Harp
De harp is een snaarinstrument dat met de vingers wordt aangetokkeld. De harp is opgebouwd uit een langwerpige klankkast waarop een groot aantal snaren gespannen zijn, die van elkaar verschillen in lengte en dikte van de snaar. Elke snaar brengt slechts één toon voort: hoe langer (en dikker) de snaar, hoe lager de toon.
Harpen bestaan al een paar duizend jaar. In de prehistorie gebruikten de mensen hun jachtbogen al als muziekinstrumenten, maar die hadden maar één snaar. Door verschillende bogen achter elkaar te zetten konden ze meerdere tonen maken. Later maakten ze boogharpen; bogen met meerdere snaren. De eerste 'echte' harpen zijn al van rond 3500 v. Chr. uit Egypte bekend.
Inhoud |
[bewerk] Pedaalharp en haakjesharp
De Europese harp uit de Middeleeuwen was in wezen diatonisch, net als bijvoorbeeld een doedelzak, dat wil zeggen dat hij in één bepaalde toonladder gestemd werd. Met de komst van de Ars Nova werd het gebruikelijker te muteren naar een fictief hexachord en dat betekende dat er soms verhogingen of verlagingen nodig waren. In de verdere ontwikkeling van de westerse muziek nam deze behoefte alleen maar toe. Oorspronkelijk moest de harpist dan onder het spelen met de vingers op een snaar drukken en dat was erg lastig. Al snel werden er een soort haakjes uitgevonden om dit probleem te verhelpen en uiteindelijk bouwde men zelfs dubbelharpen met twee stel snaren die onder een hoek met elkaar op de klankkast stonden. Het bespelen van zo'n instrument is echter zeker niet eenvoudig. Daarmee dreigde de harp (net als de doedelzak) uit de muzikale boot te vallen.
Pas tijdens de 19e eeuw werd er een definitieve oplossing gevonden door Sébastien Erard; hij vond de dubbelpedaalharp uit, waarvoor hij in 1810 patent aanvroeg. De pedaalharp heeft naast 46 of 47 snaren ook een 7-tal pedalen, die elk drie standen hebben: los, halverwege ingetrapt of helemaal ingetrapt. De harp wordt gestemd in Ces, wat eigenlijk een ongebruikelijke toonaard is, dus met de tonen Ces, Des, Es, Fes, Ges, As, Bes. Door een pedaal, bijvoorbeeld het F-pedaal, halverwege in te trappen worden alle Fes-snaren een halve toon verkort, zodat de harp in Ges klinkt: Ges, As, Bes, Ces, Des, Es, F. Zijn alle pedalen ingetrapt dan klinkt de harp in C: C, D, E, F, G, A, B. Door nu de pedalen nog een stap verder in te trappen worden de snaren weer een halve toon verkort.
Veel mensen begrijpen deze werking beter door als begintoestand alle pedalen halverwege in te trappen. De harp klinkt dan in C: C, D, E, F, G, A, B. Staan er twee mollen bij de sleutel, dan worden de pedalen B en E gelost. De harp klinkt nu in Bes: Bes, C, D, Es, F, G, A. Staan er drie kruisen bij de sleutel, dan worden de pedalen F, C en G zo ver mogelijk ingetrapt. De harp klinkt nu in A: A, B, Cis, D, E, Fis, Gis, A.
Zodoende kan de harp worden bespeeld in iedere toonsoort, van zeven kruisen tot zeven mollen. Het zal veel amateurs aanspreken dat de musicus niet meer hoeft te onthouden welke voortekens er bij de sleutel staan, maar het spreekt vanzelf dat de pedalen ook tijdens het spel moeten worden bediend om de snaren te verstemmen.
Dankzij de pedalen was de harp een instrument geworden dat in het groeiende orkest van die dagen zijn partijtje mee kon blijven spelen.
Naast een pedaalharp (concertharp) bespeelt men nog steeds de haakjesharp, ook wel Keltische harp genoemd. Deze harp heeft rond de 34 snaren en is iets kleiner dan de pedaalharp. Deze harp is meestal gestemd in Es: Es, F, G, As, Bes, C, D. In plaats van pedalen heeft deze harp haakjes boven de snaren, waardoor je een snaar een stukje korter kan maken. Hierdoor wordt de toon met een halve noot verhoogd (bijvoorbeeld van As naar A). Doordat elke snaar maar een haakje heeft (terwijl een pedaal een snaar twee keer kan verkorten), kan er gespeeld worden in toonsoorten van Es (drie mollen) tot E (vier kruisen). Elke snaar heeft een eigen haakje, zodat er meerdere haakjes omgezet moeten worden bij wisselingen van toonsoort. Onder het spelen is dit erg lastig en haakjesharpen worden dan ook vooral bespeeld voor volksmuziek (bijvoorbeeld Ierse muziek) die nog steeds op diatonische principes gebaseerd is. De haakjesharp is ook populair als studie-instrument. Bij een pedaalharp worden met een enkele pedaal alle gelijknamige snaren verkort en verlengd en dat maakt het mogelijk sterk modulerende muziek te spelen.
[bewerk] Technieken
Er zijn verschillende soorten technieken:
- Arpeggio, je plaatst je vingers in een akkoord (verschillende noten tegelijk) en je speelt ze heel snel een voor een.
- Glissando, je speelt met één vinger een of meerdere toonladders, je glijdt met je vinger langs de snaren. Dat kan van boven naar beneden of van beneden naar boven.
- Près de la table, je speelt heel dicht bij de klankkast. Zo lijkt de klank een beetje op die van een gitaar.
- Flageolet, je plaatst je wijsvinger op de helft van de snaar en je speelt met je duim, zo wordt de snaar een octaaf hoger en klinkt hij heel anders.
- Roffelen op de klankkast, deze techniek wordt weinig gebruikt. De componist Bernard Andrès gebruikt deze techniek bijvoorbeeld in La Ragazza, waarin heel veel verschillende technieken worden gebruikt.
[bewerk] Een symbool van Ierland
De harp, goud met zilveren snaren op een azuurblauwe achtergrond, wordt ook gebruikt als het politieke symbool voor Ierland. Het werd gebruikt om Ierland te symboliseren in de koninklijke standaard van koning Jacobus I van Schotland, Engeland en Ierland in 1603 en wordt sindsdien gebruikt op alle Engelse, Britse en gerelateerde koninklijke standaarden, alhoewel de stijl van de harp nog wel eens veranderde.
Het onafhankelijke Ierland bleef de harp als staatssymbool gebruiken (Great Seal of the Irish Free State en Great Seal of Ireland), en het wordt gebruikt in het wapen van het land, en op de Presidentiële Standaard. Het bekende ierse bier Guinness gebruikt ook een harp in het logo van het bedrijf, maar in spiegelbeeld, en er wordt ook een bier gebrouwen dat Harp heet. De harp staat ook afgebeeld op de Ierse euromunten.
[bewerk] Bekende harpisten en harpistes
- Phia Berghout (1909-1993)
- Nicolas Bochsa (1789-1856)
- Giselle Boeters
- Carla Bos
- Jana Bouskova
- Emmanuel Ceysson
- Regina Ederveen
- Catrin Finch
- Alice Giles
- Maria Graf
- Sophie Hallynck
- Anneleen Lenaerts
- Xavier de Maistre
- Susann McDonald
- Lavinia Meijer
- Isabelle Moretti
- Masumi Nagasawa
- Anton Sie
- Rosa Spier (1891-1967)
- Alain Stivell
- Ernestine Stoop
- Helga Storck
- Andreas Vollenweider (1953)
- Erika Waardenburg
- Gwyneth Wentink
- Edward Witsenburg
- Nicanor Zabaleta
[bewerk] Trivia
Harp is ook de naam van een door Santiago Calatrava ontworpen brug bij Nieuw-Vennep in de Haarlemmermeer. De tuien van de brug hebben de inspiratie gegeven voor deze naam. Ook twee andere bruggen van deze architect in de Haarlemmermeer hebben namen van een muziekinstrument: Citer en Luit.
