Samolot myśliwski
Z Wikipedii
Samolot myśliwski, myśliwiec – samolot bojowy, przeznaczony przede wszystkim do zwalczania innych statków powietrznych i uzyskania przewagi powietrznej. Tym się różni od bombowców które służą do atakowania celów naziemnych, głównie przy użyciu bomb. Myśliwce są (z założenia) względnie małe, szybkie i bardzo zwrotne.
W XXI wieku stopniowo odchodzi się od klasycznych samolotów myśliwskich na rzecz samolotów wielozadaniowych, łączących wszystkie cechy myśliwca, jednak z możliwością taktycznego ataku na cele naziemne wroga.
Pierwsze myśliwce zostały opracowane podczas I wojny światowej w odpowiedzi na pojawienie się sterowców i samolotów rozpoznawczych wroga wypełniąjcych misje rozpoznawcze i bombowe. Były one przeważnie konstruowanymi z drewna dwupłatowcami, uzbrojonymi w lekkie karabiny maszynowe zainstalowane na płatach, obrotnicy lub na kadłubie, a podniebne potyczki w celu zapewnienia kontroli nad własnym obszarem powietrznym stawały się coraz ważniejszą dziedziną walki. Podczas II wojny światowej myśliwce były już głównie metalowymi jednopłatami uzbrojonymi w zainstalowane w skrzydłach działka. W końcowej fazie wojny silniki tłokowe zaczęły być zastępowane przez turboodrzutowe, a głównym uzbrojeniem stały się działka i pociski rakietowe uzupełniające lub zastępujące broń strzelecką. Do celów klasyfikacji historycznej myśliwców wprowadzono pojęcie generacji, a lata, w których samoloty zostały opracowane i skonstruowane, odgrywają drugorzędną rolę. Po raz pierwszy słowo generacja w odniesieniu do myśliwców pojawiło się w wojskowym żargonie rosyjskim (jako поколение – ros. pokolenie, generacja) w odniesieniu do najnowszego myśliwca wielozadaniowego piątej generacji F-35 Lightning II. Nowoczesne samoloty myśliwskie są najczęściej napędzane jednym lub dwoma silnikami turbowentylatorowymi i uzbrojone w pociski rakietowe różnych typów. Lekkie myśliwce do działań w dzień posiadają najczęściej dwa pociski, a myśliwce przewagi powietrznej takie jak F-15 Eagle czy F/A-18E/F Super Hornet do ośmiu, a nawet dziesięciu pocisków, oraz dodatkowo jako uzbrojenie pomocnicze działko kalibru od 20 do 30 mm, oraz radar służący do naprowadzania na cel.
Samoloty myśliwskie są głównym środkiem zdobywania przez siły zbrojne przewagi powietrznej. Od czasu II wojny światowej panowanie w powietrzu stało się jednym z najważniejszych elementów prowadzenia zwycięskich kampanii we współczesnych działaniach wojennych, co ma to odniesienie w środkach finansowych wkładanych na rozwój i utrzymanie sił powietrznych, a zwłaszcza nowoczesnych myśliwców.
Spis treści |
[edytuj] Myśliwce z napędem śmigłowym
[edytuj] I wojna światowa
Początki walk powietrznych mają swe korzenie w spotkaniach samolotów zwiadowczych przeciwnych stron walczących na początku I wojny światowej. Spotkania takie miały najpierw pokojowy charakter kończąc się zazwyczaj pozdrowieniem, pomachaniem skrzydłami, ale już wkrótce podjęto próby wzajemnego strącania się. Pierwsze sposoby niszczenia wrogich samolotów polegały na użyciu lin zakończonych kotwicami, którymi próbowano zaczepić maszynę przeciwnika, broni ręcznej takiej jak rewolwery, a nawet karabiny powtarzalne, oraz granaty. W momencie, gdy dowództwa walczących stron zdały sobie sprawę z wagi zwiadu powietrznego prowadzonego przez samoloty i sterowce, zrozumiano jak ważną kwestią jest jednoczesne uniemożliwienie zdobywania takich informacji przez nieprzyjaciela. Pierwszym rozwiązaniem służącym niszczeniu wrogich samolotów rozpoznawczych były maszyny z zainstalowanym na obrotnicy karabinem maszynowym obsługiwanym z tylnego stanowiska obserwacyjnego, albo karabinem zamocowanym na górnym płacie powyżej linii śmigła. Choć karabiny montowane na górnym płacie były bardzo użyteczne w maszynach jednomiejscowych to nastręczały dużych trudności w celowaniu i przeładowywaniu, a największym problemem było strzelanie przez płaszczyznę śmigła bez jego uszkodzenia. Pierwszą maszyną z karabinem strzelającym przez śmigło był francuski samolot Morane-Saulnier L, w którym pionier francuskiego lotnictwa Roland Garros zastosował własne rozwiązanie polegające na zainstalowaniu na łopatach śmigła stalowych klinów odbijających uderzające w nie pociski. Choć nie było to idealne rozwiązanie to skuteczność tego myśliwca była znacznie większa niż innych maszyn. Rozwiązanie Garrosa dostało się w ręce Niemców po zestrzeleniu jego maszyny poza linią frontu, a wkrótce Anton Fokker zainspirowany podobnym urządzeniem skonstruowanym w 1913 przez szwajcarskiego inzyniera Franza Schneidera, zbudował bardziej niezawodne urządzenie – synchronizator umożliwiający strzelanie przez śmigło.
Niektóre samoloty myśliwskie I wojny światowej:
- Vickers F.B.5 – jeden z pierwszych samolotów zbudowanych jako myśliwiec
- Nieuport
- Rumpler Taube
- Fokker E.I, E.II, E.III, E.IV, Dr.I, D.VII
- SPAD VII, SPAD XIII
- Sopwith Camel
- RAF SE.5
- Albatros: D.I, D.II, D.III, D.V
[edytuj] 1919-1938
Tempo rozwoju myśliwców spadło w okresie międzywojennym, a najważniejszym osiągnięciem tamtych czasów w budowie samolotów było przejście z konstrukcji drewnianych krytych płótnem dwupłatów na metalowe skorupowe lub półskorupowe jednopłatowce. Pojawiły się myśliwce dwusilnikowe, które niekiedy nazywano ciężkimi, ale poza niektórymi rozwiązaniami oferującymi większy udźwig uzbrojenia nazwa ta nie miała uzasadnienia. Głównym bodźcem rozwoju samolotów myśliwskich nie były cele wojskowe, ale cywilne rajdy samolotowe, które przyczyniły się do konstruowania bardziej aerodynamicznych maszyn i mocniejszych chłodzonych cieczą silników, dając podstawę przyszłym myśliwcom II wojny światowej.
Niektóre konstrukcje lotnicze okresu międzywojennego:
- Dwupłatowce
- Avia B-534
- Bristol Bulldog
- Fiat CR.42 – uważany za najlepszy dwupłatowy myśliwiec powszechnie używany w Afryce Północnej
- Gloster Gladiator – używany w walkach na Morzu Śródziemnym podczas II wojny światowej.
- Hawker Fury – wykorzystywane podczas hiszpańskiej wojny domowej
- Jednopłatowce
- Boeing P-26 Peashooter
- F2A Brewster Buffalo
- I-16
- PZL P.11 – najsłynniejszy polski konstrukcji inż. Zygmunta Puławskiego
[edytuj] II wojna światowa
Walki powietrzne stanowiły bardzo ważny element działań podczas II wojny światowej. Zdolność samolotów do wykrywania i nękania wojsk naziemnych była kluczowym ogniwem niemieckiej doktryny wojennej i sposobu walki połączonymi siłami wielu formacji wojskowych, a niemożność wywalczenia przewagi powietrznej nad Wielką Brytanią uniemożliwiła przeprowadzenie inwazji na Wyspy Brytyjskie. Erwin Rommel opisał znaczenie sił powietrznych słowami: Ktokolwiek walczy, nawet przy użyciu najnowocześniejszej broni, z przeciwnikiem całkowicie panującym w powietrzu, walczy jak dzikus przeciwko nowoczesnej europejskiej piechocie, z takimi samymi jak dzicy ułomnościami i szansą na zwycięstwo.
Samoloty myśliwskie II wojny światowej posiadały wszystkie najnowocześniejsze rozwiązania opracowane w latach 30. Napędzane silnikami tłokowymi były wciąż unowocześniane, ich osiągi i możliwości rosły, aż do momentu pojawianie się silnika odrzutowego i napędzanych nim samolotów takich jak Messerschmitt Me 262 czy Gloster Meteor. Wiele z tych maszyn osiągało prędkości ponad 400 km/h w locie poziomym, a w czasie nurkowania rozpędzając się do prędkości bliskich prędkości dźwięku. Loty te pozwoliły zebrać doświadczenia na temat wzrostu obciążenia konstrukcji i innych zjawisk zachodzących przy przekraczaniu bariery dźwięku, oraz przeciwdziałania efektom jej przekraczania nieprzystosowanymi do takich wyczynów maszynami poprzez opracowanie pod koniec wojny specjalnych hamulców aerodynamicznych zmniejszających prędkość w locie nurkowym i pozwalających zachować kontrolę nad samolotem.
Krótko przed wojną wynaleziony radar był montowany na pokładach niektórych myśliwców, takich jak Messerschmitt Bf 110 czy Northrop P-61 Black Widow umożliwiając odnajdowanie celów i skuteczny atak w nocy. Kolejną innowacją tego okresu było wprowadzenie myśliwców uderzeniowych, inaczej samolotów myśliwsko-szturmowych zdolnych do zabierania ładunku bomb, niekiedy o znacznej masie. Pierwszą tego typu maszyną był F4U Corsair walczącej na Pacyfiku amerykańskiej piechoty morskiej, który powstał na bazie myśliwca z dodanymi uchwytami do podwieszania bomb. Po zrzuceniu ładunku samolot odzyskiwał wszystkie zalety myśliwca, mogąc skutecznie walczyć z maszynami wroga.
Ważniejsze konstrukcje lotnicze II wojny światowej:
- Francja
- Japonia
- Kawanishi N1K-J
- Nakajima Ki-43
- Nakajima Ki-44
- Nakajima Ki-84
- Kawasaki Ki-61
- Kawasaki Ki-100
- Mitsubishi Zero
- Mitsubishi J2M
- Niemcy
- Rumunia
- Stany Zjednoczone
- Wielka Brytania
- Włochy
- Macchi MC.200 Saetta
- Macchi C.202 Folgore
- Macchi C.205 Veltro
- Fiat G.55
- Fiat G.50
- Związek Radziecki
[edytuj] Myśliwce z napędem odrzutowym
[edytuj] Myśliwce pierwszej generacji (1944-1953)
Pierwszą generację reprezentują maszyny pionierskie w zakresie użycia silnika turboodrzutowego jako jednostki napędowej, zapewniającej znaczne zwiększenie prędkości w przeciwieństwie do napędu śmigłowego, którego sprawność spadała wraz ze zbliżaniem się do prędkości dźwięku. Wiele pierwszych myśliwców odrzutowych przypominało pod wieloma względami samoloty o napędzie śmigłowym, będąc konstrukcjami o prostych skrzydłach, uzbrojonych w działka i nieposiadających radaru, który był ówcześnie używany tylko na pokładach myśliwców nocnych.
Pierwsze myśliwce odrzutowe zostały opracowane pod koniec II wojny światowej i weszły do służby w jej końcowej fazie. Wytwórnia Messerschmitt zbudowała samolot Me 262, zdecydowanie szybszy od wszystkich ówczesnych napędzanych śmigłem samolotów, który w rękach doświadczonego pilota stawał się doskonałą bronią bardzo trudną do pokonania. Ze względu na małe zapasy paliwa i problemy materiałowe przegrywających wojnę Niemców, maszyna ta nie odegrała znaczącej roli w walkach, mimo to jej pojawienie się wyznaczyło nowy kierunek rozwoju konstrukcji lotniczych pokazując przestarzałość maszyn napędzanych silnikami tłokowymi. Zmobilizowana raportami wywiadowczymi o pojawieniu się niemieckiego odrzutowca wytwórnia Gloster Aircraft zbudowała własny samolot Gloster Meteor, który wszedł do służby w 1944 roku, krótko po Me 262. Po zakończeniu wojny praktycznie wszystkie prace rozwojowe nad myśliwcami napędzanymi silnikami tłokowymi zostały zarzucone, chociaż przez krótki czas budowano samoloty z napędem mieszanym takie jak Ryan FR Fireball, ale konstrukcje te nie zdobyły uznania i pod koniec lat 40. właściwie wszystkie nowe samoloty bojowe były napędzane silnikami odrzutowymi.
Pomimo niezaprzeczalnych zalet, konstrukcje wczesnych myśliwców odrzutowych były dalekie od doskonałości. Charakteryzowały się one dużymi rozmiarami, delikatną konstrukcją i żywotnością silników mierzoną w godzinach. Ponadto zwiększanie obrotów musiało odbywać się bardzo powoli, aby nie dopuścić do zgaśnięcia silnika i w konsekwencji nieuniknionej katastrofy. Z tego okresu pochodzą takie rozwiązania jak skośne skrzydła, fotel wyrzucany czy usterzenie płytowe.
Ważniejsze konstrukcje pierwszej generacji:
- Francja
North American F-86 Sabre - Niemcy
- Messerschmitt Me 262 – pierwszy użyty bojowo myśliwiec odrzutowy.
- Heinkel He 162 – drugi myśliwiec odrzutowy Luftwaffe
- Arado Ar 234 – pierwszy na świecie odrzutowy bombowiec.
- Horten Ho 229 – znany równiez jako Horten Ho IX lub Gotha Go 229, samolot odrzutowy w konfiguracji latające skrzydło.
- Stany Zjednoczone
- Szwecja
- Wielka Brytania
- de Havilland Vampire
- Hawker Hunter
- Gloster Javelin
- Gloster Meteor
- Związek Radziecki
[edytuj] Myśliwce drugiej generacji (1953-1960)
Druga generacja to samoloty, w których użyto wielu ówcześnie najnowocześniejszych technologii, a najważniejszą a nich było zastosowanie kierowanych pocisków rakietowych powietrze-powietrze takich jak AIM-9 Sidewinder i AIM-7 Sparrow, co w połączeniu z radarem stanowiącym już standardowe wyposażenie wydłużyło dystans prowadzenia walk powietrznych nawet poza zasięg wzroku. Konstruktorzy eksperymentowali z różnymi kształtami skrzydeł od skośnych, w kształcie delty, czy ze zmienną geometrią, oraz konstrukcją kadłubów zgodnie z regułą pól. Samoloty ze skośnymi skrzydłami stały się pierwszymi seryjnie budowanymi maszynami zdolnymi przekraczać barierę dźwięku.
W tym okresie pojawiła się pierwsza specjalizacja maszyn do wykonywania określonych zadań, myśliwsko-bombowych takich jak F-105 Thunderchief i Su-7, oraz przechwytywania (myśliwiec przechwytujący) takich jak English Electric Lightning i F-104 Starfighter. Myśliwce przechwytujące były wyspecjalizowanymi maszynami, w których po raz pierwszy zrezygnowano z uzbrojenia strzeleckiego na korzyść pocisków rakietowych zdolnych razić cele z dużych odległości. W rezultacie otrzymano samolot charakteryzujący się dużym udźwigiem uzbrojenia, radarem dalekiego zasięgu, oraz dużymi prędkościami: maksymalną oraz wznoszenia kosztem zwrotności.
Ważniejsze konstrukcje drugiej generacji:
- Francja
- Indie
- Kanada
- Avro Arrow
- Stany Zjednoczone
- Chance-Vought F-8 Crusader
- Grumman F-11 Tiger
- Republic F-105 Thunderchief
- Lockheed F-104 Starfighter
- Convair F-102 Delta Dagger
- Convair F-106 Delta Dart
- North American F-100 Super Sabre
- Szwecja
- Wielka Brytania
- English Electric Lightning
- De Havilland Sea Vixen
- Gloster Javelin
- Związek Radziecki
[edytuj] Myśliwce trzeciej generacji (1960-1970)
W trzeciej generacji myśliwców skupiono się na dopracowaniu i udoskonaleniu rozwiązań technicznych wprowadzonych w poprzednich generacjach. Konstrukcje maszyn stały się dojrzalsze, a zwiększenie możliwości bojowych uzyskano przez zastosowanie nowocześniejszych pocisków rakietowych, radarów i innych urządzeń awionicznych. W oparciu o doświadczenia bojowe z pociskami kierowanymi zdano sobie sprawę, że w maszynach poprzedniej generacji niedoceniano znaczenia walki powietrznej na krótkich dystansach. W konsekwencji przywrócono pokładowe uzbrojenie strzeleckie, a zwrotność myśliwców znów stała się priorytetem.
Wszystkie te innowacje, chociaż znacząco podniosły osiągi maszyn i udźwig uzbrojenia (F-4 Phantom był zdolny unieść większą masę uzbrojenia niż ciężki bombowiec z okresu II wojny światowej B-24 Liberator) to jednocześnie przyczyniły się do znaczącego wzrostu kosztów. Podczas gdy najpierw starano się budować wyspecjalizowane do określonych zadań samoloty, takie jak nocne myśliwce, myśliwce ciężkie i samoloty myśliwsko-szturmowe, teraz ze względu na wysokie koszty maszyn odwrócono tę tendencję, stawiając na samoloty zdolne wykonywać różne zadania. Znakomitym przykładem takich działań jest amerykański F-4 Phantom, który został zaprojektowany jako wyspecjalizowany myśliwiec przechwytujący dla US Navy ostatecznie stając się bardzo udanym samolotem wielozadaniowym użytkowanym także przez USAF i USMC, oraz siły powietrzne wielu krajów. F-4 Phantom II był jak do tej pory jedynym samolotem używanym jednocześnie przez wszystkie formacje wojskowe Stanów Zjednoczonych.
Ważniejsze konstrukcje trzeciej generacji:
- Chiny
- Shenyang J-8
- Francja
- Dassault Mirage F.1
- Dassault Super Étendard
- Dassault Mirage III
- Stany Zjednoczone
- Wielka Brytania
- Związek Radziecki
[edytuj] Myśliwce czwartej generacji (1970-1990)
Ze względu na ciągły wzrost kosztów nowoczesnych myśliwców, oraz sukcesu samolotu F-4 Phantom II, bardzo popularna stała się idea myśliwca wielozadaniowego i nawet maszyny początkowo projektowane do określonych zadań zaczęto przystosowywać do wykonywania różnych rodzajów misji. Niektóre myśliwce, takie jak MiG-23 czy Panavia Tornado budowano w specjalizowanych wersjach przeznaczonych do pełnienia określonych zadań, natomiast inne, takie jak F/A-18 Hornet czy Dassault Mirage 2000 stały się samolotami prawdziwie wielozadaniowymi. Maszyny takie wyposażano w uniwersalną awionikę, która mogła być przełączana w tryb ataku na cele powietrzne lub naziemne. Koszty opracowania nowych maszyn wciąż rosły, popychając projektantów, ze względów ekonomicznych, do budowy uniwersalnych samolotów wielozadaniowych.
W odróżnieniu od myśliwców przechwytujących poprzednich generacji, większość nowoczesnych myśliwców przewagi powietrznej posiada zdolności do manewrowej walki powietrznej. Zastosowanie systemów cyfrowego sterowania fly by wire i zamierzonej niestabilności (niestabilność ta jest kompensowana przez komputery pokładowe, jednocześnie znacząco wpływając na dużą zwrotność maszyny), jest powszechną praktyką w projektowaniu nowoczesnych maszyn.
Ważniejsze konstrukcje czwartej generacji:
- Chiny
- JH-7 Flying Leopard
- FC-1 Fierce Dragon
- Francja
- Indie
- HAL Tejas
- Izrael
- IAI Kfir
- Japonia
- Mitsubishi F-2
- Pakistan
- JF-17 Thunder
- Stany Zjednoczone
- Szwecja
MiG-29 niemieckiej Luftwaffe - Taiwan
- AIDC F-CK Ching-kuo
- Wielka Brytania/Niemcy/Włochy
- Wielka Brytania/Stany Zjednoczone
- McDonnell Douglas/BAE AV-8B Harrier II
- Związek Radziecki/Rosja
[edytuj] Generacja 4,5 (1990 – obecnie)
Połówkowe oznaczenie generacji współczesnych myśliwców powstało w celu zaakcentowania zastoju w technologiach aerodynamicznych, w przeciwieństwie do postępu w tej dziedzinie przy budowie myśliwców 3 generacji, a jednocześnie zaznaczenia znaczącego skoku technologicznego w konstruowaniu systemów elektronicznych opartych o zaawansowaną technikę mikroprocesorową. Mimo nieznacznych zmian aerodynamicznych wpływających na zmniejszenie sygnatury radarowej, użycie superkomputerów czyni maszyny tej generacji mniej wykrywalnymi przez systemy radiolokacyjne. Doskonałym przykładem maszyny generacji 4,5 jest F/A-18E/F Super Hornet, będący wersją rozwojową zbudowanego w latach 70. Horneta. Super Hornet został wyposażony w nowoczesną awionikę, szklany kokpit, radar z aktywnym skanowaniem fazowym, nowe silniki i zbudowany z użyciem lżejszych materiałów kompozytowych, oraz nieznacznie zmienionym kształtem redukującym odbicia promieniowania radarowego. Jedynym myśliwcem generacji 4,5 użytym bojowo poza F/A-18E/F Super Hornet, był F-15E Strike Eagle.
Ważniejsze konstrukcje generacji 4,5:
- Chiny
- Chengdu J-10
- Shenyang J-11
- Francja
- Indie
- Konsorcjum europejskie:
- Izrael
- IAI Lavi
- Rosja
- Szwecja
- Stany Zjednoczone
- Boeing F/A-18E/F Super Hornet
- Boeing F-15E Strike Eagle
[edytuj] Piąta generacja myśliwców
Konstrukcja myśliwców najnowszej generacji łączy w sobie wielozadaniowość, cechę, na którą położono największy nacisk w poprzedniej generacji, w połączeniu z najnowszymi zdobyczami techniki takimi jak wektorowany ciąg, materiały kompozytowe, zdolność do lotów z prędkościami naddźwiękowymi bez użycia dopalaczy nazywaną supercruise, oraz zmniejszenie wykrywalności przez radary dzięki technologii stealth. Obecne prace rozwojowe nad maszynami piątej generacji skupiają się właśnie na zmniejszeniem sygnatury radarowej przez dopracowanie technologii stealth, zwiększenie zasięgu przy korzystaniu z prędkości supercruise oraz poprawieniu zdolności manewrowych.
Obecnie (2006) tylko jeden myśliwiec najnowszej generacji Lockheed F-22 Raptor został wdrożony do produkcji seryjnej i wprowadzony do służby, chociaż europejski myśliwiec Eurofighter Typhoon jest niekiedy przedstawiany jako bezpośredni konkurent Raptora, charakteryzując się podobnymi osiągami. Innym samolotem piątej generacji będącym w bardzo zaawansowanym stadium rozwojowym jest również amerykański F-35 Lightning II zbudowany w ramach programu Join Strike Fighter. Maszyna ta, również posiadająca zdolność stealth, wykorzystuje technologie opracowane przy budowie Raptora, który wyznaczył ogólny kierunek rozwoju tego typu maszyn na świecie. Prace nad maszynami piątej generacji prowadzą między innymi Chiny z samolotem Shenyang J-XX, Indie ze średnim samolotem bojowym (Medium Combat Aircraft) określanym skrótem MCA, oraz Rosja z opracowywanym pod kierownictwem biura konstrukcyjnego Suchoja, przy współudziale wytwórni Mikojana i Jakowlewa samolotem PAK FA (od ros. Перспективный авиационный комплекс фронтовой авиации – perspektywiczny kompleks lotniczy dla lotnictwa frontowego).
Do chwili obecnej żaden z myśliwców piątej generacji nie został użyty bojowo.
