Jeneverbes

Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Naaktzadigen
Orde:	Coniferales
Familie:	Cupressaceae (Cipressenfamilie)
Geslacht:	Juniperus

soort

Juniperus communis
L. (1753)

De jeneverbes (Juniperus communis) is een van de inheemse coniferen in de Benelux.

Inhoud

1 Verklaring van de naam
- 1.1 Naamsverwarring
2 Algemeen
3 Ecologische betekenis
4 Voorkomen
5 Gebruik
6 Fotogalerij
7 Zie ook
8 Referenties
9 Externe link

[bewerk] Verklaring van de naam

De naam jeneverbes is een verbastering van het Latijnse juniperus dat is samengesteld uit junior = de jongere en parere = verschijnen. Dit slaat op de jonge bessen die reeds verschijnen voordat de rijpere bessen zijn afgevallen.^[1] De drank jenever dankt zijn naam aan deze bes.

[bewerk] Naamsverwarring

In Vlaanderen wordt de aalbes, rode bes of zwarte bes foutievelijk ook soms wel eens jeneverbes genoemd.

[bewerk] Algemeen

De jeneverbes is tweehuizig; er zijn dus mannelijke en vrouwelijke planten. Het rijpen van de bessen strekt zich uit over twee jaar. De vrouwelijke zaadschubben vormen in het eerste jaar zwartblauwe (schijn)bessen. Na de overwintering worden zij donkerblauw. De struik kan tot 10 m hoog worden.

[bewerk] Ecologische betekenis

Jeneverbes komt in Nederland voor op arme zandverstuivings-en heidelandschappen. Er vindt op het ogenblik weinig tot geen natuurlijke verjonging plaats. Dit komt onder meer doordat de bodem verzuurt en de zaden steeds minder kiemkrachtig blijken. De jeneverbes leeft in symbiose met een schimmel, bij afwezigheid van deze schimmel kiemt de jeneverbes slecht. De schimmel is slecht bestand tegen verzuring van de bodem. In terreinen waar de invloed van mest is teruggedrongen blijkt de jeneverbes bij enige rust goed te kiemen.

De jeneverbes is de enige boomsoort in Nederland die op de Nederlandse Rode lijst van planten staat als algemeen voorkomend, maar sterk afgenomen. De jeneverbes is een in Nederland wettelijk beschermde boom. Een groot deel van de Nederlandse exemplaren groeien op de Veluwe en in Drenthe. De Drentse naam is iberen. Er is een restpopulatie in Limburg. Voor het voortbestaan van de jeneverbes is het belangrijk dat er voldoende exemplaren in de buurt staan en dat ze vrij staan; de wind moet met name tijdens de bloei vrij spel hebben.

[bewerk] Voorkomen

Jeneverbessen worden tegenwoordig in de meeste gevallen als solitaire struiken aangetroffen. Zeldzaam zijn de jeneverbessenbossen waarbij men diverse exemplaren vlakbij elkaar aantreft. Op de Veluwe langs de weg van Otterlo naar Schaarsbergen ligt een jeneverbessenbos. Het bos ligt gedeeltelijk in het Nationaal Park De Hoge Veluwe. Het is een unieke plaats, omdat de jeneverbessen hier dicht bij elkaar staan.

Enkele plekken waar deze nog te vinden zijn:

- Sallandse Heuvelrug (Noetselerberg)

- Stakenberg (bij Elspeet op de Veluwe)

- Vierhoutense Heide (bij Vierhouten op de Veluwe). Deze jeneverbessenpopulatie is onlangs m.b.v. Europese subsidie ontdaan van andere bomen en struiken, die de ontwikkeling van de jeneverbessen in de weg stonden.

- Otterlo (deels in het Nationaal Park De Hoge Veluwe en deels in het bos bij Otterlo)

Een bijzondere populatie jeneverbessen vond men tot 1995 in het Caitwickerzand tussen Kootwijk en Nieuw-Milligen (Veluwe). In 1995 woedde in het gebied een enorme bosbrand, die vrijwel de gehele jeneverbespopulatie in vlammen deed opgaan.

[bewerk] Gebruik

De jeneverbes bevat oliën die wel gebruikt worden in badolie. Ook worden de bessen in jenever en Bénédictine gebruikt als smaakmaker.

De gedroogde bessen worden als specerij gebruikt in bijvoorbeeld marinades voor wild. Ook zuurkool wordt traditioneel met jeneverbes gekruid. De gedroogde bessen zijn vaak in de supermarkt te koop. Naast de bessen worden ook de bladeren gebruikt, bijvoorbeeld bij het grillen van vis.