Oranje Revolutie
De Oranje revolutie (soms ook wel Kastanjerevolutie genoemd) is een aaneensluiting van grootschalige protesten, demonstraties, stakingen en bezettingen, die vanaf 22 november 2004 spontaan van de grond kwamen na de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in Oekraïne, waarin de kandidaat van het democratische kamp, Viktor Joesjtsjenko, met een klein verschil het onderspit moest delven tegen de zittende premier Viktor Janoekovytsj. Deze verkiezingen stonden vanaf het begin in een kwaad daglicht: de staatsmedia hadden gedurende de gehele campagne vrijwel uitsluitend aandacht besteed aan de campagne van Janoekovytsj, terwijl ook intimidatie, omkoping en grootschalige fraude met de uitgebrachte stemmen de uitslag ten gunste van de zittende macht hadden beïnvloed. De vijf grootste Tv-zenders waren in handen van de schoonzoon van zittend president Koetsjma; de zeer rijke Viktor Pintsjoek en de chef van de presidentiële diensten Viktor Medvedtsjoek.
De economische situatie van het land was in de periode vanaf de jaren '90 zwaar verslechterd. De bevolking daalde van 52 naar 48 miljoen en het BNP van het land was in 1998 gedaald tot 40% van wat het was in 1990. In navolging van de omstreden Russische privatiseringen onder leiding van Anatoly Tsjoebais, waarbij een kleine groep zogenaamde bedrijfsoligarchen de bulk van alle overheidsbedrijven kreeg voor vaak een fractie van de werkelijke waarde, trad ook in Oekraïne een soortgelijk systeem in werking. Onder leiding van Koetsjma-adviseur Oleksandr Volkov werd het grootste deel van de overheidsbedrijven in de industrie en dienstensector tijdens veilingen verkocht aan bevriende ondernemers rond Koetsjma. Bekende bedrijfsoligarchen als Boris Birshtein, Semion Mogilevitsj, Renat Achmetov en Volkov zelf ontstonden op deze manier. Ook kwamen een aantal bedrijven in handen van de Russische gasgigant Gazprom en van Anatoly Tsjoebais.
De Oekraïense bevolking gaf massaal gehoor aan de oproep van Joesjtsjenko zich niet bij de uitslag neer te leggen. Dit leidde tot een ernstige politieke crisis, die steeds meer het karakter kreeg van een volksopstand, waarbij ook steeds vaker werd gesproken over de mogelijkheid van een burgeroorlog of ook een spliting van het land in twee helften, waarbij sommigen zelfs dreigden Oost-Oekraïne bij Rusland te willen voegen. Joesjtsjenko is niet erg geliefd in het oosten van het land, daar hij als een van de belangrijkste personen wordt gezien achter de IMF-hervormingen van 1994, waarbij de prijzen van openbare goederen sterk stegen (elektriciteit met 600%, openbaar vervoer met 900%), de koopkracht daalde met 75%, de import van westerse goederen sterk steeg (waartegen veel nationale particuliere en overheidsbedrijven niet konden produceren en daardoor failliet gingen) en grote delen van de niet rendabele industrie werden gesloten. Oost-Oekraïne is sterk gericht op de industrie en werd daardoor zwaar getroffen.
De term oranje refereert aan de kleur, die de boventoon voerde in de campagne van Joesjtsjenko.
[bewerk] Van dag tot dag
[bewerk] 24 november 2004
Op 24 november riep de kiesraad van Oekraïne Viktor Janoekovytsj officieel uit tot winnaar van de verkiezingen. Hij kreeg 49,61% van de stemmen, tegen 46,61% voor Viktor Joesjtsjenko. Joesjtsjenko erkende de uitslag echter niet. De Verenigde Staten en Canada verwierpen de officiële verkiezingsuitslag, en de Europese Unie drong aan op een hertelling van de stemmen. Als voorzitter van de EU maakte Jan Peter Balkenende bekend dat Europa niet achter de verkiezingsuitslag in Oekraïne staat. De Russische president Poetin vindt dat Europa en de VS zich niet moeten bemoeien met een interne aangelegenheid van Oekraïne.
[bewerk] 25 november 2004
Het onafhankelijke Oekraïnse kiescommité CVU maakte op 25 november bekend dat er met zeker 2,8 miljoen kiesbiljetten zou zijn gefraudeerd. Volgens de plaatsvervangende voorzitter Koshel van de CVU was dit de grootste verkiezingsfraude ooit in zijn land. Er zouden minstens 85.000 functionarissen uit het hele land bij de fraude betrokken zijn.
De kandidaten vroegen om buitenlandse bemiddeling, waarbij door Joesjtsjenko de Poolse ex-president Lech Walesa naar Kiev werd gehaald. President Leonid Koetsjma wilde bemiddeling door de Poolse president Aleksander Kwaśniewski. President Valdas Adamkus van Litouwen werd ook benaderd, maar die paste voor de eer.
De Russische president Poetin riep tijdens de EU bijeenkomst op om de kwestie voor de rechter te brengen. Joesjtsjenko diende bij het Hooggerechtshof een klacht in tegen de kiescommissie.
[bewerk] 26 november 2004
Op 26 november reizen Europees buitenlandcoördinator Solana, Kwaśniewski en Adamkus naar Oekraïne, de laatste twee op uitnodiging van Koetsjma. Solana heeft afspraken met zowel Janoekovytsj als Joesjtsjenko.
Rond het parlementsgebouw verzamelden zich duizenden aanhangers van Joesjtsjenko, die Janoekovytsj de toegang beletten. Tijdens een eerdere demonstratie heeft ook de politie van Kiev steun betuigd aan de oppositie. Eurovisie Songfestival winnares Ruslana Lyzhychko maakte bekend in hongerstaking te gaan totdat Joesjtsjenko als winnaar is erkend.
Joesjtsjenko heeft in een gesprek met Janoekovytsj bedongen dat er nieuwe verkiezingen moeten worden gehouden, op 12 december 2004, onder een nieuwe kiescommissie, en gecontroleerd door de OVSE. Het onderzoek naar de fraude wees hij van de hand. Voor de derde keer brengen duizenden mensen de nacht door in het centrum van Kiev.
[bewerk] 27 november 2004
Het Oekraïnse parlement heeft bij monde van voorzitter Lytvyn de uitslag van de verkiezingen ongeldig genoemd. Dit werd bekend gemaakt na spoedoverleg op initiatief van Lytvyn. Het parlement heeft overigens niet de macht om de uitslag wettelijk ongeldig te verklaren. Het hooggerechtshof doet daar op maandag 28 november uitspraak over. De stellingname van het parlement is wel een steun in de rug voor oppositie kandidaat Joesjtsjenko.
Intussen doen veel geruchten de ronde over afscheiding van Janoekovytsj-getrouwe regio's. Op 26 november riep het parlement van de oblast Loehansk een Zuidoost-Oekraïense Republiek uit. Ook de oblast Charkov verklaarde zich autonoom. Vertegenwoordigers van diverse andere oblasten en steden zijn met bussen op weg naar Donetsk en Loehansk, vermoedelijk om daar een plan te maken voor autonomie voor het overwegend door Russen bewoonde oostelijke en zuidelijke gedeelte van Oekraïne.
Ook Rusland, dat in eerste instantie opriep de uitslag te respecteren, geeft inmiddels aan voorstander te zijn van nieuwe verkiezingen. (BBC)
[bewerk] 29 november 2004
Het hooggerechtshof heeft bekend gemaakt enkele dagen nodig te hebben om tot een uitspraak te komen. President Koetsjma gaf te kennen dat nieuwe verkiezingen de enige uitweg uit de impasse zullen zijn. De oostelijke oblasten dreigen met afscheiding van de rest van Oekraïne.
Janoekovytsj heeft zich bereid verklaard nieuwe verkiezingen in de oostelijke oblasten te willen respecteren, mocht aangetoond kunnen worden dat er massaal is gefraudeerd. De huidige premier heeft in het oosten zijn grootste aanhang. (nu.nl) Vandaag is een regeringsverklaring uitgegeven, waarin Janoekovytsj zich richt tot de Nederlandse voorzitter van de EU. In de verklaring verzoekt Janoekovytsj de steun bij 'het bewegen van de oppositie tot reële onderhandelingen'. Het is nog niet eerder voorgekomen dat Janoekovytsj zich richtte tot het westen, tot dan toe had hij voornamelijk steun in Rusland gezocht en gevonden.
[bewerk] 1 december 2004
Het Oekraïense parlement, de Verchovna Rada, neemt met 229 van de 450 stemmen een motie van wantrouwen aan tegen de regering van Viktor Janoekovytsj en geeft aan een nieuwe "regering van nationaal vertrouwen" te willen. Interrim-premier van deze regering wordt waarschijnlijk parlementsvoorzitter Volodymyr Lytvyn. President Koetsjma heeft de mogelijkheid zijn veto over de beslissing uit te spreken, in welk geval het parlement de regering slechts met een tweederde meerderheid alsnog naar huis kan sturen.
Janoekovytsj is intussen niet in het openbaar verschenen, volgens Koetsjma omdat hij "ziek" zou zijn. Wel heeft hij aangegegeven, dat hij weigert zijn ontslag in te dienen.
[bewerk] 2 december 2004
Een ruime meerderheid van het Europees parlement besluit, dat de verkiezingen in Oekraïne ongeldig moeten worden verklaard en bij voorkeur in december moeten worden overgedaan. Ook uitte het parlement kritiek op bemoeienis van de Russische president Poetin bij de verkiezingen in Oekraïne ten gunste van Janoekovytsj.
President Koetsjma vliegt naar de Russische hoofdstad Moskou, waar hij een ontmoeting heeft met president Poetin. In een gezamenlijke verklaring geven zij aan tegen een nieuwe tweede ronde in de verkiezingen te zijn: als de verkiezingen moeten worden overgedaan, dan maar de eerste én de tweede ronde. Ook geeft Koetsjma aan bereid te zijn het kabinet van Viktor Janoekovytsj te ontbinden, onder voorwaarde dat de macht van de president wordt ingeperkt ten gunste van die van het parlement, de Verchovna Rada.
Verschillende leden van de Oekraïense Centrale Kiescommissie hebben voor het Hooggerechtshof verklaard, dat er onrechtmatigheden hebben plaatsgevonden bij de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. Volgens een van de getuigen waren er meer dan een miljoen stemmen vervalst.
Viktor Joesjtsjenko geeft aan, dat wanneer de autoriteiten geweld gebruiken, de oppositie met geweld zal antwoorden.
[bewerk] 3 december 2004
De Verchovna Rada heeft met een meerderheid van 257 van de 450 stemmen een motie aangenomen, waarin president Koetsjma wordt gevraagd de Oekraïense troepen uit Irak terug te trekken. Zowel Joesjtsjenko als Janoekovytsj hadden hier tijdens hun campagne al op aangedrongen.
De Beierse premier Edmund Stoiber heeft in een interview met Die Welt gezegd, dat naar zijn mening Oekraïne meer voor toelating tot de Europese Unie in aanmerking komt dan Turkije.
Het Hooggerechtshof erkent dat er ongeregelmatigheden hebben plaatsgevonden tijdens beide rondes van de presidentsverkiezingen en verklaart de uitslag van de tweede ronde ongeldig. Ook heeft het hof bepaald dat de Centrale Kiescommissie onrechtmatig heeft gehandeld door Janoekovytsj tot president uit te roepen. Een nieuwe tweede ronde moet plaatsvinden vóór 26 december.
[bewerk] 4 december 2004
De Centrale Kiescommissie van Oekraïne legt zich neer bij de beslissing van het Hooggerechtshof en heeft 26 december als datum vastgesteld voor een nieuwe tweede ronde. De Verchovna Rada debatteert over aanpassingen in de kieswet en de grondwet met het doel de rol van de president opnieuw te definiëren.
Intussen is de demonstratie op het Onafhankelijkheidsplein nog niet ten einde. De demonstranten zijn uitzinnig van vreugde en hebben de nacht feestend doorgebracht, maar hebben gezegd het plein niet te zullen verlaten voordat de regering-Janoekovytsj is afgetreden en de leden van de Centrale Kiescommissie zijn vervangen.
Circa 10 000 mensen demonsteerden in Odessa voor Viktor Janoekovytsj, de in hun ogen rechtmatig verkozen president van Oekraïne. Onder de demonstranten was de burgemeester van Odessa, Roeslan Bodelan.
[bewerk] 5 december 2004
Oppositieleider Joesjtsjenko verklaart, dat hij met de dood wordt bedreigd en dat zijn naaste familie ondergedoken zit buiten Kiev. Hij eist, dat de Verchovna Rada vóór aanstaande woensdag een nieuwe kieswet aanneemt, die de hernieuwde tweede ronde van 26 december eerlijker zal doen verlopen. Ook roept hij president Koetsjma opnieuw op de regering van Viktor Janoekovytsj en de leden van de Centrale Kiescommissie naar huis te sturen.
De scheidende president Koetsjma is bereid de oppositie tegemoet te komen in ruil voor onschendbaarheid van hem en zijn familie na zijn aftreden. Hij is bereid de Centrale Kiescommissie te vervangen, maar niet om Janoekovytsj te ontslaan. Hij zegt het gebruik van geweld tegen de demonstranten uit te sluiten, evenals het invoeren van de staat van beleg.
Voormalig vice-premier Joelija Tymosjenko, Joesjtsjenko's belangrijkste politieke bondgenote, zegt dat zij graag premier zou willen worden onder Joesjtsjenko.
[bewerk] 6 december 2004
In het Maryjinsky-paleis in Kiev begint 's avonds de derde ronde van de Ronde tafel-onderhandelingen tussen vertegenwoordigers van de Oekraïense machthebbers, de oppositie en buitenlandse bemiddelaars. Daaraan nemen deel: president Koetsjma, de presidentskandidaten Joesjtsjenko en Janoekovytsj, voorzitter Volodymyr Lytvyn van de Verchovna Rada, alsmede de presidenten van Polen en Litouwen, Aleksander Kwaśniewski en Valdas Adamkus, Eurocommissaris Javier Solana, voorzitter Boris Gryzlov van de Russische Doema en de secretaris-generaal van de OVSE, Jan Kubiš.
Joesjtsjenko houdt vast aan zijn eisen met betrekking tot veranderingen in de kieswet. Zo wil hij stemmen buiten het eigen kiesdistrict en het thuis stemmen aan banden leggen, aangezien dit in de eerste twee rondes veelgebruikte methodes waren voor fraude. Hij weigert ook akkoord te gaan met de wens van Koetsjma om de macht van de president sterk in te perken ten gunste van die van het parlement, waarin de aanhangers van Koetsjma en Janoekovytsj nog steeds talrijk zijn.
[bewerk] 7 december 2004
Aanvankelijk mislukken de onderhandelingen tussen regering en oppositie. In de loop van de dag komt het echter toch tot een compromis. Leonid Koetsjma gaat akkoord met ontbinding van de Centrale Kiescommissie, die grootschalige fraude bij de tweede ronde van de presidentsverkiezingen op 21 november heeft toegelaten. In de nieuwe commissie wil hij echter veertien leden van de oude oude opnemen.
Premier Viktor Janoekovytsj weigert opnieuw zijn ontslag in te dienen, omdat hij naar eigen zeggen heeft voldaan aan de door Eurocommissaris Javier Solana gestelde eisen met betrekking tot gelijke kansen in de verkiezingsstrijd. President Koetsjma stuurt hem per decreet met ziekteverlof en vertrouwt de leiding van de regering tijdelijk toe aan vice-premier Mykola Azarov.
[bewerk] 8 december 2004
Na enkele dagen intensief te hebben gedebatteerd, gaat een ruime meerderheid van de Verchovna Rada akkoord met een wijziging van zowel de kieswet als de grondwet. De belangrijkste punten zijn:
- vervanging van een aantal leden van de Centrale Kiescommissie;
- strictere regels met betrekking tot machtiging en thuis stemmen;
- verkleining van de macht van de president ten gunste van die van het parlement; voortaan mag de president alleen de premier en de ministers van buitenlandse zaken en defensie benoemen;
- grotere macht voor de regio's.
Het hervormingspakket werd aangenomen door 402 van de 450 leden van de Verchovna Rada en werd onmiddellijk daarna ondertekend door president Koetsjma. In essentie is het een compromis tussen de kampen van Viktor Joesjtsjenko en Viktor Janoekovytsj: eerstgenoemde zal nu vrijwel zeker tot president worden gekozen op 26 december, maar het kamp van Koetsjma en Janoekovytsj behoudt een deel van zijn invloed via het parlement en de regio's. De grondwetswijziging moet van kracht worden in september 2005.
Na premier Janoekovytsj reeds met verlof te hebben gestuurd, meldt Koetsjma nu ook het ontslag van procureur-generaal Hennadij Vasiljev, die alom bekend staat als een hardliner.
Op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev roept Viktor Joesjtsjenko de overwinning uit van de Oranje Revolutie. De oppositie gaat ermee akkoord om 19:00 lokale tijd de blokkade van regeringsgebouwen op te heffen.
Joesjtsjenko's Oostenrijkse artsen bevestigen, dat de ziekte die hij begin september opliep inderdaad het gevolg is van vergiftiging, maar trekken hun verklaring later weer in.
[bewerk] 10 december 2004
De scheidende premier Janoekovytsj roept oppositieleider Joesjtsjenko op tot een open debat. Tevens veroordeelt hij de inmiddels zeventien dagen durende protesten van de oppositie, waarvoor hij president Koetsjma en zijn ploeg verantwoordelijk houdt.
Joesjtsjenko wordt opnieuw opgenomen in het Weense ziekenhuis Rudolfinerhaus, waar hij eerder behandeld was voor zijn dioxinevergiftiging.
[bewerk] 11 december 2004
Joesjtsjenko's Weense artsen bevestigen, dat er sprake is van dioxinevergiftiging. Het Oekraïense openbaar ministerie heropent het onderzoek naar de vergiftiging.
[bewerk] 22 december 2004
In een interview met Russische journalisten verklaart Viktor Joesjtsjenko uit te sluiten, dat wanneer hij de verkiezingen van 26 december wint, zijn tegenstrever Janoekovytsj een rol toebedeeld zal krijgen in de nieuwe regering.
[bewerk] 24 december 2004
Viktor Joesjtsjenko geeft aan hoe dan ook voor een verbetering van de betrekkingen met Rusland te zijn, dat hij als "de eeuwige strategische partner van Oekraïne" ziet.
[bewerk] 25 december 2004
Het Oekraïense Constitutionele Hof verklaart de aanpassing in de kieswet, waardoor het alleen aan invaliden toegestaan is thuis te stemmen, in strijd met de grondwet en dus ongeldig.
[bewerk] 26 december 2004
Bij de derde ronde van de presidentsverkiezingen behaalt Viktor Joesjtsjenko een overtuigende overwinning op premier Viktor Janoekovytsj. Na het tellen van 99,90 % van de stemmen, staat Joesjtsjenko op 52,01 % en Janoekovytsj op 44,18 %. Volgens de 1370 waarnemers uit 44 landen zijn voldoen de verkiezingen ditmaal redelijk aan de criteria van de OVSE.
[bewerk] 27 december 2004
Premier Janoekovytsj kondigt aan naar het Oekraïense Hooggerechtshof te stappen om zijn nederlaag aan te vechten. Hij beschuldigt zijn tegenstander Joesjtsjenko ervan de verkiezingen te hebben gewonnen door middel van fraude.
Heorhij Kyrpa, de Oekraïense minister van transport, wordt dood aangetroffen in zijn vakantiehuis even buiten Kiëv. Naast hem lag een vuurwapen. De politie sluit moord of zelfmoord niet uit; het Openbaar Ministerie zegt over aanwijzigingen te beschikken dat Kyrpa gedwongen kan zijn tot zelfmoord. Ambtenaren van Kyrpa's ministerie brengen de zaak in verband met financiële malversaties rondom de bouw van een nieuwe brug over de Dnjepr in Kiëv. Anderen, waaronder de hervormingsgezinde parlementariër Mykola Tomenko, zijn van mening dat Kyrpa uit te weg is geruimd. Kyrpa was een trouwe bondgenoot van president Koetsjma en premier Janoekovytsj, maar werd door sommigen ook werd gezien als een rivaal van de premier. Als minister faciliteerde hij de grootschalige fraude bij de presidentsverkiezingen door treinen ter beschikking te stellen, waarmee Janoekovytsj-aanhangers op verschillende plaatsen van het land konden stemmen; tijdens de Oranje Revolutie vervoerde hij mijnwerkers uit het Donetsbekken naar Kiëv om de demonstranten te intimideren. Na een machtsovername door het democratische kamp zou Kyrpa een belangrijke getuige kunnen zijn tegen vooraanstaande leden van het staatsapparaat.
[bewerk] 30 december 2004
Volgens Joesjtsjenko's medewerker Petro Porosjenko is de voormalige voorzitter van het Departement voor Staatsaangelegenheden, Ihor Bakaj, het land ontvlucht.
De Centrale Kiescommissie wijst de door Janoekovytsj ingediende aanklacht wegens verkiezingsfraude van de hand.
[bewerk] 31 december 2004
Janoekovytsj maakt in zijn oudejaarstoespraak op de Oekraïense televisie bekend per direct af te treden als premier.
[bewerk] 5 januari 2005
President Koetsjma neemt het ontslag van premier Janoekovytsj aan. Laatstgenoemde wordt opgevolgd door de eerste vice-premier, Mykola Azarov, die ook tussen 7 en 28 december al waarnemend premier was.
