Maximilien de Robespierre
Maximilien-Marie-Isidore de Robespierre (Arras, 6 mei 1758 - Parijs, 28 juli 1794 of de 10 Thermidor jaar II) was een Frans advocaat en onvermoeibaar staatsman tijdens de woelige revolutiejaren van de jaren jaren '90 van de 18e eeuw (genoemd de Franse Revolutie). Hij was een consequent en integer doctrinair met een groot gevoel voor eigenwaarde.
Inhoud |
[bewerk] Levensloop
De Robespierre werd geboren in een vooraanstaande familie van Arras (het vroegere Vlaamse Atrecht) in Noord-Frankrijk. Hij blonk uit op school en kreeg een beurs voor het prestigieuze Collège Louis Le Grand te Parijs. Al jong werd hij beïnvloed door de ideeën van de 18e eeuwse denkers, in het bijzonder die van Jean-Jacques Rousseau. Deze verlichte filosoof zou zijn ideologische leidsman blijven. Na zijn juridische vorming keerde hij terug naar Arras om zich daar te vestigen als advocaat, zoals zijn vader en grootvader destijds.
Op 5 mei 1789 ging hij naar Parijs als afgevaardigde van zijn provincie voor de Derde Stand in de Staten-Generaal in Versailles. De "Derde stand" stond voor 25 miljoen Fransen, tegenover 130 000 leden van de clerus en 110 000 leden van de adel. De Staten-Generaal werd door koning Lodewijk XVI voor het eerst weer sinds 1641 bijeen geroepen, om een uitweg te vinden uit de financiële crisis en de bestuurlijke inertie van het land. Vervolgens werd hij lid van de Constituante (Grondwetgevende Vergadering). Hij werd lid van de radicale "Club der Jacobijnen" en was voorstander van een verregaande democratie, ook al was hij aanvankelijk nog voorstander van een constitutionele monarchie. Hij werd pas republikein in 1792, het jaar waarin hij deelnam aan de opstand van het revolutionaire Parijse gemeentebestuur ("Commune insurrectionnelle"). Toen de koning in juni 1791 Frankrijk probeerde te ontvluchten, maar bij Varennes werd aangehouden, rezen de anti-monarchistische gevoelens in Parijs de pan uit. Bij de stemming over het lot van de koning stemde Robespierre voor de doodstraf.
Robespierre nam deel aan de opstelling van de "Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen" (=Verklaring van de Rechten van de Mens en van de Burger) en ook aan die van de eerste Franse grondwet van 1791.
Robespierre was initiatiefnemer tot de Nationale Conventie, een nieuwe volksvergadering die met algemeen mannenkiesrecht werd verkozen. Robespierre zetelde hier met de radicale fractie van de "Montagnards".
Hij keerde zich in de Conventie fel tegen de oorlog met de andere Europese mogendheden, die zich tegen het revolutionaire Frankrijk hadden aaneengeschaard, een oorlog waarop de gematigder en federalistisch gezinde fractie van de Girondijnen met enthousiasme had aangestuurd om de aandacht van de bevolking af te leiden van de interne problemen. De kritiek van generaal Dumouriez, diens nederlaag bij Neerwinden en zijn overlopen naar de tegenstander bracht diens politieke vrienden, de Girondijnen, in diskrediet. Het duurde niet lang voordat zij in groten getale onder de guillotine kwamen. (juni 1793)
Op 9 Thermidor van het jaar I (27 juli 1793) werd Robespierre lid van het "Comité van nationale redding" (Comité de salut public), een revolutionair orgaan dat de functie van regering vervulde. Hij richtte een regime, een Schrikbewind, op dat gebaseerd was op "de deugd". Omdat hij overal om zich heen corruptie en verraad zag (of meende te zien), liep zijn ijver voor de "deugd" uit op "terreur" tegen allen die in zijn ogen onvoldoende ijver voor de revolutionaire beginselen aan de dag legden. In de oren van Robespierre en zijn fanatieke geestverwanten had het woord "terreur" overigens een positieve bijklank. Men verklaarde de terreur "tot de orde van de dag", noodzakelijk om de revolutie te doen slagen. Vanaf 5 september 1793 tot de val van Robespierre kwamen ruim 16 000 mensen onder de guillotine, het "nationale scheermes" terecht.
Men gaf Robespierre de bijnaam "l'Incorruptible" (=De Onomkoopbare) vanwege zijn overtuigingen en zijn sobere levenswijze. Mirabeau, een der revolutionaire leiders van het eerste uur, had in 1789 over Robespierre gezegd: "Deze man is gevaarlijk, hij gelooft in alles wat hij zegt".
Robespierre, sterk beïnvloed door de verlichtingsfilosofen, was een patriot die een ongedeelde volkssouvereiniteit voorstond. De republiek was "één en ondeelbaar". Met Rousseau beschouwde Robespierre de volonté générale of de algemene wil van het volk als de grondslag van politieke legitimiteit.
Robespierre had grote invloed op het "Comité van nationale redding". Ondanks zijn radicalisme moest hij van het echte atheïsme weinig hebben. Atheïsme was voor de Robespierre een decadent, aristocratisch verschijnsel, onverenigbaar met de ware aard van het het door hem zo hoog geschatte volk. Omdat hij het christendom beschouwde als hopeloos aangetast door het oude bestel, propageerde hij een "rationele godsdienst": de Eredienst van het Opperwezen (mei 1794), een vorm van verlichte staatsreligie of een vorm van deïsme. Op 7 mei 1794 ging hij voor in het grootse Fête de l'Etre suprême. Radicale atheïsten die hem voor deze houding bekritiseerden, zoals Jacques Hébert, raakten in ongenade en kwamen onder de guillotine.
Dramatisch was ook de wijze waarop Robespierre vervreemd raakte van zijn vroegere strijdgenoot Georges Danton. Hij aarzelde niet ook Danton en diens aanhangers, onder wie Camille Desmoulins, tot de guillotine te laten veroordelen (5 april 1794).
[bewerk] Neergang
Zonder dat Robespierre het besefte, begon het tij zich tegen hem te keren. De Franse legers waren in de oorlog weer aan de winnende hand, zodat de noodzaak van een krachtig terreurregiem minder evident werd. Het feit dat het "Comité voor nationale redding" op onvoorspelbare wijze, ter linker- en ter rechterzijde, vijanden en vermeende vijanden neersloeg, deed vrijwel alle leden van de Conventie vrezen dat zij bij de volgende ronde aan de beurt zouden kunnen zijn. Zowel personen die aanvankelijk vurige voorstanders van de terreur waren geweest, zoals Joseph Fouché en Paul Barras, als minder vurige revolutionairen van de middenfractie ("le Marais") sloegen de handen in elkaar. Heel onverwacht werden Robespierre en zijn naaste medewerkers in de Conventie aangeklaagd en werd er besloten om Robespierre en ruim twintig van zijn vurige aanhangers, onder wie Louis Antoine Simon de Saint-Just, te arresteren. Dit was de roemruchte machtsgreep van 9 Thermidor van het jaar II (27 juli 1794). De volgende dag werden de aangeklaagden, zonder enige vorm van proces, naar de guillotine gestuurd (zoals dat tevoren met duizenden van hun tegenstanders was gebeurd). Een poging van aanhangers om Robespierre te bevrijden mislukte, evenals een poging van de revolutionaire leider om zich zelf met een pistoolschot te doden: hij bracht zich alleen een kaakverwonding toe.
[bewerk] Besluit
De executie van Robespierre markeerde het eindpunt van de radicale fase van de Franse Revolutie. De mannen die op 9 Thermidor de macht grepen zouden - door de omstandigheden gedwongen - een veel behoudender koers gaan varen. Daarom wordt wel gesproken van "Thermidoriaanse reactie". Na de val van Robespierre begint de regering van het Directoire in Frankrijk waarbij de burgerij het heft in handen neemt. Dit alles neemt niet weg dat Robespierre zijn tijd ver vooruit was door als eerste te pleiten voor een algemeen kiesrecht voor mannen en een pleidooi te houden voor een progressief belastingsstelsel.
Het is ook een feit dat onder Robespierre de terreur als regeringswapen daadwerkelijk heeft gewerkt. De republiek zat in 1794 uiteindelijk stevig in het zadel, de koning was dood en het laatste verzet in de Vendée was bedwongen. Deze wijze les is latere revolutionaire leiders zoals Lenin, Trotski, Stalin en Hitler zeker niet ontgaan. Het optreden van de Robespierre illustreert ook dat elke revolutie moeite heeft om zich te legitimeren en tenslotte haar eigen kinderen verslindt.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Bibliografie
- Beraud, Henri. Mijn vriend Robespierre, uitgeverij W. de Haan - Utrecht, z.j.
- De Bruyn, Peter. Toen was terreur heel gewoon, in NRC Handelsblad, Cultureel Supplement, 14 juli 2006.
- Scurr, Ruth. Fatal Purity, Robespierre and the French Revolution, Chatto&Windus, 369 blz. (Nederlandse vertaling bij uitg. Bert Bakker in september 2006)
