Damnatio memoriae
Damnatio memoriae (Latijn: "vervloeking van de nagedachtenis") is de sinds de 17e eeuw gangbare term voor het onteren van een dode door het wegnemen van de herinnering aan die persoon uit de collectieve herinnering. Vormen van dergelijke ontering zijn bekend sinds de tijd van de Akkadiërs.
De Romeinse senaat kon verschillende juridische technieken toepassen tegen overleden verraders of afvalligen aan de staat:
- memoria damnare (in nagedachtenis vervloeken")
- memoria condemnare (veroordelen)
- memoria accusare (beschuldigen)
- memoria abolere (vernietigen)
- memoria eradere (uitwissen)
De bedoeling van de straf (en de letterlijke betekenis van de formule) bestond erin om elke aanwijzing dat de persoon in kwestie had geleefd, vernietigd werd, alsof hij nooit geleefd had. Zo kon men alsnog de eer van Rome redden. In een samenleving waar eer en sociaal vertoon centraal stonden en waar het respect (die uit moest gaan van de trots van een Romeinse burger) de basisvoorwaarde was, was deze straf misschien wel de ergste die een persoon kon overkomen.
De uitvoering van deze straf was het best zichtbaar bij de dood van twee gehate keizers in de 1ste eeuw n. Chr.: Caligula (regeerde van 37-41) en Nero (regeerde van 54-68). Een ander voorbeeld uit de Oudheid is de Damnatio memoriae van Geta door zijn broer Caracalla.
De meest gangbare methode van Damnatio memoriae was het verwijderen van de naam uit archieven, waarop de eretitels stonden die de persoon had bekleed (deze archieven werden memoria genoemd, vandaar de naam: Damnatio (verdoemenis) memoriae (genitief: van de herinnering). Bij zeer bekende personen (zoals de Romeinse keizers Caligula en Nero) werden hun standbeelden vernietigd en hun namen van de openbare gebouwen verwijderd.
In Venetië werd in 1355 Marino Faliero, de 53ste Doge van Venetië, tot de damnatio memoriae veroordeeld na een mislukte staatsgreep.
Een modern voorbeeld van het concept damnatio memoriae, maar in een modern kleedje gestopt, was het verwijderen van portretten, boeken en andere sporen van tegenstanders van Stalin.
[bewerk] Bronnen
- Jan Willem Drijvers (2006). Damnatio Memoriae in het antieke Rome. Groniek 170, maart 2006.
