SMERSH
SMERSH (een acronym voor SMERt SHpionam (СМЕРть Шпионам) ofwel Dood aan Spionnen) was de naam van het contraspionage-departement in de Sovjet Unie gevormd gedurende de Tweede Wereldoorlog, om de achterhoede van het Rode Leger te beveiligen, maar ook vlak achter het front om verraders, deserteurs, spionnen en andere criminele elementen te arresteren en te liquideren. SMERSH hield zich bezig met contraspionage en terreur waarbij niet werd geschuwd om vijanden van de Sovjet Unie in het buitenland te liquideren. In sommige James Bond boeken speelt SMERSH een rol. Om geen problemen te veroorzaken met Rusland werd de naam SPECTRE door Ian Flemming geïntroduceerd. Soms wordt deze organisatie anders gespeld in de literatuur. Men spreekt dan van SMERSJ. Er wordt aangenomen dat SMERSH een rol gespeeld heeft in de liquidatie van Leon Trotski in Mexico in 1940.
Inhoud |
[bewerk] Historie
De organisatie SMERSH was opgericht op 19 April 1943 en was afkomstig van het Directoraat van Speciale Departementen van de NKVD (NKVD = Volkscommissariaat van Interne Zaken. In Nederlandse transcriptie: Narodnyj Komissariat Vnoetrennich Djel). De volledige naam van SMERSH was: Главное управление контрразведки СМЕРШ Народного комиссариата обороны СССР, ofwel de USSR Volks Commissariaat van Defensie Hoofd Contraspionage Directoraat SMERSH. Deze dienst werd geleid door luitenant-generaal Viktor Semonovitsj Abakumov die persoonlijk aan Stalin rapporteerde en bekend stond om zijn keiharde verhoormethoden op gevangenen. (In 1951 echter werd Abakumov zelf slachtoffer van een zuivering uitgevoerd door Lavrenti Beria). In dezelfde periode werd het SMERSH directoraat binnen het Volks Commissariaat van de Sovjet Marine en SMERSH departement van de NKVD opgericht. SMERSH heette tot Abakumov de leiding kreeg in 1943 de speciale afdeling van de NKVD. In maart 1946 werd het Hoofd van het Directoraat van SMERSH onder bevelvoering van het Volks Commissariaat van het Russische Leger geplaatst. Later werd dit gereorganiseerd in het Ministerie van het Russische Leger. In mei 1946 werd dit weer opgeheven. SMERSH heeft een belangrijke taak gehad in het rekruteren van de jeugd voor de Nationale Defensie. De meest belovende leden konden later hun weg vinden in de Russische inlichtingendienst, de latere KGB.
[bewerk] Activiteiten
De belangrijkste opponent van SMERSH in de contraspionage, was de Duitse Abwehr, de Duitse buitenlandse- en contraspionagedepartement gedurende de Eerste Wereldoorlog en de Tweede Wereldoorlog. SMERSH trachtte deze contraspionagedienst te infiltreren. SMERSH hield zich ook bezig met onderzoek binnen de eigen gelederen van soldaten die uit krijgsgevangenschap afkomstig waren. Ook hield SMERSH zich bezig met spionageactiviteiten gericht op de bevolking van pas veroverde gebieden door het Sovjet Leger in Oost-Europa.
SMERSH was zelfs betrokken bij de bestraffing van leden van de NKVD de voorloper van de latere KGB. SMERSH kon iedereen, naar eigen inzicht, binnen de NKVD onderzoeken. Zelfs Departements- en Directoraatshoofden waren niet veilig voor enig onderzoek door SMERSH uitgevoerd. SMERSH is ook uitgezonden om overlopers en dubbelagenten te liquideren. SMERSH werd ingezet om de jacht op iedereen te openen - zelfs in het buitenland- waarvan bekend was dat men door de machthebbers in Moskou als “vijand van het Volk” te boek stond.
[bewerk] Zoektocht naar Adolf Hitler
Bij het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog kreeg SMERSH de opdracht op zoek te gaan naar Adolf Hitler en - indien mogelijk - de dictator levend gevangen te nemen. Werd het lichaam gevonden, dan moesten de SMERSH-agenten de stoffelijke resten confisqueren. Officieren van het Rode Leger samen met 79ste SMERSH vonden het gedeeltelijk verbrande en verminkte lichaam van Hitler vlak bij de Führerbunker en stelden daarna een onderzoek in om de feiten van de dood van de dictator te bevestigen. SMERSH was betrokken bij de identificatie van de stoffelijke resten van Hitler en Eva Braun. De stoffelijke resten werden door SMERSH geconfisqueerd en vervolgens tot april 1970 in het geheim begraven gehouden in de grond van het SMERSH hoofdkwartier op adres 30-32 Klausnerstrasse in Maagdenburg. Daarna werden de resten (samen met die van Joseph Goebbels zijn vrouw en kinderen) weer in het geheim in 1970 weer opgegraven, vervolgens gecremeerd en op een geheime plaats bij de rivier de Elbe uitgestrooid. Niet alle delen van het lichaam van Hitler en Goebbels zijn vernietigd: een deel van de kaak en de schedel van Hitler worden nog steeds in het Russische Staatsarchief onder het Kremlin in Moskou bewaard en is alleen door wetenschappers toegankelijk voor onderzoek. Ook de metalen beensteun van Goebbels wordt er bewaard. Er zijn zelfs bronnen die beweren dat de schedel van Hitler door Stalin als een asbak is gebruikt. Zekerheid daarover is niet te geven.
Tijdens de zoektocht in Berlijn vond SMERSH meer zaken die van Hitler persoonlijk afkomstig waren. Zo werd de militaire pet en een mantel van de dictator gevonden en zelfs een pen waarmee men kon schieten. De SMERSH-eenheid die deze persoonlijke spullen van Hitler aantrof, heeft deze vervolgens meegenomen naar Moskou. Deze items werden in 2003 in de Russische hoofdstad voor de eerste keer in de geschiedenis tentoongesteld.
[bewerk] Methoden
SMERSH was volstrekt medogenloos in zijn werkmethoden. SMERSH-bataljons waren actief vlak achter het front om soldaten van het Rode Leger ter plekke neer te schieten als zij zich op eigen initiatief terugtrokken op het moment dat er een Duitse aanval werd ingezet. Deze liquidaties werden uitgevoerd door zagradotryads (заградотряды) of barrière eenheden. Als Russisch militair door de (Duitse) vijand gevangen genomen worden, stond op het zelfde niveau als verraad. Wie uit gevangenschap wist te ontsnappen kon alsnog de kogel krijgen van SMERSH of men kon verbannen worden naar een Russisch werkkamp.
Door het uitvoeren van het z.g. Radiospel (Funkspiel) met de Duitse contraspionagedienst wist SMERSH saboteurs op te sporen.
Op het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben de westelijke Geallieerden toegestaan dat miljoenen voormalige krijgsgevangenen en vluchtelingen in de handen van SMERSH/NKVD vielen en werden afgevoerd naar de Goelag Archipel. Hierdoor is ook de Zweedse diplomaat Raoul Wallenberg volgens bronnen het slachtoffer geworden van SMERSH. Een intrigerend document afkomstig van het hoofd van Loebjanka Smoltsov en gericht aan het hoofd van SMERSH, Abakumov, verhaalt dat Wallenberg was geïnterneerd en gestorven was op 17 juli 1947. Dit document was via internationale druk vrijgegeven op 6 februari 1957. Hoeveel slachtoffers op het einde van de oorlog zijn gevallen is tot op vandaag niet precies bekend. Tegen deze deportatie en moordenaarspraktijken van SMERSH en de NKVD werd wel geprotesteerd bij de Minister President van Canada, Mackenzie King door professor Watson Kirkconnell. Alleen zou het protest niets uitgehaald hebben. Dat Raoul Wallenberg inderdaad gevangen heeft gezeten is pas vele jaren later per ongeluk ontdekt toen in het Loebjanka gebouw een kleine opruiming werd gehouden in het archief. In een doos vond men de persoonlijke bezittingen terug van Wallenberg.
[bewerk] Liquidatiemethoden
Hoe SMERSH precies zijn tegenstanders liquideerde is pas goed bekend geworden in 1954 door de Russische overloper Nicolai Khaklov. Khaklov kon het niet meer opbrengen om zijn orders van liquidaties van zijn superieuren uit te voeren en vluchtte naar het Westen. Uit zijn verhaal is gebleken dat SMERSH-agenten vooral de methode van vergiftiging toepasten. Dit kon gebeuren via vergiftigde dart-pijltjes, via vergiftigde sigaretten of inhalers voor astma-patiënten.
[bewerk] Organisatie
De organisatie van SMERSH bestond uit een hierarchische structuur. Aan het hoofd stond de Volks Commissaris van Defensie. Daaronder de Chef met gedeputeerden en daaronder weer het Secretariaat. Onder het Secretariaat waren er 8 verschillende secties te onderscheiden.
- Sectie 1: Inlichtingenwerk m.b.t. bewaking van de instituten van het Centrale Rode Leger.
- Sectie 2: Werk onder krijgsgevangenen
- Sectie 3: Contraspionage en leiding geven aan bepaalde radiouitzendingen (Funkspiel)
- Sectie 4: Organisatie van Inlichtingenwerk achter de front linies
- Sectie 5: SMERSH organen in militaire districten
- Sectie 6: Onderzoek
- Sectie 7: Informatie en statistiek
- Sectie 8: Codes en communicatie
Volgens het blad Eye Spy Magazine werd SMERSH in de KGB ondergebracht. Om voldoende luistervinken in het Rode Leger te hebben had men 1 informant op elke 10 soldaten. Dit betekent dat SMERSH een behoorlijk aantal aangevers en tipgevers moet hebben gehad. Sommige bronnen spreken over zeker 40.000 SMERSH-agenten die later in 1955 moeten zijn opgegaan in de KGB
[bewerk] SMERSH in fictie
SMERSH werd in 1946 opgeheven, maar opheffing betekende niet dat het personeel op straat stond. Het is vaak genoeg in de geschiedenis van Russische veiligheidsdiensten voorgekomen dat het personeel gewoon overstapte naar de vernieuwde of veranderde inlichtingenorganisatie. Alhoewel SMERSH maar drie jaar bestond, heeft het wel zijn weg gevonden in de boeken van Ian Flemming’s James Bond. Flemming gebruikt niet de organisatie SMERSH, maar een belangrijke tegenstander van Bond wordt SPECTRE genoemd. De bedoeling van Flemming was om te voorkomen dat het werkelijk noemen van de Russische contraspionagedienst een destabiliserend effect zou opleveren in de relaties tussen Engeland en Rusland. SMERSH is genoemd in de Bond-film From Russia With Love, maar het speelt geen actieve rol in het verhaal. SMERSH wordt – zij het bedekt – genoemd in de film The Living Daylights. SMERSH speelt ook een rol in het boek van Flemming uit 1967 Casino Royale.
In dit laatst genoemde boek van Flemming wordt SMERSH zelf weer in vijf departementen gesplitst:
- Departement I: Contraspionage onder Sovjet organisaties in binnen- en buitenland
- Departement II: Operaties, inclusief executies.
- Departement III: Administratie en Financiën
- Departement IV: Onderzoek en Personeel
- Departement V: Vervolging — de sectie die zich bezig hield met het vervolgen en het vonnissen van alle slachtoffers.
