Grumman A-6 Intruder

Z Wikipedii

A-6 Intruder
Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Wytwórnia	Grumman
Typ	samolot szturmowy
Konstrukcja	półskorupowa metalowa
Załoga	2 (pilot i bombardier/nawigator)
Historia
Data oblotu	19 kwietnia 1960
Wycofanie ze służby	28 lutego 1997
Dane techniczne
Napęd	2 × Pratt & Whitney J52-P8B, turboodrzutowy
Moc	41,4 kN każdy
Wymiary
Rozpiętość	16,2 m
Długość	16,6 m
Wysokość	4,75 m
Powierzchnia nośna	49,1 m²
Masa
Własna	11630 kg
Użyteczna	15870 kg
Startowa	27500 kg
Osiągi
Prędkość max.	1040 km/h
Prędkość wznoszenia	38,7 m/s
Pułap	12 400 m
Zasięg	5222 km
Dane operacyjne
Uzbrojenie
uzbrojenie podwieszane na 5 węzłach: bomby konwencjonalne, bomby naprowadzane laserem Paveway pociski rakietowe: niekierowane kal. 70 i 127 mm AGM-45 Shrike, AGM-62 Walleye, AIM-9 Sidewinder, AGM-84D Harpoon, AGM-86 ALCM, AGM-88 HARM, AGM-84E SLAM, AGM-65 Maverick, AIM-120A AMRAAM i inne
Użytkownicy
Stany Zjednoczone: US Navy i USMC
Rzuty

Grumman A-6 Intruder — (ang. intruz) amerykański pokładowy samolot szturmowy US Navy zbudowany w wytwórni Grumman jako dwumiejscowa, dwusilnikowa maszyna odrzutowa w konfiguracji górnopłata. Użytkowany w latach 1962 - 1997 został wprowadzony jako następca napędzanego silnikiem tłokowym A-1 Skyrider. Na bazie Intrudera zbudowano wyspecjalizowany samolot walki elektronicznej EA-6B Prowler, który nadal pozostaje w służbie. Po wycofaniu samolotu A-6 Intruder jego rolę przejął najpierw F-14 Tomcat w wersji myśliwsko-bombowej, a docelowo wielozadaniowy F/A-18E/F Super Hornet.

Spis treści 1 Historia 2 Wersje samolotu A-6 Intruder 2.1 YA-6A 2.2 A-6A 2.3 A-6B 2.4 A-6C 2.5 KA-6D 2.6 A-6E 2.7 A-6F i A-6G 2.8 Samoloty walki elektronicznej 2.9 NA-6A 2.10 YEA-6A 2.11 YEA-6B 2.12 NEA-6A 3 Użycie bojowe Intruderów 4 Ciekawostki

[edytuj] Historia

Intruder został opracowany w odpowiedzi na zapotrzebowanie amerykańskiej marynarki wojennej na bazujący na lotniskowcu samolot szturmowy zdolny do działań w każdych warunkach pogodowych, mający zastąpić napędzaną silnikiem tłokowym, skonstruowaną w czasie II wojny światowej maszynę A-1 Skyrider. Kontrakt na nowy samolot wygrała wytwórnia Grumman z samolotem oznaczonym jako A2F-1, który został oblatany 19 kwietnia 1960. Załogę samolotu stanowiły dwie osoby zajmujące miejsca obok siebie, pilot po lewej stronie i bombardier/nawigator po prawej na fotelu nieco obniżonym w porównaniu do fotela pilota. W kabinie znajdował się nowatorski system obrazowania terenu na ekranie CRT, który wspomagał nawigatora i umożliwiał maszynie loty w każdych warunkach pogodowych na bardzo niskim pułapie. Zastosowane w maszynie skrzydła charakteryzowało się wysoką efektywnością dla prędkości poddźwiękowych. Te same skrzydła, ale w konfiguracji umożliwiającej zmianę ich kąta zastosowano w myśliwcu F-14 Tomcat.

Pod koniec 1962 roku w ramach wprowadzonej przez Departament Obrony standaryzacji nazw Intruder został oznaczony symbolem A-6 i w lutym 1963 wprowadzony do służby, stając się główną maszyną szturmową Marynarki Wojennej i Piechoty Morskiej. W USAF tę samą rolę pełniły samoloty F-105 Thunderchief, a później F-111 Aardvark, który tak jak Intruder stał się bazą do budowy samolotu walki elektronicznej.
Maszyny A-6 Intruder służyły podczas wojny w Wietnamie, operacji w Libanie i Libii, a od 1991 brały udział w wojna w Zatoce Perskiej. W połowie lat 90. rozpoczęto ich wycofywanie, a ich rolę przejęły maszyny F/A-18E/F Super Hornet, które zastąpiły również myśliwce F-14 i szturmowy A-7 Corsair II.

Ostatni Intruder został wycofany ze służby 28 lutego 1997 roku. Wiele z tych maszyn po zdemontowaniu elektroniki i silników zostało zatopionych u wybrzeży Florydy w hrabstwie St. Johns w celu utworzenia sztucznej rafy nazwanej Intruder Reef (ang. Rafa Intruderów). Pozostałe maszyny po wyposażeniu w nowe skrzydła zostały zakonserwowane i przekazane do Tucson w Arizonie, gdzie są składowane w AMARC (Aerospace Maintenance and Regeneration Center - centrum utrzymania i regeneracji statków powietrznych). Chociaż Intrudery nie dorównują maszynom typu F/A-18 prędkością czy możliwościami bojowymi, to ich zasięg i masa przenoszonego uzbrojenia były znacznie wyższe od nowych samolotów US Navy.

Ze względu na charakterystyczną sylwetkę, tępy dziób oraz długą i smukłą część ogonową, Intrudery zyskały wiele nieoficjalnych nazw poczynając od Double Ugly (podwójnie brzydki), The Mighty Alpha Six (wszechmogąca A szóstka), Iron Tadpole (żelazna kijanka), oraz Drumstick (pałeczka od perkusji) lub Pregnant Guppy (ciężarny gupik).

[edytuj] Wersje samolotu A-6 Intruder

[edytuj] YA-6A

Oznaczenie nadane ośmiu prototypom i samolotom serii informacyjnej używanym jako wersje rozwojowe A-6A Intruder.

[edytuj] A-6A

Pierwsza wersja Intrudera wyposażona w zaawansowany zintegrowany system nawigacji i kierowania ogniem DIANE (Digital Integrated Attack/Navigation Equipment) przeznaczony do bombardowania celów z wysoką efektywnością w każdych warunkach pogodowych i w nocy. System DIANE zawierał zestaw radarów: przeszukujący Norden AN/APQ-92, naprowadzający AN/APQ-112, radiowysokościomierz AN/APN-141, radar dopplerowski do określania pozycji AN/APN-153, oraz bezwładnościowy system nawigacyjny AN/ASN-31 (INS). Zainstalowano również system nawigacyjny TACAN i automatyczny wykrywacz kierunku ADF.

Łącznie wyprodukowano 488 maszyn w tej wersji włącznie z sześcioma samolotami prototypowymi. Wiele z nich zostało później zmodernizowane do innych wersji.

[edytuj] A-6B

W odpowiedzi na zapotrzebowanie marynarki na samolot SEAD (Suppression of Enemy Air Defences - stłumienia obrony powietrznej wroga) do wykonywania misji Wild Weasel polegających na niszczeniu wyrzutni przeciwlotniczych pocisków rakietowych w latach 1967 - 1970 przebudowano 19 maszyn A-6A do nowych zadań oznaczając je jako A-6B. W ramach modernizacji zdemontowano większość systemów kierowania ogniem instalując w ich miejsce urządzenia do wykrywania i namierzania wrogich instalacji radarowych i naprowadzania pocisków przeciwradarowych AGM-45 Shrike i AGM-78 Standard ARM. Pięć z 19 maszyn została utracona w misjach bojowych a pozostałe przebudowano pod koniec lat 70. na wersję A-6E.

[edytuj] A-6C

W celu przeprowadzania nocnych ataków na cele położone na Trakcie Ho Chi Minha w Wietnamie przebudowano 12 maszyn A-6A do nowej wersji A-6C. Samoloty te wyposażono w wieloczujnikowy system wykrywania szlaków i dróg TRIM (Trails/Roads Interdiction Multi-sensor) zainstalowany w zasobniku pod kadłubem i zawierający kamery telewizyjne pracujące w podczerwieni i przy słabym oświetleniu, oraz system Black Crow (ang. czarny kruk) wykrywający pracę silników spalinowych. Jedna z maszyn została utracona podczas akcji, a resztę przebudowano do wersji A-6E.

[edytuj] KA-6D

Pod koniec lat 70. 78 maszyn wersji A-6A i 12 wersji A-6E zostało przebudowane do roli powietrznego tankowca, którego zadaniem było tankowanie w powietrzu innych samolotów szturmowych. System DIANE został zdemontowany, a w jego miejsce dodano system tankowania z przewodem elastycznym umieszczony pod kadłubem, a na węzłach podwieszeń uzbrojenia instalowano cztery dodatkowe zbiorniki paliwa. Wiele z maszyn KA-6D zostało po wycofaniu ze służby zatopionych w morzu, ale niektóre były używane do momentu wprowadzenia nowego F/A-18E Super Hornet, który również może być przystosowany do zadań powietrznego tankowca.

[edytuj] A-6E

Ostatnia wersja szturmowa Intrudera opracowana w 1970 roku i wprowadzona do służby 9 grudnia 1971. Systemy elektroniczne maszyny zostały znacznie unowocześnione. Zestaw radarów został zastąpiony jednym uniwersalnym AN/APQ-148 Norden, a pozostałe systemy wymieniono na nowocześniejsze i bardziej niezawodne. Poza nowym systemem nawigacji bezwładnościowej zainstalowano drugi bezwładnościowy system nawigacyjny samolotów pokładowych CAINS (Carrier Aircraft Intertial Navigation System) zapewniający dokładniejsze określanie pozycji. Od 1979 zaczęto wyposażać wszystkie A-6E w system wykrywania i określania odległości DRS (Detecting and Ranging Set) w postaci charakterystycznej małej wieżyczki montowanej pod dziobem maszyny, zawierającej detektory podczerwieni FLIR, oraz laserowy desygnator celów. DRS był częścią systemu TRAM (Target Recognition and Attack, Multi-Sensor) wielosensorowego systemu rozpoznawania i ataku, który umożliwiał naprowadzanie na cel we współpracy z radarem lub pasywnie bez użycia radaru. Ponadto możliwe było oznaczenie celu wiązką lasera i zrzucenie bomb naprowadzanych. Ponadto Intrudery zostały wyposażone w AMTI (Airborne Moving Target Indicator) powietrzny wskaźnik celów ruchomych, który umożliwiał namierzenie i zaatakowanie poruszających się po ziemi celów będących w ruchu. Możliwe było również atakowanie celów niewidocznych na radarze po wprowadzeniu ich koordynatów do komputera pokładowego.

Pod koniec lat 90. pozostające jeszcze w służbie egzemplarze wyposażono w możliwość używania najnowocześniejszego uzbrojenia służącego do precyzyjnego atakowania celów takiego jak pociski rakietowe AGM-65 Maverick, AGM-84 Harpoon, AGM-84E SLAM i przeciwradarowy AGM-88 HARM. Po serii problemów ze skrzydłami powstałymi na skutek zmęczenia materiału w 85% maszyn wymieniono płaty na kompozytowe zbudowane z tytanu, aluminium i włókien węglowych.

Ogólnie zbudowano 445 egzemplarzy A-6E, z których około 240 zostało zmodernizowanymi maszynami wcześniejszych wersji A-6A/B/C.

[edytuj] A-6F i A-6G

W połowie lat 80. zaproponowano modernizację Intrudera do wersji A-6F Intruder II polegającą na wymianie przestarzałych silników Pratt & Whitney J52 na ekonomiczniejsze i mocniejsze, turbowentylatorowe General Electric F404, takie same jak zastosowano w samolocie F/A-18 Hornet. Maszyna ta miała posiadać całkowicie nową awionikę i możliwość odpalania pocisków rakietowych klasy powietrze-powietrze AIM-120 AMRAAM. Dodano również dwa dodatkowe uchwyty uzbrojenia podwieszanego zwiększając ich liczbę do siedmiu.

Zbudowano pięć maszyn prototypowych, które nie uzyskały zainteresowania marynarki skupionej na projekcie A-12 Avenger II. W 1991 projekt Avenger II został zamknięty, ale mimo to nie przyjęto do służby maszyn A-6F.

Kolejną propozycją firmy Grumman był A-6G, który posiadał całkiem nowe wyposażenie awioniczne, takie samo jak proponowany A-6F, ale stare jednostki napędowe. Ten projekt także nie zyskał zainteresowania marynarki i ostatecznie również został zamknięty.

[edytuj] Samoloty walki elektronicznej

Zobacz więcej w osobnym artykule: Northrop Grumman EA-6B Prowler.

Wersja samolotu przeznaczona do walki elektronicznej i przeciwdziałania radioelektronicznego ECM została opracowana na początku projektu A-6 Intruder dla potrzeb lotnictwa piechoty morskiej, jako następca przestarzałego F3D Skynight. Pierwsza wersja Intrudera do walki elektronicznej oznaczona początkowo jako A2F-1Q, a później jako EA-6A została oblatana 26 kwietnia 1963 roku. Maszyna była wyposażona w urządzenia ECM zainstalowane w charakterystycznej opływowej gondoli na szczycie statecznika pionowego. Teoretycznie EA-6A miał możliwość przenoszenia pocisków przeciwradarowych AGM-45 Shrike, ale nigdy ich nie stosowano.

Zbudowano tylko 28 egzemplarzy EA-6A włączając 2 maszyny prototypowe, 15 nowych samolotów i 11 przebudowanych z A-6A, a głównym polem działania tych maszyn była wojna w Wietnamie. W połowie lat 70. maszyny zostały wycofane z jednostek liniowych i zostały przeniesione do rezerwy i celów szkoleniowych. Ostatnia maszyna zakończyła służbę w 1993 roku.

Bardziej wyspecjalizowaną do walki elektronicznej wersją Intrudera był EA-6B Prowler, wydłużony i przebudowany samolot z czteroosobową załogą i nowocześniejszymi systemami. Wyprodukowano 170 egzemplarzy maszyn tego typu, które pozostają w służbie do chwili obecnej (2006). Maszyny te zastąpiły zbudowany na bazie F-111 Aardvark samolot EF-111A Raven, nazywany również Spark Vark. Planuje się, że następcą Plowlera będzie specjalna wersja samolotu EF-18 Growler Super Hornet.

[edytuj] NA-6A

Oznaczenie sześciu maszyn z których trzy to YA-6A, a trzy pozostałe to A-6A, które zmodyfikowano do celów testowych.

[edytuj] YEA-6A

Jeden YA-6A na podstawie którego powstał prototyp EA-6A.

[edytuj] YEA-6B

Oznaczenie dwóch prototypów EA-6B przeznaczonych do celów testowych.

[edytuj] NEA-6A

Jedne egzemplarz EA-6A zmodyfikowany do celów testowych.

[edytuj] Użycie bojowe Intruderów

Pierwsze użycie bojowe samolotów A-6A Intruder miało miejsce podczas wojny w Wietnamie, gdzie intensywnie używano ich do atakowania celów naziemnych. Duży zasięg i udźwig uzbrojenia w połączeniu ze zdolnością do lotów w każdych warunkach atmosferycznych stanowiły ich największą zaletę. Z drugiej strony zdolność maszyn do lotów na niskich pułapach czyniła je bardzo podatnymi na ataki bronią przeciwlotniczą objawiło się w stratach 68 maszyn podczas ośmiu lat służby.

Później Intrudery wspierały wojska amerykańskie także podczas innych konfliktów, jak operacja w Libanie w 1983, gdzie 4 grudnia siły syryjskie zestrzeliły jedną z maszyn typu Intruder i jedną A-7 Corsair.

Intrudery odegrały też znaczącą rolę podczas operacji Pustynna Burza w Zatoce Perskiej operując z lotniskowców USS Saratoga, USS John. F Kennedy, USS Midway, USS Ranger, USS America i USS Theodore Roosevelt, a ich głównym zadaniem było niszczenie celów za pomocą naprowadzanych laserowo bomb. Później samoloty A-6E były używane do patrolowania strefy zakazu lotów na północy Iraku i do zapewnienia wsparcia z powietrza dla oddziałów piechoty morskiej podczas operacji w Somalii.

[edytuj] Ciekawostki

• Samolot A-6 Intruder został przedstawiony w filmie Flight of the Intruder z 1991 roku opartym na motywach powieści z 1986 autorstwa Stephena Coontsa pod tytułem Thud Ridge i opowiadającym o pilotach wykonujących misje bojowe nad Hanoi. Na początku lat 90. wydano grę komputerową pod tym samym tytułem, a w 1995 kontynuację książki pod tytułem The Intruders.

• A-6 został pokazany także w komedii Hot Shots! jako niezidentyfikowana maszyna postrach szkoły lotniczej Top Gun.

• Startujący z lotniskowca A-6 znalazł się w czołówce amerykańskiego serialu telewizyjnego The West Wing.

• W filmie Jeszcze raz Pearl Harbour myśliwce tankują z KA-6D