Wijsgerige antropologie
De wijsgerige antropologie bestudeert de filosofische vraag of de mens verschilt van het dier, of de mens meer is dan zijn lichaam. Onderwerpen van studie zijn onder meer:
- Lichaam en geest (ziel), waarbij twee hoofdstromen tegenover elkaar staan: de monistische en de dualistische visie
- Evolutie als menswording, God of goden en de schepping van mens en wereld
- Cultuur als menselijke (geestelijke) pool tegenover levende natuur en dode materie
- Zin of doel van het menselijk bestaan
- Symboliek van het menselijk lichaam (hand, gezicht), antropomorfisme, projectie
Een belangrijk uitgangspunt voor deze wetenschap is de taal (de etymologie) die vaak een reservoir aan levenswijsheid en mensenkennis vormt waaruit de filosofie en psychologie zich hebben kunnen ontwikkelen. Enkele voorbeelden: volgens Genesis is de mens (Hebreeuws ha-adam) uit de aarde (adamah) naar Gods beeld geschapen; daarin lijkt de les verborgen te liggen dat het aardse of natuurlijke in de mens zich moet heiligen of vergeestelijken. Ook in het Latijn lijkt de parallel aarde humus en homo in de taal verankerd te liggen.
[bewerk] Dualistische visie
Dualisten stellen dat ieder mens behalve een lichaam een ziel of een geest heeft. Volgens hen is de mens geen lichaam, maar heeft hij een lichaam. Vaak achten zij het lichaam van secundair belang. Dat wil zeggen dat het denkvermogen (gedachten) en gevoelens (emoties) niet door het lichaam bepaald worden, maar door iets ontastbaars. De grondlegger van deze ideeën is Plato. In zijn tijd was men er van overtuigd dat de geest al bestond voordat het lichaam werd geboren en naar de hemel ging na de dood. In de loop van de tijd hebben veel dualisten dit losgelaten en zich vooral gericht op de aardse periode.
In de zeventiende eeuw kwam René Descartes met een herziene versie. Het belangrijkste punt was de strenge scheiding van lichaam (de 'res extensa' of het 'uitgebreide ding') en ziel (de 'res cogitans' of het 'denkende ding'). Veel strenggelovigen zien het dualisme als de waarheid, omdat je ziel verder zal leven na de dood van je aardse lichaam.
De huidige wetenschap neigt over het algemeen niet naar deze visie, omdat het niet goed te beargumenteren is. Een kritiekpunt is bijvoorbeeld het feit dat een geest onwaarneembaar is, waardoor men er niet zeker van kan zijn of er iets als een geest of ziel bestaat. Verder is het nog niet mogelijk gebleken om tot ieders tevredenheid te verklaren hoe een onstoffelijke geest, zou kunnen inwerken op een stoffelijk lichaam. Descartes zelf worstelde al met dit probleem.
[bewerk] Monistische visie
Monisten daarentegen, geloven dat al je gedachten en gevoelens veroorzaakt worden door je lichaam. Niet botten, spieren, bloed of organen zijn hier de oorzaak van, maar juist zenuwen. Deze zenuwen geven kleine impulsen die wij als gedachten of emoties zien. Dit is een modernere gedachte dan de dualistische ideeën, omdat die volgens een groot deel van de bevolking achterhaald zijn.
De meeste filosofen verdedigen dit idee. Maar toch is ook hier het bewijs nog niet geleverd. Er zijn namelijk geen stofjes in je lichaam die een gevoel of gedachte bevatten. Daarmee wordt bedoeld dat impulsen deze gedachten en gevoelens wel veroorzaken, maar dat deze nauwelijks te onderscheiden zijn. En de herinnering? Ook die kan niet worden verklaard door Monisten.
[bewerk] Tertium datur
Dual Aspect Theory ofwel de Twee Aspecten Theorie is een soort compromis tussen de twee bovengenoemde theorieën. Dat klinkt vrij vaag, en als een erg ruim begrip. En gedeeltelijk is dat ook zo. In deze theorie wordt het meeste ruimte overgelaten voor verscheidenheid en veranderingen. Je kan namelijk zelf bepalen wat je van het monisme en wat je van het dualisme aannemelijker vindt. Dit is per aanhanger verschillend, maar vaak komen er wel een hoop dingen overeen.
Zo zullen DAT'ers onderschrijven dat iedereen een ziel heeft. Aan de andere kant is deze zeer beperkt door het lichaam. Eigenlijk zijn het dus revisionistische dualisten. Zij hebben hun standpunt bijgeschaafd vanwege de antwoorden die ons zijn gegeven door de antropologie en neurofysiologie. Deze antwoorden hebben betrekking op de functie van het lichaam, en met name op de prikkels die gedachten en emoties veroorzaken.
Een echt antwoord op de vraag is nog niet gegeven en tot die tijd kan je geloven wat je wilt. Daarna zijn we allemaal Monisten. Dit omdat dualisten nooit het bestaan van een ziel kunnen aantonen, omdat deze volgens eigen zeggen niet waarneembaar is. Maar de vraag is of Monisten wel in staat zijn het antwoord te geven. De toekomst zal het ons leren.
