Falangisme (Spanje)

Falangisme is een politieke beweging die zijn origine heeft in het Spanje tijdens het interbellum. In het Spaans heet deze beweging Falange Española.

De beweging is geheel geënt op de ideeën van José Antonio Primo de Rivera, zoon van de voormalige Spaanse dictator Miguel Primo de Rivera en werd gesticht in 1933, en heeft uitgesproken fascistoïde kenmerken.

In tal van Zuid-Amerikaanse landen werden ook falangistische partijen opgericht, o.a. de Boliviaanse Sociale Falange en peronistische partij in Argentinië.

[bewerk] Ideologie

Falangisten streefden naar een corporatistische staat en naar nationale eenheid. Dit liet geen ruimte voor de diversiteit van de verschillende Spaanse volkeren als de Basken en de Catalanen. De nationale eenheid werd gebouwd rond een Spaans staatsnationalisme. Zodoende wezen falangisten racisme af, als natieverdelende factor. De Rooms-Katholieke Kerk was de officiële staatskerk, men had oog voor de Castilliaanse grootgrondbezitters, verheerlijkte het Spaanse verleden als imperium en Spaanse helden als El Cid, Ferdinand II van Aragon,... ter ere van de nationale trots. Ook werd gestreefd naar een sociale hervorming, volgens solidaristisch principe. Dit alles werd overgoten met een anti-communistische saus.

[bewerk] Geschiedenis falangisme in Spanje

De partij werd opgericht op 29 oktober 1933.

De Falange kwam voort uit twee kleinere fascistische groepjes, die geleid werden door José Antonio Primo de Rivera en Luís Ruiz de Alda. Tijdens het oprichtingscongres van 29 oktober 1933 werd José Antonio tot Algemeen Leider (Jefe Nacional) van de Falange Española (FE) gekozen. Omdat de FE in financiële nood verkeerde fuseerde zij in 1934 met de in 1931 opgerichtte Juntas de ofensiva Nacional Sindicalista van Ramiro Ledesma Ramos tot de Falange Española de las Juntas Ofensiva de Nacional Sindicalista (FE de las JONS). Ideologisch gezien was de Falange niet geheel fascistisch, maar was ook populistisch-socialistisch (mede door de invloed van de sociale voelende leiding der partij) en traditionalistisch (men greep vaak terug op het glorieuze Spaanse verleden). Vanaf de oprichting van de FE, en zeker na de fusie met de JONS, werden er vriendschappelijke betrekkingen aangeknoopt met de fascistische PNF van Benito Mussolini en in mindere mate met de Duitse NSDAP van Adolf Hitler. Overigens was de FE de las JONS sterk gericht op het Italiaanse fascisme.

De FE de las JONS had ook enkele antisemitische trekjes, maar ging nooit zo ver als de Duitse nationaalsocialisten en later het Italiaanse fascisme. Wel was de Falange het bolwerk van personen die geloofden in 'joodse complotten' en 'complotten van vrijmetselaars.'

Bij de verkiezingen van februari 1936 behaalde de FE de las JONS maar twee zetels. Ledesma Ramos die al langer overhoop lag met José Antonio, stapte na de verkiezingsnederlaag uit de beweging en richtte de JONS opnieuw op. (Desondanks bleef de naam FE de las JONS behouden.) Wegens het toenemende straatgeweld, waar de Falange niet zelden bij betrokken was, werd de partij in maart 1936 door de regering verboden. José Antonio werd na het begin van de Spaanse Burgeroorlog geëxecuteerd in de gevangenis van Alicante. De falangisten sloten zich tijdens de Burgeroorlog bij de nationalisten van Franco aan, hoewel de falangisten door de conservatieve generaals (met name van de carlistische zijde) werd aangeduid als 'onze rode bondgenoten' (verwijzend naar het sociaalradicalisme dat de partij in haar beginjaren kenmerkte). Een exponent van de radicale vleugel binnen de FE de las JONS, Manuel Hedilla, werd in 1937 door de falangisten tot Jefe Nacional gekozen. Een paar dagen na zijn verkiezing, op 28 april 1937 werd hij door Franco aan de kant geschoven, omdat Hedilla zich tegen een fusie van de FE de las JONS met de carlistische Comunión Tradicionalista en alfonsistisch monarchistische Renovación Española verzette.

De afzetting van Hedilla maakte de weg vrij voor Franco om de fusie er door te drijven en om vervolgens het leiderschap op zich te nemen van de nieuwe beweging, de Falange Española Tradicionalista y de las Juntas de Ofensivas de Nacional Sindicalistas. Het dagelijks bestuur kwam in handen van een secretaris-generaal (sinds 1939: minister-secretaris-generaal).

Nadat Franco de burgeroorlog in 1939 had gewonnen, zette hij zijn in de burgeroorlog al begonnen pro- As koers voort. De meeste falangistische leden binnen de nieuwe FET y de las JONS waren overtuigde bondgenoten van het Italiaanse en Duitse fascisme. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in september 1939, en zeker na de Blitzkrieg in West-Europa, groeide de sympathie binnen de Falange voor de As. Mensen als Serrano Suner (zwager van Franco) en generaal Augustin Muñoz Grandes, vooraanstaande falangisten, streefden naar Spaanse deelname in de oorlog aan de zijde van de As. De voorzichtige Franco wenste eerst nog een tijd af te wachten en te zien of de successen van met name Duitsland niet van korte duur waren, hetgeen medio 1943 juist bleek te zijn. Franco hield Spanje uiteindelijk uit de oorlog en in de loop van 1944 verving hij de pro-Duitse en pro-Italiaanse politici door gematigde en zelfs pro-Britse politici. Wel streed een - voornamelijk uit falangisten - Division Azul (Blauwe Divisie) mee aan het Oostfront.

Al tijdens de eindfase van de Tweede Wereldoorlog distantieerde Franco zich van de As en zou later zelfs nog ontkennen dat hij sympathie had voor Nazi-Duitsland en fascistisch Italië. (Hij zou later zelfs nog beweren dat de geallieerden zonder de hulp van Spanje de oorlog niet hadden gewonnen). In juni 1945 werden de laatste pro-Duitse falangisten uit zijn regering verwijderd.

In de jaren vijftig, toen Spanje steeds meer op het Westen begon te leunen, raakte het falangisme in onbruik evenals de partijnaam. Hoewel de partijnaam officieel in 1967 werd gewijzigd in 'Movimiento Nacional' (Nationale Beweging), bleef men tot de dood van Franco van Falange spreken. Pogingen om het fascisme van de Falange in de jaren vijftig nieuw leven in te blazen, (een initiatief van twee oud-secretarissen-generaal van de beweging) liepen op niets uit.

In de jaren zestig en begin jaren zeventig deed Franco nog amper een beroep op de falangistische vleugel van de FET y de las JONS en richtte zich voornamelijk op aanhangers van Opus Dei, de katholieke organisatie die een aantal handige technocraten voortbracht.

Na het overlijden van Franco (november 1975) werd Spanje door toedoen van koning Juan Carlos en Franco's opvolgers die uit de Opus Dei gelederen kwamen, omgevormd tot een democratie. De FET y de las JONS werd in 1977 ontbonden. Sindsdien tooien een aantal semi-fascistische en neofascistische organisaties in Spanje zich met de naam Falange, zonder dat zij een rol van betekenis spelen.

[bewerk] Symboliek

El yugo y las flechas: het juk en de pijlen
een blauw hemd, symbool van de werkmens
na de fusie met de Carlisten droegen falangisten ook een rode baret.
Cara al sol, hun hymne

[bewerk] Verwante politici

De voormalige Spaanse premier José María Aznar was een falangist in zijn jeugdjaren.
Juan Perón, voormalig president van Argentinië, was geïnspireerd door het falangisme.
falangisme zelf is gebaseerd op het fascisme van Mussolini
Ook Franco had wel iets te maken met het falangisme, hoewel hij strikt genomen geen falangist was.
De Spaanse falangistische partij en haar geschiedenis: Falange Española