Aleksandr Orłow

Z Wikipedii

Aleksandr Orłow (1895 - 1973), szef radzieckiego wywiadu wojskowego GRU w latach 1938 - 1939, zbiegł do Stanów Zjednoczonych w obawie przed czystkami stalinowskimi w aparacie bezpieczeństwa i wywiadu. Był jednym z najwyższych pracowników (jeżeli chodzi o sprawowane stanowisko) wywiadu wojskowego, którzy uciekli na Zachód.

Spis treści 1 Początki 2 Początek pracy w wywiadzie zagranicznym 3 Powrót do Moskwy 4 Hiszpania 4.1 Harold (Kim) Philby o Orłowie 4.2 Dalsze działania w Hiszpanii 4.3 Depesza z Moskwy 4.4 Czystki 5 Ucieczka 6 USA 7 Orłow (literatura) 8 Kontakty z KGB 9 Igor Berg 10 Opracowania

[edytuj] Początki

Urodził się jako Lejba Feldbin w białoruskim mieście Bobrujsk, student wydziału prawa Uniwersytetu Moskiewskiego, od 1916 roku w armii na tyłach frontu. Członek jednej z frakcji partii socjaldemokratycznej, od 1920 roku bolszewik. Początkowo w aparacie administracyjnym w 1920 roku szef kontrwywiadu 12 Armii. Organizował grupy dywersyjne na tyłach wojsk polskich. Następnie mianowano go szefem Tajnego Oddziału Operacyjnego archangielskiej Czeka. W latach 1921 - 1924 pracował w organach sądowniczych i prokuraturze. Od 1924 roku w Zjednoczonym Państwowym Zarządzie Politycznym - OGPU, w Departamencie Finansowym, następnie przeniesiony do wywiadu.

[edytuj] Początek pracy w wywiadzie zagranicznym

W połowie 1926 roku Orłow rozpoczął karierę w wywiadzie zagranicznym INO jako rezydent OGPU w Paryżu, a od 1933 roku był nielegałem w kilku głównych miastach europejskich. W 1933 roku odbył podróż do Stanów Zjednoczonych, pod przykrywką, posługując się paszportem radzieckim wystawionym na nazwisko Lwa Nikołajewa. Udało mu się podstępem zdobyć paszport amerykański na nazwisko Williama Holdina, emigranta urodzonego w Austrii. W 1934 roku Orłow pojechał do Wielkiej Brytanii, gdzie został londyńskim rezydentem radzieckiego wywiadu, tam działał pod przykrywką firmy handlującej lodówkami. Podczas pracy londyńskiego rezydenta kierował także Siatką szpiegowską Cambridge, która w swoim czasie wyrządziła wiele szkód Brytyjczykom i ich służbom specjalnym.

[edytuj] Powrót do Moskwy

Przypadkowe spotkanie na ulicach Londynu ze starym znajomym, który wiedział, że Orłow pracuje w OGPU, doprowadziło do tego, że musiał wrócić natychmiast do Moskwy. Po powrocie do Moskwy nadzorował zagraniczne operacje wywiadowcze, odpowiadał także za kierowanie wydziałami wywiadu i kontrwywiadu w szkole wojskowej w Moskwie, gdzie szkoliła się nowa kadra nowo utworzonego Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych - NKWD. Był także członkiem grupy ekspertów ds. wywiadu polityki zagranicznej utworzonej przy gabinecie Józefa Stalina. Jego kariera w wywiadzie szła najlepszą drogą. W 1935 roku był już majorem bezpieczeństwa państwowego, pisał także książki. Tego samego roku (1935) ukazała się książka jego autorstwa: Taktika i strategia razwiedki i kontrrazwiedki, przeznaczona dla słuchaczy radzieckich kursów wywiadowczych. Po jej wydaniu zyskał opinię czołowego autorytetu w tej dziedzinie.

[edytuj] Hiszpania

We wrześniu 1936 roku udał się do Madrytu jako rezydent NKWD w Republice Hiszpańskiej i przebywał tam podczas wojny domowej, od 1936 roku, do 1938 roku. Istnieje zapis stwierdzający, że w przededniu jego wyjazdu do Madrytu, młoda funkcjonariuszka NKWD, z którą miał romans, Galina Wojtowa, zastrzeliła się przed gmachem NKWD na Łubiance, ponieważ Orłow zerwał z nią, nie chcąc rozwieść się z żoną. Skandalu zatuszować nie można było i Orłowowi groziły najsurowsze konsekwencje za naruszenie komunistycznej moralności. Jednakże z pomocą przyszedł wpływowy przyjaciel, Abram Słucki, zastępca szefa Departamentu Zagranicznego NKWD. Uznał on, że najlepiej będzie, jeżeli nieszczęśliwy kochanek zniknie z oczu zwierzchnikom. Wykorzystał sytuację, jaką był rozwój wydarzeń w Hiszpanii, gdzie wybuchła wojna domowa i wysłał tam przyjaciela. Powoli rozpoczynały się także czystki w aparacie NKWD - Hiszpania była dobrym miejscem, aby je bezpiecznie przeczekać.

[edytuj] Harold (Kim) Philby o Orłowie

Agent NKWD jeden z członków Siatki szpiegowskiej z Cambridge, Harold (Kim) Philby, przebywający w Hiszpanii pod przykrywką brytyjskiego dziennikarza, nazwał Orłowa człowiekiem czynu. W książce My Silent War (1969) (wydawnictwo polskie - Moja cicha wojna, 1994), pisał:

Był energiczną, powiedziałbym nawet, desperacko energiczną osobą. Wszędzie na przykład chodził zawsze uzbrojony, było to najprawdopodobniej wynikiem jego niespożytej energii i ekstrawagancko-romantycznej postawy wobec zawodu jaki uprawiał.

Czasami Orłow pod płaszczem nosił amerykański pistolet maszynowy Thompson, z bębenkiem zdolnym pomieścić 50 nabojów (M1928A).

[edytuj] Dalsze działania w Hiszpanii

Jako rezydent NKWD w Hiszpanii, Orłow odpowiadał za działania wywiadu i kontrwywiadu w tym organizację tajnej policji, działalność bojówek podporządkowanej Kominternowi Gwardii Szturmowej , nadzorował także dostawy na front. W maju 1937 osobiście nadzorował usunięcie premiera Republiki Hiszpańskiej Largo Caballero, który został zastąpiony przez marionetkowego wobec Moskwy Juana Negrina,a następnie represje w Katalonii wobec republikańskich ugrupowań antystalinowskich POUM .

Orłow nadzorował także transport złota z rezerw Banku Narodowego Hiszpanii do ZSRR (wartości około pół miliarda dolarów, sumy zawrotnej na owe czasy ) Złotem tym rząd republikańskiej Hiszpanii płacił za sowiecką broń. Gdy hiszpańskie zapasy złota skończyły się , skończyły się również dostawy sowieckiego sprzętu wojennego dla Republiki Hiszpańskiej.

Gdy tylko statek ze złotem zawinął do Odessy, dziennik "Prawda" zamieścił informację, że starszy major bezpieczeństwa państwowego Nikolski (Orłowa awansowano), a było to jedno z nazwisk używanych przez Orłowa, został odznaczony Orderem Lenina, za wypełnienie "ważnego zadania państwowego".

Bezzwłocznie po objęciu funkcji przystąpił do tworzenia tajnej policji (kontrolowanej przez sowiecki NKWD), na obszarze Republiki Hiszpańskiej. Posłużył się do tego powołaną i kontrolowaną przez niego Żandarmerią Wojskową (Servicio de Inwestigacion). Założoną przez niego szkołę szpiegowską ukończyło wielu przyszłych sowieckich agentów, wśród których znajdował się Amerykanin Morris Cohen, który bardzo skutecznie działał najpierw w Stanach Zjednoczonych, a później w Wielkiej Brytanii. W owym czasie Aleksandr Orłow był najwyższej rangi przedstawicielem Związku Radzieckiego w Hiszpanii.

[edytuj] Depesza z Moskwy

W sierpniu 1938 roku Aleksandr Orłow otrzymał depeszę z Moskwy, ostrzegającą go o szykowanym zamachu na jego życie. Dla jego bezpieczeństwa centrala miała przysłać 12 ochroniarzy. Orłow oczywiście w to nie uwierzył, miał na tyle sprawną siatkę agentów NKWD w Madrycie, że na pewno by wykryli pogłoski o zamachu.

[edytuj] Czystki

Orłow wiedział, że w ZSRR rozpoczęły się masowe aresztowania. Na rozkaz Stalina NKWD likwidowało nawet najbardziej zasłużonych swoich funkcjonariuszy, gdyż dyktator im nie wierzył. Orłow wiedział, że jego szwagier Zinowij Katznelson, zastępca szefa NKWD na Ukrainie, znalazł się w więzieniu. Uznał, że przyszła kolej na niego. Dwa miesiące później do Hiszpanii przybył zastępca szefa departamentu Zagranicznego NKWD Siergiej Szpigelglas. Podczas wspólnej podróży samochodem Szpigelglas wspominał o masowych aresztowaniach w Moskwie. Mówił, że znikają sekretarze Komitetu Centralnego WKP(b), najwyżsi oficerowie Armii Czerwonej, członkowie rządu. Razem z nimi ginęły ich rodziny, kierowcy i sekretarze.

[edytuj] Ucieczka

Aleksandr Orłow wezwany ponownie do Moskwy w 1938 roku odmówił powrotu, wiedząc że stał się celem czystki rozpoczętej na rozkaz Stalina, którą prowadził szef NKWD Nikołaj Jeżow (póki sam nie padł jej ofiarą). W tym samym miesiącu Orłow zbiegł z Hiszpanii, zabierając ze sobą 68 tysięcy dolarów z sejfu placówki. Z żoną i 14-letnią córką dotarł przez Kanadę do Stanów Zjednoczonych, posługując się przy tym paszportem zdobytym w 1933 roku (córka zmarła wkrótce po przybyciu do USA)

[edytuj] USA

W USA Orłowowie żyli prawie cały czas z przywiezionego z Madrytu majątku z sejfu NKWD. Istnieją dowody, że Orłow szantażował Stalina, grożąc mu w razie podjęcia próby zamachu na niego lub członków najbliższej rodziny, że ujawni radzieckie siatki szpiegowskie na Zachodzie, jakie są mu znane. Orłow jako wieloletni pracownik tajnych służb radzieckich osobiście je tworzył i wiedział jak operują. W liście do ówczesnego szefa NKWD, Nikołaja Jeżowa, Orłow wyjaśnił powody swojej ucieczki:

Moim jedynym celem teraz jest przetrwanie. Chcę dbać o córkę dopóki nie stanie się pełnoletnia. Nigdy nie zapominajcie, że nie jestem zdrajcą ani wobec partii, ani wobec ojczyzny. Nikt nigdy nie skłoni mnie do zdrady sprawy proletariatu i interesów Związku Radzieckiego
[...}Zostałem pozbawiony nie tylko ziemi ojczystej, ale także prawa do życia i oddychania powietrzem dostępnym obywatelom radzieckim. Jeżeli zostawicie mnie w spokoju, nigdy nie zrobię niczego szkodliwego dla partii czy Związku Radzieckiego.

[edytuj] Orłow (literatura)

Jako wygnaniec Orłow żył w Stanach Zjednoczonych od 1938 roku, ale jego obecność przez długie lata pozostawała tajemnicą. Ujawnił się w 1953 roku, po śmierci Józefa Stalina, pisząc serię artykułów do magazynu Life i wydając książkę pt. The Secrect History of Stalin's Crimes (1953). Przedstawił w niej znane z autopsji kulisy wielkiej czystki oraz działalność radzieckich tajnych służb w Hiszpanii. Opublikował jeszcze kilka książek o zbrodniach Stalina oraz jedną na temat radzieckiego wywiadu pt. A Handbook and Guerilla Warfare (1962), dotyczącą głównie operacji zagranicznych NKWD.

Aleksandr Orłow jeszcze przez wiele lat bawił się w kotka i myszkę z amerykańskim wywiadem, zawsze wyjawiał tylko część prawdy. Nie zmienił postawy nawet podczas przesłuchania komisji Kongresu.

[edytuj] Kontakty z KGB

W czasie 35 lat pobytu w USA nie zdradził nawet jednego nazwiska agenta pracującego na Zachodzie. Po ucieczce spotkał się jeszcze dwukrotnie z przedstawicielami KGB, w 1969 i 1971 roku. Sprawę Orłowa opisali na podstawie amerykańskich archiwów w książce Deadly Illusions (1993) John Costello i były oficer KGB, Oleg Cariew.

[edytuj] Igor Berg

Aleksandr Orłow, gdy pracował dla radzieckiego wywiadu, miał pseudonim Szwed, po ucieczce do USA występował pod nazwiskiem Igor Berg, zmarł w 1973 roku.

[edytuj] Opracowania

• Costello John, Tsarev Oleg, Deadly Illusions, New York 1993 (ISBN 0-517-58850-1).