Klankverschuiving
Klankverschuiving is een historisch proces in een taal, waarbij klanken, klinkers of medeklinkers mettertijd anders gaan uitgesproken worden. Het is een onderdeel van een ruimer proces van taalverandering. Elke taal ondergaat geleidelijk veranderingen. Zo ontstaan ook varianten, die eventueel uitgroeien tot onderscheiden talen.
[bewerk] Voorbeelden van mechanismen
- Assimilatie: twee klanken vloeien samen in één enkele, bijvoorbeeld: de [p] en [b] in opbod.
- Dissimilatie: twee klanken evolueren nog verder uiteen.
- Metathese: twee klanken verwisselen van plaats, bijvoorbeeld derde of dertig tegenover drie.
- Toonvorming: in sommige toontalen beïnvloedt een verdwenen medeklinker de toonhoogte van een naburige klinker.
- Verbinding: het inlassen van een verbinding tussen twee woorden, bijvoorbeeld in het Frans il y a wordt y a t-il bij inversie voor de vraagvorm.
- Elisie, apocope en syncope: verschillende manieren waarop een klank verdwijnt, bijvoorbeeld broeder en zuster wordt broer en zus, luchtpost werd lugpos in het Afrikaans.
- Epenthesis: het inlassen van een nieuwe klank tussen twee andere, bijvoorbeeld : kerk wordt uitgesproken als kerrek.
- Prothesis: het toevoegen van een klank aan een woord: schoe met meervoud schoen wordt schoen met meervoud schoenen.
- Haplologie: verlies van een lettergreep door een gelijkluidende lettergreep, voorbeeld Oudengels Anglaland werd England.
- Nasalisering: het verlies van een nasale medeklinker heeft tot gevolg dat een nabije klinker nasaal wordt, bijvoorbeeld in het Frans woorden met -in, die eerst [in] uitgesproken werden, en die nu als [ɛ ̃] klinken.
- Diftongering: een klinker wordt een tweeklank, bijvoorbeeld Paris wordt Parijs.
[bewerk] Historische voorbeelden
| Klankverschuivingen in de Germaanse talen |
| Eerste Germaanse klankverschuiving |
| Wet van Grimm |
| Wet van Verner |
| Tweede Germaanse klankverschuiving |
| Ingveonismen |
- De grote klankverschuivingen in de Germaanse talen (zie kader)
- In het oorspronkelijke Latijn werd de [c] (wellicht) altijd als [k] uitgesproken, maar de uitspraak verschoof later naar [s] (tenminste vóór e, ae, i of y), bijvoorbeeld:
- In het Antwerps is de uitspraak van alle klinkers en tweeklanken bijna systematisch verschoven ten opzichte van het algemeen Nederlands
