Natuurlijke theologie

Natuurlijke theologie is de leer die handelt over (de mogelijkheid van) godskennis via de natuur, de door God geschapen werkelijkheid. Het fundament is Genesis 1 en 2, de scheppingsleer. Als God de wereld schiep, moet deze schepping zijn signatuur dragen.

[bewerk] Natuurlijke theologie in de Middeleeuwen

Volgens Augustinus moeten we God zoeken in het hoogtepunt van de schepping: de mens. Op basis van Neoplatoonse filosofie veronderstelt Augustinus dat het redenerende verstand het hoogste menselijke orgaan is waar we sporen van God, of beter gezegd de goddelijke drieëenheid, mogen verwachten.

Thomas van Aquino spreekt over een zuiver natuurlijke kennis van God, die onder meer blijkt uit de zogenaamde godsbewijzen; en over een bovennatuurlijke openbaring (Jezus Christus, de bijbel, de traditie): eerst daardoor wordt kennis van de drieëenheid verkregen. De eerste is zonder de hulp van de openbaring niet geheel en tijdig te bereiken; de tweede raakt God zelf in zijn eigen werkelijkheid, die voor het natuurlijke weten altijd geheim is.

[bewerk] Natuurlijke theologie in de Reformatie

Calvijn zegt dat wij tot een eerste en eenvoudige godskennis zouden komen uit de natuur "indien Adam in de staat der rechtheid was gebleven". Derhalve is onze natuurlijke godskennis onvolmaakt, verward en soms tegenstrijdig, maar zij is er wel in voldoende mate om de mensheid ieder excuus om Gods wil te negeren, te ontnemen. Als bronnen van natuurlijke godskennis noemt Calvijn "een besef van godheid in ieder mens" en "de ervaring en doordenking van de orde in het heelal". De schrift nu verheldert en versterkt deze algemene openbaring: "De kennis van God die getoond wordt in de ordenig van de wereld en haar schepselen wordt nog duidelijker en betrouwbaarder uitgelegd door het Woord."

[bewerk] Natuurlijke theologie in de moderne tijd

In 1934 ontbrandde een discussie tussen Karl Barth en Emil Brunner over de mogelijkheid van natuurlijke godskennis en daarmee over het onderscheid tussen algemene en bijzondere openbaring, en de mogelijkheid van het aanknopingspunt,termen die een belangrijke rol spelen in onder meer de gereformeerde dogmatiek van Herman Bavinck.

Barth verwierp de mogelijkheid van een natuurlijke godskennis. Volgens hem is God slechts door God te kennen; dat wil zeggen, door Jezus Christus. Brunner handhaafde een zekere natuurlijke theologie. In zijn boek Natur und Gnade schrijft hij dat het voor de mens mogelijk blijft God te onderscheiden in de natuur en in de geschiedenis. Er is een "Anknüpfungspunkt": de mens heeft al enig idee waar de openbaring over gaat. Aanknopingspunt is in de theologie de term die aanduidt dat er in het menszijn bepaalde gegevenheden zijn waarbij het verlossend handelen van God kan 'aanknopen'. Het evangelie is gericht op de mens die al weet wat "zonde", "vergeving" en "bekering" ongeveer betekenen. De openbaring schenkt een dieper inzicht, maar bouwt voort op een bestaand menselijk bewustzijn. Barth reageerde op deze ideeën met het kortste antwoord uit de geschiedenis van de theologie: "Nein!"