Prvi svjetski rat
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
Prvi svjetski rat, od 1914. do 1918. godine je bio prvi rat u kojem su učestvovale nacije širom svijeta, te je zato i dobio pridjev svjetski rat.
Prije izbijanja Drugog svjetskog rata bio je poznat pod imenom Veliki Rat ili nešto rjeđe rat koji će okončati sve ratove, mada se i ime Prvi svjetski rat pojavilo već 1920. godine u djelu potpukovnika Repingtona Prvi Svjetski Rat 1914-18.
Neki naučnici smatraju da je Prvi svjetski rat bio samo prva faza tridesetogodišnjeg rata koji je u stvari trajao od 1914. do 1941. godine.
Sadržaj |
[izmijeni] Uzroci i povod rata
Suprotnosti i borba interesa između dvaju suprotnih blokova zemalja, Antante i Trojnog saveza, dostigle su vrhunac u nizu političkih kriza i lokalnih ratova 19124. godine, kada su prerasli u otvoreni sukob i rat.
Neposredni povod za izbijanje rata je bio atentat (28. juna, 1914.) na Austrougarskog prijestolonasljednika Franza Ferdinanda, i njegovu ženu Sofije u Sarajevu, koji je došao u Bosnu na posmatranje vojnih vježba kao vrhovni zapovjednik vojske. On je po završetku vježba posjetio Sarajevo. Kada je stigao u grad, na njega i njegovu ženu izvršen je atentat koji je izvršio pripadnik Mlade Bosne, Gavrilo Princip, ali su stvarni uzroci mnogo dublji. Poslje nekoliko sati vijest se čula u svim zemljama, a Austro-Ugarska je poslala ultimatum Srbiji da pretraži državu, što je Srbija zbog 10. člana u kojem je Austro-Ugarska tražila od Srbije da njihova policija istraži atentat na Franza Ferdinada što Srbija nije prihvatila i Austro-Ugarska joj je objavila rat.
U oktobru 1914. godine Njemačkoj i Austro-Ugarskoj prilazi [[Osmansko carstvo]. OD tada se taj vozni savez naziva Centralne sile. U rat je 1925. godine ušla i Italija, nakon što su joj sile Antante tajnim ugovorom u Londonu obećale južni Tirol, Goricu, Istru, Trst i dio Dalmacije. U jesen iste godine u rat je na strani Centralnih sila ušla i Bugarska. U toku 1916. godine u rat su na strani Antante stupile Rumunija i Portugal, a naredne, 1917. godine SAD, Kina i Grčka
[izmijeni] Imperijalni interesi
Prateći primjer Britanije Britansko carstvo pod vodstvom Benjamina Disraelia, čak je i Otto von Bismarck shvatio vrijednost kolonija koje bi osigurale, po njegovim riječima, "nova tržišta za njemačku industriju, proširenje trgovine, i nova polja za njemačke aktivnosti, civilizaciju i kapital".
Apsolutističke Centralne sile, predvođene ujedinjenom, industrijaliziranom Njemačkom, koja je udvrostručila svoju mornaricu od vremena Franko-Pruskog Rata, su bile strategijska prijetnja tržištima i sigurnosti snažnije utemeljenih savezničkih snaga i carske Rusije.
Antanta je tako bila sporazum između Britanije i Francuske koji je imao za cilj da uspori njemački ekspanzionizam. Sporazum Antante, zajedno sa rusko-francuskim savezništvom je zadovoljavao njihove zajedničke geopolitičke interese.
Francuska i Britanija, su zbog toga bile prinuđene da okončaju vjekovna neprijateljstva. Britanski političari su strahovali od još jedne njemačke vojne pobjede nad Francuskom, kao u Francusko-Pruskom Ratu, koja bi mogla biti okončana njemačkim preuzimanjem francuskih kolonija, upravo obratni scenario od stvarnog ishoda rata kada je Britanija okupirala većinu njemačkih i turskih kolonija i stavila ih u status "protektorata". Ovakva strahovanja su imala osnova u tome što su francuske kolonije bile u neposrednoj blizini britanskih: Nigerija je na primjer bila u potpunosti okružena francuskih kolonijama, Indija je u neposrednoj blizini Francuske Indokine, i slično.
Strategijska trka između Britanije i Njemačke je po povlačenju Bizmarka, prvog diplomata tog vremena, dobila na intenzitetu, i povećala napore na konsolidaciji postojećih interesnih zona i zauzimanju novih kolonija. Primjere ovakvih konflikata su Marokanska kriza 1905 i Tangerska kriza. Ovi konflikti su otpočeli kada je njemački car Wilhelm priznao nezavisnostMaroka od Francuske, novog Britanskog strateškog partnera. Tokom Druge marokanske krize, Njemačka je uputila svoju mornaricu u Maroko, ispitujući snagu saveza između Britanije i Francuske.
Mreža evropskih savezništava se stvorila po linijama imperijalnih interesa. Najveći interes Austro-Ugarska vidjela je u bosanskim šumama (kao i Rusija), tu je došlo do najvećeg kontakta sila.
[izmijeni] Balans sile
Početkom dvadesetog vijeka, balans sile u Evropi je bio vrlo delikatan, a bio je i ugrožen serijom događaja:
- Britansko naginjanje prema Francusko-Ruskom savezu, podstaknuto njemačkim ugrožavanjem britanske mornaričke premoći.
- Njemački i austrougarski izazovi englesko-francusko-ruskom savezu (Savez Antante).
- Njemačka je alarmirana bržim oporavkom Rusije od poraza u ratu sa Japanom 1905. i revolucionarnim previranjima u Rusiji.
- Porast snažnih nacionalnih pokreta među drzavama Balkana, koje su podršku crpile iz Berlina, Beča i Petersburga.
- Austrijski regionalni interesi su bili ugroženi nakon što je Srbija udvostručila svoju teritoriju nakon Balkanskih Ratova 1912-1913. Nakon atentata u Sarajevu, Austrougarska je Srbiji postavili neispunjiv ultimatum 3. jula 1914. i nakon što nije dobila zadovljavajući odgovor, Austrougarska je prekinula diplomatske odnose sa Srbijom 25. jula i objavila joj rat 28. jula 1914. Rusija, koja je sebe vidjela kao garanta srpske nezavisnosti, je izvršila mobilizaciju 30. jula. Njemačka, saveznik Austrougraske je uputila zahtjev Rusiji da obustavi mobilizaciju 31. jula, ali Rusija nije udovoljila ovom zahtjevu, jer bi demobilizacija značila da ne bi mogla reaktivirati svoje vojne resurse u prihvatljivom vremenu. Zbog neispunjavanja ovog zahtjeva Njemačka je 1. avgusta objavila rat Rusiji, a dva dana kasnije i Francuskoj.
[izmijeni] Ratna tehnika
Od sredine 19 stoljeća izgradnja kopnene vojske krenula je ubrzanim tempom. U mnogim zemljama uvodi se opća vojna obaveza, čime se stvaraju osnove za angažiranje velikih ljudskih i materijalnih potencijala u slučaju rata. Istovremeno sa organizacijskim vršene su značajne promjene u naoružanju i opremi. Mehaniziranje rata naglo je napredovalo na koncu 19 stoljeća. Veliki ubojni efekat postignut je kada su izumljene puške repetirke kojima je teoretski hiljadu vojnika moglo ispaliti u minuti 10 000 metaka na udaljenosti od 3.9 kilometara. U roku od pola stoljeća udvadesetostručila se brzina paljbe, a domet puške povećao šesnaest puta.
[izmijeni] Hronologija izbijanja rata
[izmijeni] 1914:
- 28. juli, Austrougarska objavljuje rat Srbiji
- 1. august, Njemačka objavljuje rat Rusiji
- 3. august, Njemačka objavljuje rat Francuskoj
- 4. august -
- Velika Britanija objavljuje rat Njemačkoj nakon što Njemačka odbija da poštuje neutralnost Belgije
- Australija objavljuje rat Njemačkoj
- Kanada objavljuje rat Njemačkoj;
- Novi Zeland objavljuje rat Njemačkoj;
- U septembru 1914. potpisan pakt o jedinstvu između Francuske, Velike Britanije, i Rusije
- 23. august, Japan objavljuje rat Njemačkoj
[izmijeni] 1916
- 28. august, Italija objavljuje rat Njemačkoj
[izmijeni] 1917:
- 6. april, Sjedinjene Američke Države objavljuju rat Njemačkoj
- 7. april, Kuba objavljuje rat Njemačkoj
- 14. august, Kina objavljuje rat Njemačkoj
Izbijanje konflikta se često pripisuje savezništvima stvorenim u prethodnoj deceniji između Njemačke, Austrougarske i Italije sa jedne strane, i Francuske, Rusije, Britanije i Srbije s druge strane. U stvari niti jedan od ovih sporazuma nije ispoštovan sa izuzetkom ruske mobilizacije radi austrougarske objave rata Srbiji i njemačkog objavljivanja rata Francuskoj, kao savezniku Rusije.
Britansko objavljivanje rata Njemačkoj je zvanično bilo rezultat njemačke invazije Belgije čiju nezavisnost je Britanija garantovala 1839., i koja se našla na putu njemačke invazije na Francusku, a ne savezništva sa Francuskom i Rusijom (koje službeno nije ni postojalo u tom trenutku).
Njemački plan uperen protiv Rusko-Francuskog savezništva je bio da se razbije Francuska, i da se nakon toga snage posvete ratu sa Rusijom koja je svoju mobilizaciju vršila sporijim tempom. Njemački plan je zahtijevao od Belgije i Luksemburga slobodan prelaz trupa, a kada je dozvola za to uskraćena, Nijemci su okupirali Luksemburg, i dio Belgije ali su naišli na značajan otpor kod Liježa. Velika Britanija je poslala svoju armiju u Francusku, koja je potom prebačena u Belgiju. Vrijeme koje je obezbijedio otpor Belgijanaca, Francuza i Britanaca, i neočekivano brza mobilizacija Rusije je u potpunosti raspršilo Njemačke planove. Rusija je izvršila napad na Istočnu Prusku, vežući njemačke trupe namijenjene zapadnom frontu, dozvoljavajući francuskim i engleskim trupama da zaustave napredovanje Nijemaca prema Parizu u bitkama na Marni u septembru 1914. i primoravajući centralne sile (Njemačku i Austriju da se bore na dva fronta).
[izmijeni] Ulazak Osmanskog carstva u rat
Osmansko carstvo se priključilo silama osovine u oktobru/novembru 1914., ugrožavajući ruske teritorije na Kavkazu i britansku komunikaciju sa Indijomi istokom preko Sueckog kanala. Britanska akcija je otvorila i drugi front na jugu kod Galipolja (1915.) i u Mezopotamiji, ali su oba pokušaja okončala turskim uspjehom u odbijanju napada.
[izmijeni] Italijansko učešće
Italija, je do tada bila nominalno u savezništvu sa Njemačkom i Austro-Ugarskom ali je imala osobne interese na uštrb austrijske teritorije u Južnom Tirolu, Istri i Dalmaciji, pa se uključila u rat na strani sila Antante u maju 1915., i objavljujući rat Njemačkoj 15 mjeseci kasnije. Italijanska akcija duž granice sa Austrijom je vezala značajan broj neprijateljskih trupa, mada je Njemačko-Austrijska pobjeda kod Kobarida (Kaporeta) u oktobru 1917. izbacila Italiju sa liste ozbiljnih prijetnji.
[izmijeni] Pad Srbije
Nakon što je odbila austrijsku invaziju od avgusta do decembra 1914., Srbija se nije mogla oduprijeti kombiniranom napadu Njemačke, Austrije i Bugarske u oktobru 1915. Srpska vojska se povukla preko Albanije u Grčku, gdje je došlo do francusko-engleskog iskrcavanja i pritiska na Grčku vladu da uđe u rat protiv sila osovine.
[izmijeni] Rana faza: od romantizma to rovova
U ratu su učestvovale dvije grupe - savezničke snage okupljene oko Velike Britanije i sile osovine predvođene Njemačkom.
Gledanje na rat je 1914. bilo gotovo romantično, i njegova objava je dočekana sa entuzijazmom mnogih. Uvriježeno je bilo mišljenje da će rat trajati kratko i da će nekoliko oštrih manevara i akcija (da nauče neprijatelja lekciju) biti dovoljno za pobjednički marš na neprijateljski glavni grad, jednu-dvije sjajne parade i potom povratak normalnom životu. Bilo je nekoliko pesimista koji su govorili da će rat biti dugotrajan (npr. Lord Kitchener), ali su "svi znali" da će rat biti okončan prije Božića.
[izmijeni] Ukopavanje počinje
Nakon početnog uspjeha, na Marni, Francuska i Velika Britanija su se našle suočene sa ukopanim njemačkim pozicijama od Lorene do belgijske obale. Zaraćene strane su zauzele pozicije, Francuzi i Britanci su bili napadači, a Nijemci su se branili. Ovo je imalo za posljedicu (uz tradicionalni kvalitet njemačkog inženjeringa) da su Njemačka utvrđenja, rovovi i tranšeje bili mnogo bolje konstruisani od savezničkih, koji su svoje rovove smatrali samo "privremenim" dok njihove snage ne probiju front. Naredne četiri godine su pokazale da nijedna strana nije bila u stanju da ostvari prednost ili zada odlučujući udarac, mada je njemačka akcija kod Verdena (1916) i neuspjeh saveznika sljedećeg proljeća doveo francusku armiju na ivicu kolapsa, a masovno dezerterstvo je ugrožavalo opstanak fronta.
U svakom trenutku se na frontu nalazilo gotovo 800.000 britanskih vojnika, 1.000 bataljona od kojih je svaki imao svoj sektor između Arne i Belgije. Front je činilo 6.000 milja rovova. Svaki bataljon je držao svoj sektor sedam dana, a potom se sedam dana povlačio na linije podrške, a potom sedam na rezervne položaje, da bi se ciklus završio sedmicom van ratnih dejstava.
[izmijeni] Bitka na Somi
Bitka na Somi je rezultirala u ogromnim gubicima na obje strane ali je napredak u ratu bio minimalan. Interesantno je primijetiti da kada su Britanci napali prvog dana ove bitke, i imali strašne gubitke pod mitralješkom vatrom, oni su uspjeli osvojiti nešto teritorija. Ovaj "uspjeh" je nagnao njemačku komandu da izvede protuofanzivu i ponovo zauzme izgubljenu teritoriju što je imalo za posljedicu i ogromne njemačke gubitke.
