis szczepień obowiązkowych i zalecanych.