Nowy Dwór Gdański
Z Wikipedii
Współrzędne: 54°13' N 019°07' E
| Nowy Dwór Gdański | |||
|
|||
| Województwo | pomorskie | ||
| Powiat | nowodworski (pomorski) | ||
| Gmina - rodzaj |
Nowy Dwór Gdański miejsko-wiejska |
||
| Burmistrz | Tadeusz Józef Studziński | ||
| Powierzchnia | 5,06 km² | ||
| Położenie | 54° 13' N 19° 07' E |
||
| Liczba mieszkańców (2004) - liczba ludności - gęstość |
9997 1975,7 os./km² |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
55 | ||
| Kod pocztowy | 82-100 | ||
| Tablice rejestracyjne | GND | ||
| TERC10 (TERYT) |
6222910024 | ||
Położenie na mapie Polski |
|||
|
Urząd miejski3
ul. Wejhera 382-100 Nowy Dwór Gdański tel. 55 247-24-01; faks 55 247-24-01 |
|||
Nowy Dwór Gdański to miasto w woj. pomorskim, w powiecie nowodworskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Dwór Gdański, położone nad Tugą w centralnej części Żuław Wiślanych. Wcześniejsze nazwy to: Nowy Dwór, Weihershof i Tiegenhof. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. elbląskiego.
Miasto na szlaku Żuławskiej Kolei Dojazdowej.
Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 9997 mieszkańców.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Teren późniejszego miasta należał we wczesnym średniowieczu do księstwa pomorskiego, w latach 1282-1466 do państwa krzyżackiego. Na mocy pokoju toruńskiego od 1466 Żuławy wraz z Pomorzem Gdańskim wróciły do Królestwa Polskiego, w obrębie Prus Królewskich. Żuławskie tereny będące królewszczyzną zostały wydzierżawione rodzinie Falkenbergów, dzięki której staraniom obszar dzierżawy uległ powiększeniu i w 1515 r. wyodrębniono oddzielną od ekonomii malborskiej - ekonomię nowodworską. Po Falkenbargach ekonomię dzierżawili: Loitzowie, Wejherowie, Jacobsenowie, Krzysztof Gembicki,a po 1680 r. była własnością króla Jana III Sobieskiego, po nim jego synów - Jakuba i Konstantego, a następnie Marii Antonony Zamoyskiej. W 1548 Michael Loitz przeniósł siedzibę swojej rodziny z Gdańska na Żuławy i nad Tugą postawił dwór, przebudowany następnie na zamek. Loitz sprowadził też osadników z Niderlandów - mennonitów, którzy przyczynili się do osuszenia i zagospodarowania regionu.
W 1660 Melchior Wejher po przeciwnej stronie zamku wytyczył nową ulicę (istnieje do dnia dzisiejszego i obecnie nazywa się Wejhera), która staje się zaczątkiem nowej osady o charakterze rzemieślniczym. Miejsce to stało się wkrótce centrum handlowo–rzemieślniczym na Żuławach Północnych, z dwoma młynami i gorzelnią. Niezależnie rozwijała się też osada przyzamkowa, która w 1645 roku otrzymała prawo prowadzenia własnej działalności rzemieślniczej. Spokój ośrodka przerywały powodzie z którymi jednak nauczono się walczyć. Więcej nieszczęść przyniosły wojny ze Szwecją w XVIIw., a szczególnie okres wojny północnej , kiedy to stacjonujący w Malborku ( w latach 1704-1715) garnizon szwedzki grabił i gnębił okolię licznymi kontrybucjami. Nawet wojna siedmioletnia (1756-63), podczas której Rzeczpospolita była formalnie neutralna nie ominęła Zuław, przez które przechodziły zarówno wojska rosyjkie jak i szwedzkie, rozkradając co tylko było można.Osłabienie Rzeczypospolitej w XVIIIw. wykorzystali jej sąsiedzi. W wyniku I rozbioru Polski Żuławy weszły w skład Prus. Niszczejący zamek nowodworski został przekazany przez króla Fryderyka II miejscowym luteranom i w jednej z sal utworzono zbór ewangelicki (1784r.). Miejsce to okazało się się jednak niewystarczające i w latach 1831-1834 na piwnicach rozebranego zamku wybudowano nową świątynię. W latach 1847-1851 wybudowano kościół katolicki. Po niekorzystnym dla regionu okresie wojen napoleońskich (1807-1813) , kiedy to na Żuławach stacjonowały wojska francuskie, Nowy Dwór zaczął się dynamicznie rozwijać się, dzięki czemu w 1824r. przeniesiono tu z pobliskiego Nowego Stawu pruski Sąd Królewski, w 1859 nadano mu prawa osady targowej (1859 r.). Najważniejszym wydarzeniem było nadanie przez cesarza Wilhelma I praw miejskich. W miasteczku znajdowały się browary, tkalnia lnu, wytwórnia tytoniu, garbarnia, fabryka mydeł, cukrownia. Wizytówką miasta była jednak produkowana od 1776 roku przez rodzinę Stobbe słynna wódka jałowcowa Stobbes Machandel. W 1886 miasteczko uzyskało połączenie kolejowe z Szymankowem, skąd można było się udać do Berlina i Królewca. Ogromne znaczenie miało otwarcie linii kolei wąskotorowej (pierwszy odcinek 1891 r.) stale rozbudowywanej do lat dwudziestych XX w. Dzięki wybrukowaniu ulic i przyłączeniu budynków do sieci wodociągowej i energetycznej, miasto stało się schludnym, nowoczesnym ośrodkiem. Po pierwszej wojnie światowej w wyniku traktatu wersalskiego 10 stycznia 1920 Nowy Dwór został włączony do Wolnego Miasta Gdańska i zyskał rangę stolicy powiatu Żuławy Wielkie. W miasteczku otwarto polską placówkę celną kontrolującą odcinek granicy z Prusami Wschodnimi. W zasięgu polskiej administracji znajdowała się też kolej. 1 września 1939 roku Nowy Dwór włączono w granice III Rzeszy, aresztowano też polskich celników. W okresie II wojny światowej toczyło się pozornie normalne życie, jednak z dworca nowodworskiej kolejki odjeżdzały transporty do obozu koncentracyjnego Stutthof- Sztutowo. Ponadto więźniowie wykorzystywani byli do prac na kolei (Außenkommando Kleinbahn Tiegenhof), a także w cegielni i browarze. 11 marca 1945 roku miasteczko zostało zajęte przez wojska rosyjskie II Frontu Białoruskiego i przekazane Polsce (stanowiło część województwa pomorskiego). W wyniku działań wojennych i zalania Żuław przez wycofujące się oddziały niemieckie Nowy Dwór poniósł ogromne straty. Rdzenni mieszkańcy musieli opuścić Żuławy, stopniowo zastępowani przez polskich osadników z różnych części Polski. Miasto w początkowym okresie odcięte od świata, pozbawione wody i prądu, plądrowane przez rzesze szabrowników, odradzało się. W 1948 zakończyła się akcja osuszania. W latach 1954-1975 Nowy Dwór Gdański był stolicą powiatu. Reforma administracyjna z 1999 roku ponownie uczyniła miasto stolicą powiatu.
[edytuj] Ludność
- 1772: 1096 mieszkańców
- 1817: 1694
- 1846: 2072
- 1910: 2901
- 1943: 4295
- 1967: 6500
[edytuj] Zabytki
- wieża ciśnień z 1909 - jedna z pierwszych budowli w Europie o konstrukcji żelbetowej
- neogotycki kościół katolicki z 1851
- most zwodzony z 1936 o konstrukcji stalowo-betonowej
- spichrz nad Tugą z 1878 r.
- charakterystyczne dla regionu parterowe budynki (XIX w.) ustawione szczytem do ulicy m.in. prz ul. Sikorskiego
