Gratis openbaar vervoer
Gratis openbaar vervoer is openbaar vervoer dat 'gratis' aan de reizigers wordt aangeboden. Hierbij dient men te bedenken dat het vervoer in werkelijkheid natuurlijk niet echt gratis is, maar alleen op een andere manier wordt bekostigd (via belastingen).
De meest genoemde voordelen van gratis openbaar vervoer zijn de vermindering van het aantal autoverplaatsingen en een toename van de mobiliteit voor mensen met een laag inkomen. De nadelen zijn de hoge kosten die er aan verbonden zijn door een toename van gemakzucht bij de reizigers. Ook een nadeel is dat de veiligheid in het O.V. waarschijnlijk achteruit zal gaan. Men kan namelijk niet meer ongewenste personen weren uit de trein en op het perron aangezien geen vervoersbewijs meer benodigd is. Het valt ook te verwachten dat een aantal mensen die nu met de fiets reizen, dan van het O.V. gebruikmaken.
Inhoud |
[bewerk] Vlaanderen
Sinds 1 juli 1997 is in Hasselt de stadsbus gratis voor iedereen en de streekbus gratis voor Hasselaars. Burgemeester Steve Stevaert heeft de lage kostendekkingsgraad van 9% afgekocht. Het aantal reizigers in de doorgaans bijna lege stadsbussen in Hasselt verachtvoudigde.
Inmiddels heeft vervoerbedrijf De Lijn een vaste formules ontwikkeld zodat Belgische gemeenten op makkelijke wijze gratis of goedkoop (dat wil zeggen met goedkope abonnementen) openbaar vervoer voor hun burgers kunnen inkopen. Daardoor is in verschillende gemeenten het openbaar vervoer voor de inwoners gratis of erg goedkoop.
Volgens critici is de term gratis misleidend. Een betere term is inkomensherverdeling, waardoor we de kosten van de gratis dienst terug herverdelen via andere heffingen. In Vlaanderen wordt gratis of goedkoop openbaar vervoer daarom ook 'derdebetalersysteem' genoemd. Daarmee wordt bedoeld dat derden (gemeenten, scholen of werkgevers) (een deel van) de vervoerkosten voor hun rekening nemen.
[bewerk] Ouderen
Zowel in Vlaanderen (De Lijn) als in Wallonië rijden ouderen gratis. Daartoe ontvangen mensen ouder dan 65 in Vlaanderen een "Omnipas 65+", in Wallonië dient de "carte 65+" aangevraagd worden. Beide kaarten gelden op alle bussen in België, en deze kaarten zorgen ook voor dat treinritten goedkoper worden (€3 per enkele rit).
[bewerk] Nederlandse initiatieven
Door het succes van de gratis bus in Hasselt willen met name de gemeentelijke 'leefbaar' partijen, ook gratis bussen in hun steden. Onderzoek naar mogelijkheden voor gratis openbaar vervoer worden gedaan in onder andere Arnhem en Utrecht. In Eindhoven is zelfs een projectwethouder aangesteld om een proef voor te bereiden van gratis openbaar vervoer.
Een obstakel voor de invoering van gratis openbaar vervoer in Nederland vormt de huidige subsidiëring van het OV op basis van opbrengstsuppletie. Hierdoor verhoudt de subsidie zich lineair met de inkomsten uit de verkoop van nationale vervoerbewijzen. Bij het wegvallen van de kaartverkoop, vervalt ook het recht op rijksbijdrage voor de OV-exploitatie. Als in 2005/2006 de subsidie op basis van structuurkenmerken wordt ingevoerd, maakt een groot experiment met gratis OV in Nederland een grotere kans.
Voor beperkte "gratis OV"-acties is een daling in de kaartverkoop nauwelijks merkbaar en blijft de subsidie gewoon gehandhaafd. De gemeente of provincie hoeft dan alleen een inkomstenderving aan de vervoerder te betalen.
Op deze wijze was de stadsbus in Dordrecht de laatste zes weken van 2002 gratis om de parkeerdruk tijdens de eindejaarsperiode te verminderen. Ook dit jaar zal de Dordtse stadsbus waarschijnlijk de laatste zes zaterdagen gratis zijn.
[bewerk] Experiment Leiden - Den Haag
De vervoersautoriteit Zuid-Holland bood sinds maandag 5 januari 2004 gratis openbaar vervoer aan op de lijnen 95 (Den Haag Centraal - Leiden - Noordwijk) en 88 (Den Haag Centraal - Leiden - Oegstgeest). De gratis bussen moesten het drukke forenzenverkeer per auto op de A44 ontlasten. Automobilisten uit de regio Leiden konden op de gratis bus stappen bij transferium 't Schouw aan de A44.
De provincie hoopte dat dagelijks 300 extra forenzen de bus zouden nemen. Dit komt neer op 5% minder auto's op de A44. Het experiment kostte de provincie zo'n 1 miljoen euro.
Het experiment kreeg na de testperiode geen vervolg omdat de invloed op het autogebruik niet meetbaar was. Daarnaast bleek dat veelal studenten die in Leiden studeerden maar nog geen OV-kaart hadden gebruik te maken van deze buslijnen. De overige (betaalde) bussen tussen Leiden en Den Haag waren hierdoor minder vol dan gebruikelijk.
[bewerk] Lichtmis-Zwolle
Sinds 23 februari 2004 zet Arriva gratis pendelbussen in tussen de carpoolplaatsen bij de Lichtmis (afslag 22 Nieuwleusen) en afslag 21 (Ommen) aan de Rijksweg 28 naar het station van Zwolle. Deze pendeldienst wordt ingezet als alternatief tegen de files op de A28 ten gevolge van langdurige wegwerkzaamheden in Zwolle. De bussen maken gebruik van een parallelweg langs de autosnelweg.
[bewerk] Emmen
In Emmen zal de politieke partij BGE (Burgerbelangen Gemeente Emmen) zich nadrukkelijk uitspreken voor gratis openbaar vervoer. BGE wil hiermee bereiken, dat autogebruikers de overstap gaan maken naar openbaar vervoer ten gunste van het milieu, dat de openbaar vervoer binnen de gemeente onbeperkt toegankelijk is voor minder draagkrachtigen, dat de omliggende dorpen beter worden ontsloten en dat er minder asfalt in de groene gemeente wordt aangelegd zonder de mobiliteit aan te tasten.
[bewerk] Ameland
Op Ameland is op 1 april 2006 een proef gestart met gratis openbaar vervoer voor eilander 65-plussers. Op vertoon van een pasje kunnen deze senioren gratis gebruikmaken van de bus op het hele eiland. De gemeente heeft dit ingekocht bij de vervoerder, Arriva. Tegelijkertijd hebben een aantal ondernemers voor eenzelfde bedrag kaartjes ingekocht waarmee men gasten gratis vervoer van- en naar hotel / camping biedt. Met de opbrengsten worden extra dienstregelingsuren ingezet. Doel van de proef is het remmen van de groei van het autoverkeer en het verbeteren van de mobiliteit van de ouderen.
[bewerk] Goedkoop openbaar vervoer
Een andere ontwikkeling in het Nederlandse stadsvervoer is het goedkoop openbaar vervoer dat inmiddels in meerdere gemeenten ingang heeft gevonden.
Bij goedkoop openbaar vervoer wordt een speciaal voordelig kaartje geïntroduceerd. Het grote voorbeeld voor veel steden hierbij is Apeldoorn dat in 2000 het piekkaartje (ƒ1.-) heeft ingevoerd voor een enkele reis (sinds 2002 overgegaan in het €1,- retour). Het aantal reizigers is sindsdien met 38% gestegen. Dit is naast het euro-kaartje te danken aan frequentieverhogen van een aantal stadsdiensten.
Ook het zogenaamde 'dalkaartje' van Connexxion waar men voor een euro een enkele reis na negen uur kan maken hoort bij de initiatieven van goedkoper ov.
[bewerk] Verschil tussen België en Nederland
Het grote verschil tussen België en Nederland is de motivering voor gratis openbaar vervoer: In België baseert men zich in grote mate op sociale motieven, terwijl in Nederland vooral de congestieproblematiek in grote en middelgrote steden een rol speelt.
[bewerk] Veerdiensten
De meeste veerponten zijn gratis, maar zij zijn echter eerder een onderdeel van het wegennet, en behoren hiermee niet met alle recht tot het openbaar vervoer.
