Lingala

Het Lingala is een Bantoetaal (C40 in Guthries classificatie) met ongeveer 7 miljoen eerste en tweede taalsprekers (Meeuwis 1998). Het Lingala wordt vandaag de dag gesproken in en rond Kinshasa, de hoofdstad van de Democratische Republiek Congo (DRC), en in alle urbane centra van de centraal-westelijke en noordwestelijke delen van het land. Het is ook moedertaal van vele bewoners van Brazzaville en Pointe-Noire (in het buurland Republiek Congo, PRC), en Noord-Angola.

Taalgebied van het Lingala

[bewerk] Geschiedenis

De taal heeft een roerige geschiedenis. Tot de processen die de taal in de loop van de afgelopen 150 jaar beïnvloed hebben, behoren: allerlei soorten vermenging, gedwongen gebruik, geforceerde uitbreiding van woordenschat en aanpassing van grammatica, grote veranderingen in de gebruikersgroepen (verkeerstaal, taal van de kolonist, taal van de hoofdstad, moedertaal, taal van de muziek), en naamsveranderingen.

De wortels van het Lingala liggen in het Lobangi, dat in de jaren 1870-1900 een belangrijke vissers- en handelstaal was in het riviergebied van boven Kinshasa tot aan het tegenwoordige Lisala. Na de stichting van de Kongo-Vrijstaat (in 1879, onder leiding van Henry Morton Stanley) door de Belgische staat kwamen er veel buitenlandse soldaten, bestuurders, kolonisten en handelaars het gebied binnen. Zij maakten gebruik van Afrikaanse, maar niet uit de regio komende tolken die de verschillende vormen van het Lobangi leerden. Na verloop van tijd gingen de blanken ook zelf deze dynamische verkeerstaal gebruiken. Het werd de officiële taal van het leger en in alle nieuw gestichte koloniale posten langs de Kongo-rivier werd de taal door het koloniale bestuur gebruikt. Zo ook in Léopoldville, dat in 1923 uitgeroepen werd tot hoofdstad van de kolonie en dat na de dekolonisatie hernoemd werd tot Kinshasa.

Tegen het einde van de 19e eeuw begonnen de blanken de taal "Bangala" te noemen. De term Bangala was echter al in gebruik als etnoniem. Om verwarring te voorkomen werd rond de eeuwwisseling door katholieke missionarissen de naam "Lingala" gekozen, waarschijnlijk geïnspireerd door de omringende talen die allemaal een "li"-prefix hadden voor taalnamen (wat het Lingala zelf overigens niet heeft). In de loop van de twintigste eeuw maakte deze naam opgang en raakte ze algemeen geaccepteerd. Voornoemde missionarissen waren niet alleen begaan met de naamgeving van de taal; ze waren bezig met een project de taal weer "echt Bantoe" te maken. Ze produceerden geïdealiseerde grammatica's en woordenboeken en introduceerden deze versie van de taal via het onderwijs. Omdat de invloed van hun genootschap, de Congregatio Immaculatae Cordis Mariae (CICM), niet overal even groot was slaagden hun pogingen maar ten dele. Het Lingala dat gesproken werd in Kinshasa en in centraal-westelijke delen van de regio werd nauwelijks beïnvloed.

In het postkoloniale tijdperk werd de positie van het Lingala verstevigd en breidde de taal zich ook geografisch uit. Daar zijn drie belangrijke redenen voor aan te wijzen:

het leger: Lingala was de taal die gebruikt werd in het leger door het hele land.
de politiek: Lingala werd door de enige partij Mouvement Populaire de la Révolution intensief gebruikt om het volk te mobiliseren. Verder werd in de hoofdstad Kinshasa (het bestuurlijke centrum) Lingala gesproken.
de muziek: Lingala is de taal waarin bijna alle populaire muziek geschreven wordt en heeft als zodanig veel invloed in de maatschappij. Ook dat heeft weer te maken met de hoofdstad: Kinshasa heeft de infrastructuur voor de muziekindustrie.

Tegenwoordig is Lingala nog steeds een lingua franca, maar daarnaast heeft de taal, als eerder vermeld, ook moedertaalsprekers. In de urbane centra van de DRC, in het oosten van de PRC, in de Centraal-Afrikaanse Republiek en op handelsroutes in Gabon en Kameroen fungeert Lingala als lingua franca.