Жыгімонт Ваза
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Жыгімонт Ваза, Жыгімонт IV у Польшчы Зыгмунт III (20 чэрвеня 1566 — 30 красавіка 1632), вялікі князь літоўскі і кароль польскі (1587 — 1632), кароль швэдзкі (1592 — 1599). Сын караля Швэцыі Юхана III Вазы і Кацярыны Ягелонкі, дачкі Жыгімонта Старога.
Нарадзіўся ў горадзе Грыпсгольм у Швэцыі. 3 1568 года спадчыньнік швэдзкага трону. Абраны польскім каралём на элекцыйным сойме 1587 года, пасьля сьмерці Стэфана Баторыя, дзякуючы падтрымцы Ганны Ягелонкі, канцлера і вялікага гетмана кароннага Яна Замойскага. Перамог іншага кандыдата, аўстрыйскага эрцгерцага Максіміляна. Але на элекцыйным сойме не было паслоў ад ВКЛ. Каб дамагчыся падтрымкі сваёй кандыдатуры ў ВКЛ 28 студзеня 1588 года зацьвердзіў новую рэдакцыю Статута.
[рэдагаваць] Унутраная палітыка
Намагаўся аднавіць пазыцый каталіцкай царквы ў Рэчы Паспалітай, але гэта не дало жаданых вынікаў. Падтрымаў Берасьцейскую вунію 1596 году. Але вымушаны быў спрыяць прыняцьцю пастаноў соймаў Рэчы Паспалітай 1609, 1618 і 1631 гадоў якія гарантавалі правы праваслаўных. Збліжэньне Жыгімонта Вазы з Габсбургамі выклікала ў Польшчы незадавальненьне большасьці шляхты. Кароль акружыў сябе езуітамі, іншаземцамі і вузкім колам магнатаў. Намаганьні Жыгімонта Вазы ўвесьці ў Рэчы Паспалітай абсалютную манархію, спадчыннасьць трона, зьменшыць ролю соймавых паслоў выклікалі незадавальненьне шляхты. Пасьля рокаша 1606 году Сойм зацьвердзіў шляхецкія вольнасьці, непарушнасьць абраньня караля і пастаянную прысутнасьць сэнатараў дзеля кантролю за яго дзеяньнямі.
[рэдагаваць] Вонкавая палітыка
Арыентаваўся на Габсбургаў і Сьвяшчэнную Рымскую імпэрыю, што была замацавана двума шлюбамі з аўстрыйскімі эрцгерцагінямі, сёстрамі, Ганнай і Канстанцыяй. У 1592 годзе пасьля сьмерці Юхана III заняў швэдзкую пасаду. Палітыка аднаўленьня пазыцый каталіцкай царквы ў Швэцыі цалкам правалілася. У 1599 годзе швэдзкая пратэстанцкая групоўка ськінула яго з трона і абрала рэгентам, а з 1604 года і каралём, яго дзядзьку Карла IX. Да канца свайго жыцьця Жыгімонт Ваза імкнуўся вярнуць сабе швэдзкую карону, уцягнуў Рэч Паспалітую ў доўгі канфлікт са Швэцыяй. Падтрымліваў прапанову групоўкі магнатаў і шляхты аб ажыцьцяўленьні аб'яднаньня Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай на правах трэцяга ўдзельніка фэдэрацыі разам з Польшчай і ВКЛ. Падтрымаў Ілжэдзьмітрыя І, Ілжэдзьмітрыя IІ, даваў ім дапамогу і дазволіў вэрбаваць войска ў ВКЛ і Польшчы. У 1600 годзе пачаў вайну Рэчы Паспалітай са Швэцыяй 1600 – 1629 гадоў. Войска Рэчы Паспалітай атрымала перамогу ў Кірхгольмскай бітве 1605 году, аднак скарыстаць посьпех з-за малалікасьці не здолела, і вайна працягвалася. Пасьля запрашэньня царом Васілём Шуйскім у Маскоўшчыну швэдзкага корпусу дзеля барацьбы з войскамі Лжэдзмітрыя II пачаў вайну Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609 – 1618 гадоў. У выніку паразы маскоўскага войска каля Клушына ў 1610 годзе Васіль Шуйскі быў скінуты з трона, маскоўскія баяры і гараджане абвясьцілі царом сына Жыгімонта Вазы — Уладзіслава.
Жыгімонт Ваза спрабаваў праводзіць актыўную палітыку на поўдні. Падтрымліваў імпэратара Сьвяшчэннай Рымскай імпэрыі супраць Чэхіі і Трансыльваніі, што выклікала пастаянныя напады на Ўкраіну і поўдзень Польшчы хаўрусьнікаў Трансыльваніі крымскіх татараў і туркаў. У 1620 годзе польскае войска было разьбіта туркамі каля Цацоры. Але ў Хоцінскай бітве 1621 году войска Рэчы Паспалітай атрымала перамогу над імі, якая аднак не была выкарыстана.
Зьнешняя і ўнутрана палітычныя пляны Жыгімонта Вазы не ўдаліся, шмат у чым яго палітыка спрыяла далейшаму заняпаду Рэчы Паспалітай.
