Roman Brandstaetter

Z Wikipedii

Roman Brandstaetter (ur. 3 stycznia 1906 w Tarnowie, zm. 28 września 1987 w Poznaniu) – polski pisarz, poeta, dramaturg i tłumacz. Wybitny znawca Pisma Świętego.

Roman Brandstaetter urodził się w żydowskiej rodzinie inteligenckiej jako syn Ludwika i Marii z domu Brandstaetter. Jego dziadek, Mordechaj Dawid Brandstaetter (1844-1928), był właścicielem tłoczni oleju lnianego w Tarnowie, jak również znanym nestorem literatury hebrajskojęzycznej, autorem wielu opowiadań i nowel.

Brandstaetter ukończył szkołę powszechną oraz Gimnazjum Męskie im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie, a egzamin dojrzałości zdał w 1924 r., w Krakowie. Tam też studiował filozofię i filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Już w czasie studiów zadebiutował jako poeta, publikując w 1926 r. na łamach Kuriera Literacko-Naukowego wiersz Elegia o śmierci Sergiusza Jesienina. Tego samego roku w Nowej Reformie ogłosił wiersz pt. Piłsudski. Kolejne wiersze i artykuły pisał do Głosu Prawdy, Gazety Polskiej i innych czasopism. W 1928 r. wydał pierwszy tom poezji pod tytułem Jarzma.

Po ukończeniu studiów przebywał w latach 1929-1931 na rządowym stypendium w Paryżu, gdzie prowadził badania nad działalnością polityczno-społeczną Adama Mickiewicza. Praca ta zaowocowała tytułem doktora filozofii, który otrzymał w 1932 r. Powróciwszy z Paryża, zamieszkał w Warszawie, gdzie przez rok pracował jako nauczyciel języka polskiego i gdzie podjął pracę literacką i publicystyczną drukując w Kurierze Literacko-Nuaukowym i Miesięczniku Żydowskim. Wydał również szkice historyczno-literackie: Legion żydowski Adama Mickiewicza (1932), Moszkopolis (1932), Wybryki antyżydowskie studentów Uniwersytetu Wileńskiego w r. 1815 (1932), a następnie Tragedie Juliana Klaczki (1933), i tomik poezji Węzły i miecze (1933) oraz zbiór pamfletów Zmowa eunuchów (1936). W 1935 r. odwiedził Turcję, Grecję i Palestynę.

Krótko po wybuchu II wojny światowej Roman Brandstaetter przeniósł się do Wilna, gdzie w 1940 r. poślubił Tamarę Karren, Żydówkę, którą poznał wcześniej w Warszawie. Po kilkumiesięcznym pobycie w Wilnie (w czasie którego jego osobą zainteresowało się NKWD), dzięki staraniom rodziny żony, oboje udali się do Jerozolimy poprzez Moskwę, Baku, Iran i Irak. W tym czasie powstał pierwszy z dramatów Brandstaettera zatytułowany Kupiec warszawski (1940/1941). W Jerozolimie autor początkowo współpracował z hebrajskimi wydawnictwami, prasą i teatrem. Następnie, dzięki pomocy profesora Stanisława Kota, który był nauczycielem Brandstaettera na Uniwersytecie Jagiellońskim, otrzymał posadę w nasłuchu radiowym Polskiej Agencji Telegraficznej, gdzie pracował aż do czasu swojego wyjazdu z Palestyny. W okresie 1941-1946, napisał pięć kolejnych dramatów, których nigdy nie wystawił na scenie. Wtedy też powstał Powrót syna marnotrawnego, jeden z jego najwybitniejszych dramatów.

Czas pobytu Brandstaettera w Jerozolimie był okresem przełomowym w jego życiu, gdyż wtedy przeszedł na wiarę katolicką. Przeżycie to opisał później w opowiadaniu Noc biblijna zamieszczonym w zbiorze Krąg biblijny.

W 1945 rozszedł się z żoną Tamarą (na mocy tzw. przywileju św. Pawła, który - na podstawie 1Kor 7,12-15 - umożliwia przeprowadzenie rozwodu kościelnego, jeśli jeden z małżonków przyjmuje chrzest, a drugi zdecydowanie pozostaje wyznawcą religii niechrześcijańskiej oraz nie zamierza pozostawać w związku małzeńskim z ochrzczonym). W 1946 r. Brandstaetter wyjechał do Egiptu, a stamtąd do Rzymu, gdzie przyjął chrzest i poślubił Reginę z Brochowiczów Wiktorównę, sekretarkę ambasadora polskiego w Rzymie, profesora Stanisława Kota. We Włoszech, zainspirowany postacią św. Franciszka i pięknem Asyżu, napisał prozatorskie Kroniki Assyżu (1947) oraz misterium Teatr Świętego Franciszka (1947). Tutaj też stworzył kolejne dramaty: Oedipus (1946), Noce narodowe (1946/1947) i Przemysław II (1948). W latach 1947-1948 pełnił funkcję attaché kulturalnego przy ambasadzie RP w Rzymie. Tamże w 1948 r. zorganizował uroczystości z okazji 100 rocznicy założenia Legionu Mickiewicza.

Po powrocie do Polski w 1948, zamieszkał w Poznaniu, gdzie otrzymał posadę kierownika literackiego Teatru Polskiego, a następnie Teatru Wielkiego. Pełnił również funkcję wiceprezesa Oddziału Poznańskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich. W 1950 r. Brandstaetter przeniósł się do Zakopanego, gdzie spędził 10 lat jako przwodniczący Rady Kultury przy Miejskiej Radzie Narodowej. W tym samym roku został członkiem Polskiego PEN Clubu. W czasie swego pobytu w Zakopanem stworzył dramaty: Ludzie z martwej winnicy (1950), Upadek kamiennego domu (1950), Milcznie (1951), Król i aktor (1951), Józef Sułkowski (1952), Kopernik (1953), Znaki wolności (1953), Dramat księżycowy (1954), Król Stanistaw August (1956), Odys płaczący (1956), a także utwory poetyckie: Winogrona Antygony (1956) i Faust Zwyciężony (1958). W 1951 r. napisał libretto operowe do muzyki Tadeusza Szeligowskiego Bunt żaków, za co otrzymał wraz z kompozytorem Państwową Nagrodę Artystyczną I Stopnia. Dokonał także przekładów wybranych dzieł Szekspira jak Hamlet (1950), Król Ryszard III (1950), Kupiec wenecki (1952) i Antoniusz i Kleopatra (1958). W 1956 r. został członkiem korespondentem francuskiej Academie Rhodanienne des Lettres. W podzięce za zasługi wniesione w dziedzinie kultury, otrzymał w 1957 r. godność Honorowego Obywatela Zakopanego. W 1958 otrzymał Nagrodę im. W. Pietrzaka za całokształt twórczości literackiej.

W 1960 r. Brandstaetter powrócił do Poznania i oddał się wyłącznie pracy literackiej. Stworzył tam kolejne dramaty: Medea (1959), Cisza (1960), Ślepa ulica (1961), Śmierć na wybrzeżu Artemidy (1961), Dzień gniewu (1962) i Zmierzch demonów (1964), Wydawał też nowe tomy poezji: Pieśń o moim Chrystusie (1960), Hymny Maryjne (1963), Dwie Muzy (1965), Księga modlitw (1985), Pieśń o życiu i śmierci Chopina (1987) i Księga modlitw starych i nowych (1987). Kontynuował także przekłady dzieł Szekspira, oraz rozpoczął nowy cykl przekładów biblijnych z języka hebrajskiego: Pieśń nad pieśniami (1959), Antologia poezji Starego Przymierza (1964), Cztery poematy biblijne (1964), Psałterz (1968) i i inne. Następnie zajął się tłumaczeniem ksiąg Nowego Testamentu, z których udało mu się ukończyć przed śmiercią: cztery Ewangelie, Dzieje Apostolskie oraz Apokalipsa i Listy św. Jana.

W tym okresie powstało też najwybitniejsze dzieło prozatorskie Brandstaettera, czterotomowa powieść historyczna Jezus z Nazarethu (1967-1973). W 1972 r. Brandstaetter wydał opowiadanie Ja jestem Żyd z Wesela, a następnie ukazały się również trzy zbiory miniatur literackich: Krąg biblijny (1975), Inne kwiatki św. Franciszka z Asyżu (1976), Bardzo krótkie opowieści (1978), oraz Bardzo krótkie i nieco dłuższe opowieści (1984). Wiele jego tekstów zostało opublikowanych w pismach katolickich, takich jak Przewodnik Katolicki, W Drodze czy Tygodnik Powszechny.

Brandstaetter był laureatem wielu nagród literackich, takich jak Nagroda Polskiego PEN Clubu za przekłady hebrajskie (1973), Nagroda Literacka miasta Poznania (1974) czy Nagroda Ministra Kultury i Sztuki (1978). W 1980 r. został wybrany na przewodniczącego Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poznańskiego Czerwca 1956 Roku.

Roman Brandstaetter zmarł na zawał serca 27 września 1987. Został pochowany obok swej zmarłej wcześniej (1986) małżonki Reginy na Cmentarzu Komunalnym na Miłostowie w Poznaniu.

Pośmiertnie wydano następujące dotąd nie publikowane dzieła: wiersze Hamlet i łabądź (1988), krótkie opowiadania Przypadki mojego życia (1988) oraz prozę Moja podróż sentymentalna i inne opowiadania (1994).

Jego imię nosi jako jedyne w Polsce Gimnazjum nr 11 w Tarnowie.