Armia Ludowa
Z Wikipedii
Armia Ludowa - konspiracyjna organizacja wojskowa w okupowanej przez III Rzeszę Polsce utworzona na mocy dekretu Krajowej Rady Narodowej z 1 stycznia 1944. W jej skład weszły oddziały Gwardii Ludowej (GL), oddziały bojowe Związku Walki Młodych, częśc pododdziałów Batalionów Chłopskich, Milicji Ludowej Robotniczej Partii Polskich Socjalistów , Okręg Częstochowski Socjalistycznej Organizacji Bojowej i niektórych pododdziały Gwardii Ludowej WRN. Jednakże akcja scaleniowa formacji zbrojnych lewicy nie w pełni powiodła się, samodzielność wobec Armii Ludowej aż do lipca 1944 zachowywała większość oddziałów i brygad Polskiego Sztabu Partyzanckiego (PSzP).
Spis treści |
[edytuj] Zadania
Zadaniem Armii Ludowej była walka z niemieckim okupantem, dywersja antyniemiecka na korzyść Armii Czerwonej, a po wyzwoleniu także udział w organizowaniu i obronie tworzonego przez Polską Partię Robotniczą systemu władzy oraz przejęciu władzy na wyzwolonych terenach. Władzę zwierzchnią nad Armią Ludową formalnie sprawowała Krajowa Rada Narodowa, a faktycznie Polska Partia Robotnicza.
[edytuj] Terenowa struktura organizacyjna
Armia Ludowa działała na obszarze Generalnego Gubernatorstwa i części tzw. ziem wcielonych do III Rzeszy.
Na czele Armii Ludowej stało Dowództwo Główne (organem dowodzenia był Sztab Główny, natomiast organem prasowym - „Armia Ludowa”), powołane 1 stycznia 1944, w składzie:
- naczelny dowódca - gen. bryg. Michał Żymierski „Rola”;
- szef Sztabu Głównego - płk Franciszek Jóźwiak „Witold”,
- przedstawiciel Krajowej Rady Narodowej - Jan Czechowski (wybrany później).
W skład Sztabu Głównego wchodziły oddziały:I Operacyjny II Informacji III Organizacyjny IV Zaopatrzenia i broni V Propagandy VI Bezpieczeństwa oraz Biuro Sztabu Głównego(BSG), Kwatera Główna i Służba Techniczno-Wydawnicza(STW).
Terenową strukturę organizacyjną tworzyły: obwody(odpowiadające w przybliżeniu województwu), okręgi, podokręgi, powiaty, rejony (dzielnice) i garnizony.
- Obwód I warszawski - nie posiadał samoistnego dowództwa a dowództwa i sztaby wszystkich 3 jego okręgów podlegały Sztabowi Głównemu AL.
- Okręg 1 Warszawa Miasto dowódca: major "Ryszard" Bolesław Kowalski
- Okręg 2 Warszawa Lewa Podmiejska dowódca :kapitan "Roman" Paweł Wojas
- Okręg 3 Warszawa Prawa Podmiejska dowódca: kapitan "Karol" Teodor Naumienko
- Obwód II lubelski - dowódcy: ppłk Mieczysław Moczar „Mietek” (do 9 czerwca 1944, ppłk Grzegorz Korczyński „Grzegorz” (3-20 lipca 1944)
- Okręg 4 Lublin dowódca: porucznik "Franek" Franciszek.Woliński
- Okręg 5 Janów Lubelski dowódca :porucznik "Lis" Tadeusz Szymański
- Okręg 6 Siedlce (w czerwcu 1944 został włączony do obwodu I warszawskiego)dowódca :porucznik "Leśny" Stanisław Laskowski
- Obwód III radomsko-kielecki - dowódcy: ppłk A. Adryan „Felek” {do czerwca 1944),ppłk Mieczysław Moczar „Mietek” (25 czerwca 1944 - styczeń 1945)
-
- Okręg 9 Częstochowa dowódca: kapitan "Hanicz" Bolesław Boruta
- Obwód IV krakowski - dowódca: Franciszek Księżarczyk „Michał” (marzec - sierpień 1944, p.o. Bronisław Pawlik „Bronek” (sierpień - październik 1944), S. Gębala „Kaleka” (październik 1944 - styczeń 1945)
- Obwód V śląski - dowódca: porucznik Józef Faruga „Granat” (6 sierpnia 1944 - styczeń 1945)
- Okręg VI łódzki dowódca: porucznik "Jerzy" Stefan Czerwiński
Wiosną 1944 roku utracono łączność z połozonym na terenach wcielonych do Rzeszy obwodem V śląskim który dokońca okupacji kontynuował działalność samodzielnie.
[edytuj] Jednostki partyzanckie
Armia Ludowa składała się z oddziałów polowych (oddziałów, batalionów i brygad partyzanckich ),grup wypadowych(bojowo-dywersyjnych) , jednostek garnizonowych (zorganizowanych na ogół w sekcje, drużyny, plutony, kompanie)a na terenach silnie uprzemysłowionych także z grup sabotażowych działających w zakładach przemysłowych. Jednostki garnizonowe stanowiły oparcie i zaprzysiężoną rezerwę kadrową dla działalności oddziałów partyzanckich oraz grup wypadowych. Na początku 1944 r. liczyła 10 tys., w sierpniu 1944 - około 35 tys. ludzi (nie licząc tych na obszarach wyzwolonych). Natomiast siły partyzanckie w lipcu 1944 liczyły 9 tys. ludzi (w tym 40% w brygadach podległych PSzP), głównie w brygadach AL liczących po 170 - 1 000 żołnierzy:
- 1 Brygada AL im. Ziemi Lubelskiej,
- 2 Brygada AL (nie dokończono formowania),
- 3 Brygada AL (nie dokończono formowania),
- 1 Brygada AL im. Ziemi Kieleckiej,
- 2 Brygada AL „Świt”,
- 3 Brygada AL im. gen. Józefa Bema,
- 10 Brygada AL „Zwycięstwo”,
- 11 Brygada AL „Wolność”,
- 1 Brygada AL Ziemi Krakowskiej im. Bartosza Głowackiego,
- Brygada AL „Synowie Ziemi Mazowieckiej”.
- Brygada AL im. Hołoda
Według danych ankietowych 74% żołnierzy AL było pochodzenia chłopskiego a 25% robotniczego. Brygady podlegały dowództwom obwodów zaś bataliony i kompanie-dowództwom brygad a w przypadku ich braku na danym terenie- dowództwu okręgów. Oprócz brygad działały także mniejsze jednostki - bataliony i oddziały m.in. Batalion im. Czwartaków. Spośród 99 działających w 1944 roku jednostek partyzanckich AL 56 wywodziło się z GL lub ZWM, 12 z oddziałów PSzP, 12 z BCh, 8 z AK, 4 z Milicji Ludowej RPPS, 7 z innych organizacji (GL PPS, PAL i inne). W partyzantce AL oprócz Polaków brali licznie udział także zbiegli z niewoli niemieckiej jeńcy radzieccy oraz ukrywający się przed zagładą Żydzi nie stanowili jednak decydującej grupy tworząc drużyny, plutony i kompanie w składzie oddziałów i brygad AL. Współdziałano w walce z partyzantką radziecką, często z BCh, czasem także z AK. Oddziały AL wspólnie z BCh i AK brały udział w utworzeniu i obronie "Republiki Pińczowskiej" - opanowanego przez partyzantów obszaru około 800 kilometrów kwadratowych zamieszkałego przez prawie 100 tysięcy ludzi położonego w pobliżu przyczółka sandomierskiego. Godłem AL był piastowski orzeł a hymnem pieśń" Gdy naród do boju wystąpił z orężem".
[edytuj] Kadra i uzbrojenie
Kadrę dowódczą stanowili głównie przeszkoleni i awansowani partyzanci (w Warszawie, na Lubelszczyźnie i Kielecczyźnie zorganizowano kursy oficerskie), członkowie grup Polskiego Sztabu Partyzanckiego, oficerowie i podoficerowie rezerwy WP oraz podoficerowie i oficerowie przechodzący z innych organizacji, m.in. Armii Krajowej, a także byli oficerowie i podoficerowie Brygad Międzynarodowych. Uzbrojenie i sprzęt Armia Ludowa zdobywała przede wszystkim na nieprzyjacielu oraz otrzymywała od Polskiego Sztabu Partyzanckiego (zwłaszcza od lipca 1944) drogą lotniczą. Łącznie oddziałom PSzP i AL zrzucono: 4653 pistolety maszynowe, 1417 karabinów, 246 erkaemów, 82 rusznice ppanc, 49 moździerzy, 8 tysięcy granatów, 3 miliony naboi oraz 16 ton materiałów wybuchowych.
[edytuj] Działalność bojowa
Armia Ludowa główny wysiłek bojowy skierowała na niszczenie linii komunikacyjnych, łączności, zwłaszcza na zapleczu frontu radziecko-niemieckiego w celu wsparcia Armii Czerwonej, atakowała aparat terroru okupanta, organizowała sabotaż w gospodarce, walczyła z ekspedycjami pacyfikacyjnymi i antypartyzanckimi. Odbijano też więźniów - największa taka akcja AL to rozbicie 12 XII 1944 roku przez oddział J.Gałki "Kędziora" obozu karnego w miejscowości Byczki koło Skierniewic i uwolnienie 160 więźniów. Zdobywano broń -większa taka akcja to zdobycie przez grupy wypadowe 23 marca 1944 roku w magazynach uzbrojenia w Markach koło Warszawy 200 karabinów,10 pistoletów maszynowych i 2 rkmów oraz dziesiątków tysięcy naboi.
Stoczyła bitwy partyzanckie z których większe to:
- 14 maja 1944 pod Rąblowem zgrupowanie AL (600 ludzi)razem z plutonem AK i oddziałami partyzantki radzieckiej (300 ludzi) w ogólnej sile ponad 900 ludzi dowodzone przez ppłk Mieczysława Moczara "Mietka" stoczyły całodzienną bitwę z 5 batalionami dywizji SS "Wiking" realizującymi przeciwpartyzancką operację "Maigewitter" a pózniej przebiły się z okrążenia
- od 9 do 25 czerwca 1944 w Lasach Janowskich i Lipskich oraz Puszczy Solskiej na Lubelszczyznie. W czasie pierwszej fazy operacji "Sturmwind I" siły niemieckie dowodzone przez dowódcę okręgu wojskowego GG generała S. Haenicke liczące 25 tysięcy żołnierzy (3 dywizje piechoty, korpus kawalerii kałmuckiej, pułki: ochronny, policji, szkolny oraz mniejsze oddziały, policję i żandarmerię) wspierane przez czołgi, samochody pancerne , artylerię, lotnictwo po kilku dniach walk okrążyły w dniu 14 czerwca nad rzeką Branwią oddziały partyzantki radzieckiej, AL, BCh i stuosobowy oddział AK por "Konara". Partyzanci wyłonili wspólne dowództwo na czele z ppłk Nikołajem Prokopiukiem któremu podlegało ponad 3000 partyzantów. Po całodziennej ciężkiej bitwie toczonej głównie w rejonie Porytowego Wzgórza nocą w sposób zorganizowany zabierając rannych, tabory i ciężki sprzęt wydostali się z okrążenia i po czterdziestokilometrowym marszu w większości przeszli do Puszczy Solskiej. Zginęło, zmarło z ran albo dostało się do niewoli 200 partyzantów. Niemcy ponieśli większe straty - Wehrmacht stracił 495 zabitych i rannych, nie są znane straty policji, żandarmerii i Kałmuków. 22 czerwca 1944 roku znajdujące się w puszczy oddziały AL i PszP (około 800 partyzantów) dowodzone przez kpt "Wicka"(Ignacego Borkowskiego), partyzanci radzieccy (ponad 2000 ludzi)dowodzeni przez ppłk Prokopiuka oraz stacjonujące tu zgrupowanie AK i BCh (około 1000 ludzi) dowodzone przez mjr E. Markiewicza "Kalinę" zostało ponownie okrążone przez wzmocnione siły Niemców realizujących drugą fazę operacji "Sturmwind II". Tym razem nie udało się wyłonić wspólnego dowodzenia i uzgodnić współdziałania z AK. Partyzanci AL po całodziennej bitwie przebili się w nocy z 22 na 23 czerwca pod Góreckiem Kościelnym tracąc w puszczy około 200 ludzi ,za cenę utraty 150 żołnierzy powiodła się także trzecia z kolei próba przebicia zgrupowania radzieckiego podjęta w nocy z 23 na 24 czerwca pod wsią Kozaki - natomiast zgrupowanie AK, BCH nie podjęło próby zorganizowanego przebicia większością sił i zostało zniszczone pod Osuchami do 25 czerwca - większość partyzantów wraz z mjr "Kaliną" poległa, wszystkich jeńców Niemcy rozstrzelali. Była to największa bitwa partyzancka stoczona na ziemiach polskich w okresie II wojny światowej.
- 12 września 1944 pod Ewiną w powiecie radomszczańskim bitwa 3 brygady AL im Bema (około 600 partyzantów)oraz 15 skoczków radzieckich dowodzone przez kpt B. Borutę "Hanicza" z oddziałami hitlerowskimi liczącymi 6 tysięcy żołnierzy wspieranymi przez czołgi , artylerię i lotnictwo zakończona przebiciem się partyzantów.
- w dniach 29 - 30 września pod Gruszką w powiecie Koneckim - połączone oddziały brygad AL oraz partyzantów radzieckich w ogólnej sile 1500 partyzantów dowodzone przez mjra Henryka Połowniaka "Zygmunta" po bitwie z hitlerowcami (5 tysięcy żołnierzy wspieranych przez czołgi i artylerię przełamały okrążenie)
- oddziały AL stoczyły największą bitwę partyzancką na wcielonych do Rzeszy ziemiach polskich - bitwę pod Pokrytkami w powiecie Ciechanów 20 sierpnia gdy 2 bataliony AL starły się z batalionem Waffen SS wspieranym przez samochody pancerne, własowców, żandarmerię oraz artylerię i lotnictwo.
Udział AL w powstaniu warszawskim
Oddziały AL walczyły w powstaniu warszawskim (według różnych danych brało w nim udział od 500 do 1000 żołnierzy ) do którego AL oficjalnie przyłączyła się 2 sierpnia na wydany tego dnia rozkaz dowódcy okręgu AL Warszawa-miasto majora "Ryszarda"(Bolesław Kowalski)wydany w uzgodnieniu z oficerami Sztabu Głównego AL podporządkowując się taktycznie AK i dokonując mobilizacji swoich zaskoczonych wybuchem sił w Warszawie lewobrzeżnej. Pierwszy zwarty oddział AL zmobilizowany na odgłos strzałów i dowodzony przez ppor "Stacha" Z. Paszkowskiego przystąpił do walk na Woli już wieczorem 1 sierpnia zaś na Starówce włączyły się tego dnia do walk znajdująca się tam część 3 kompanii batalionu Czwartaków z jej dowódcą porucznikiem "Żarłokiem" R. Suskim, grupa specjalna okręgu warszawskiego AL por "Skóry" N. Bielińskiego oraz drużyny , sekcje i pojedynczy żołnierze AL. Najsilniejszą jednostką AL walczącą w powstaniu było liczące około 400 żołnierzy zgrupowanie AL na Woli i Starówce z batalionem "Czwartaków" na czele dowodzone przez dowódcę okręgu Warszawa-miasto AL mjra "Ryszarda" Bolesława Kowalskiego a podporządkowane taktycznie Grupie "Północ" AK. Oddziały zwarte AL walczyły na Woli, Starówce, Śródmieściu, Żoliborzu, Czerniakowie. Po śmierci mjra "Ryszarda", który zginął wraz z innymi członkami sztabu warszawskiej AL na Starówce w dniu 26 sierpnia dowództwo AL w Warszawie przejął zastępca szefa Sztabu Głównego AL mjr Józef Małecki "Sęk". 15 września AL wraz z KB i PAL współtworzyła Połączone Siły Zbrojne AL, PAL, KB a mjr Małecki został szefem sztabu ich dowódcy płk Skokowskiego z PAL. Poza oddziałami zwartymi AL walczyli także w składzie oddziałów AK pojedynczy żołnierze ,sekcje i drużyny AL, ZWM i Milicji Ludowej RPPS nie ujawniając na ogół swojej przynależności organizacyjnej a część żołnierzy znalazła się także w PAL.
2 oficerów warszawskiej AL por Edwin Rozłubirski "Gustaw" i por. J. Szelubski "Leszek" zostało odznaczonych przez generała "Bora" Komorowskiego Virtuti Militari a kilku krzyżami walecznych .
Wydawane przez AL pisma:' 'Gwardzista' (dwutygodnik) ArmiaLudowa(dwutygodnik) centralny organ prasowy AL Uczymy się walczyć(miesięcznik szkoleniowo-instruktażowy) Na podstawie dekretu Krajowej Rady Narodowej z 21 lipca 1944 w wyniku połączenia Armii Ludowej z Armią Polską w ZSRR utworzono Wojsko Polskie. Oddziały AL na terenach okupowanych w większości używały dotychczasowej nazwy, część formalnie obowiązującej Oddziały Partyzanckie WP. 22 lipca 1944 zostało powołane Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego, do którego z Naczelnego Dowództwa Armii Ludowej weszli:
- gen. Michał Żymierski - jako naczelny dowódca WP,
- płk Marian Spychalski - jako szef Sztabu Głównego WP,
- Jan Czechowski - jako delegat Krajowej Rady Narodowej.
Naczelny Dowódca podporządkował 23 lipca wszystkie oddziały PSzP - obwodom AL w specjalnym rozkazie przekazanym drogą radiową.W ciągu lipca 1944 roku wszyscy członkowie Dowództwa Głównego AL znalezli się na terenach wyzwolonych zaś dowodzenie AL formalnie przeszło w ręce naczelnego dowódcy WP.
Późną jesienią 1944 roku część oddziałów i brygad partyzanckich przebiła się na tereny wyzwolone a pozostałe skadrowały swoje stany w związku z nadchodzącym okresem zimowym niepomyślnym dla partyzantki.
Okręgi i skadrowane oddziały partyzanckie AL zakończyły działalność do końca stycznia 1945 roku wraz z ofensywą styczniową i końcem okupacji hitlerowskiej.
AL przeprowadziła 1550 akcji zbrojnych przeciwko okupantowi w tym 774 wymierzonych w transport i łączność (co najmniej 326 akcji na transporty kolejowe, 47 na tory, mosty i urządzenia stacyjne, 117 akcji na drogach i mostach, 21 uderzeń na urządzenia łączności), 220 akcji przeciwko aparatowi terroru, 190 wymierzone w obiekty gospodarki i administracji. Stoczono 380 walk z siłami Wehrmachtu, SS i policji z których kilka nosiło charakter dużych bitew partyzanckich.
Na terenach wyzwolonych żołnierze AL wstępowali do Wojska Polskiego i stanowili główną grupę zasilającą szeregi milicji a także UB.
