Malbork
Z Wikipedii
Współrzędne: 54°02'00" N 019°02'00" E
| Malbork | |||||
|
|||||
| Województwo | pomorskie | ||||
| Powiat | malborski | ||||
| Prawa miejskie | 1286 | ||||
| Burmistrz | Andrzej Rychłowski (e-mail) |
||||
| Powierzchnia | 17,15 km² | ||||
| Położenie | 54° 02' N 19° 02' E |
||||
| Wysokość | 6-30 m n.p.m. | ||||
| Liczba mieszkańców (2005) - liczba ludności - gęstość |
40 135 2241 os./km² |
||||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
(+48) 55 | ||||
| Kod pocztowy | 82-200 do 82-210 | ||||
| Tablice rejestracyjne | GMB | ||||
Położenie na mapie Polski |
|||||
| Strona internetowa miasta | |||||
Malbork (niem. Marienburg) – miasto w północnej Polsce, w województwie pomorskim nad Nogatem. Stolica powiatu malborskiego.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Ślady osadnictwa w miejscu dzisiejszego Malborka sięgają młodszej epoki kamienia. W najbliższej okolicy natrafiono na relikty rzymskie. W XII i na początku XIII wieku, a więc jeszcze przed podbojem i kolonizacją tych terenów przez Krzyżaków, Pomezania, historyczna ziemia, na której leży Malbork, zamieszkiwana była dość gęsto. Jednak duże połacie kraju pokrywały puszcze, na podmokłych łąkach bujna trawa, pasły się stada zwierzyny, jeziora zaś obfitowały w ryby.
Część terenów zdobyta była przez książąt pomorskich. Oni to na prawym, wysokim brzegu Nogatu założyli gród Zantyr wraz z podgrodziem. Na skutek krętej polityki Sambora, jednego z dwóch braci potężnego księcia Świętopełka, Zantyr podarowano w 1250 r. Zakonowi. Około 1274 roku Krzyżacy zaczęli wznosić, częściowo z materiałów uzyskanych z rozbiórki starych zabudowań klasztornych grodu w Zantyrze, silnie ufortyfikowany zamek w dolnym biegu Nogatu. Budowany zamek i otaczające go miasto nazwano Marienburg, czyli gród Marii, od imienia patronki Zakonu.
W 1286 osada powstała przy zamku otrzymała prawa miejskie od mistrza krajowego Konrada von Thierberga młodszego.
Na wysoczyźnie górującej nad rzeką, na południe od terenów zamkowych, wytyczono działki dla osiedleńców. Późniejsza zabudowa ciągnęła się wzdłuż jednej ulicy, rozszerzającej się w połowie, tworząc w ten sposób rynek (szerokości ok. 30 m, a długości ok. 300 m). Domy o konstrukcji szkieletowej z podcieniami ustawiono szczytami w jego stronę. Jedna pierzeja, wschodnia, nosiła nazwę Wysokich Podcieni, zachodnia – Niskich Podcieni. Równolegle do rynku biegły ulice: na zachodzie – Schuhgasse, gdyż prowadziła do bramy nazywanej od czasów oblężeń szwedzkich Bramą Szewską, na wschodzie – Kratzhammer i Neustadt (wytyczone po 1380 roku). W północno-zachodniej części miasta usytuowana była fara pod wezwaniem św. Jana. Następnym ważnym obiektem był ratusz. Prawdziwa perła gotyckiej architektury municypalnej. Pierwsza wzmianka o malborskim ratuszu brzmiąca „vff dem Rathuze von der Stadt” (na ratuszu miejskim) pochodzi z 1365 roku.
Początkowo miasto opasane było niezbyt wysokimi murami spiętymi basztami i wieżami bramnymi: Mariacką, czyli Sztumską, Garncarską (zwaną też Św. Ducha lub Elbląską)i Szewską. Od strony rzeki mury i wał, na którym wznosiły się, wzmocniono skarpami. Od potężnego systemu obronnego zamku dzieliło miasto fosa i mur oporowy zapobiegający osuwaniu się ziemi. Zakaz komtura o stawianiu z tej strony muru obronnego podyktowany był zamiarem roztoczenia całkowitej kontroli nad miastem, co znalazło dramatyczne potwierdzenie w czasie wojny trzynastoletniej i w czasie najazdów szwedzkich w XVII w. W latach 1352-1383 mury obronne podwyższono, a w ciągu wschodnim wzmocniono siedmioma basztami trójbocznymi, otwartymi od strony miasta.
Napływ osadników trwał przez trzy ćwierćwiecza XIV w. i stopniowo ustawał. Miastu nadano charakter rzemieślniczo-handlowy i rolniczy. Cechy te łączyły się i rozwijały dzięki dogodnej żegludze Wisłą i Nogatem do Chełmna, Grudziądza, Torunia i Elbląga, a także do potężnego Gdańska. XIV-wieczny Malbork był miastem średniej wielkości, tak pod względem obszaru, jaki zajmował, jak zabudowy i gospodarki. Handlowano tu zbożem, drewnem, skórami, końmi i winem. Rozwijały się cechy piekarzy i rzeźników, dobre zaś warunki uprawy wynikały z doskonałej gleby i w miarę łagodnego klimatu, jaki panował w delcie Wisły i Nogatu. Życie codzienne w tym czasie nie odbiegało od życia w innych podobnych miastach. w razie niebezpieczeństwa mieszczanom wydawano broń i zbroje z arsenału mieszczącego się w ratuszu. Każdy z członków cechów znał obowiązki obrony murów i baszt w razie oblężenia. Społecznością miejską rządziła siedmio-, ośmioosobowa rada, na której czele stał burmistrz. W skład rady wchodził kompan, czyli zastępca burmistrza, a od 1416 roku zarządca skarbu (kamlarz). Naczelnikiem sadu był sołtys, który wraz z zastępcą przewodniczył dziesięcioosobowej ławie. W mieście było wówczas około 85 domów i 89 budynków gospodarczych.
W latach 1309-1457 Malbork był siedzibą wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego i stolicą państwa zakonnego. W latach 50. XX wieku zamiast odbudowy Starego Miasta rozpoczęto rozbieranie ruin budynków i wywóz materiałów budowlanych prawdopodobnie do Warszawy i Gdańska. Dało to negatywny efekt dla rozwoju turystycznego miasta, które ma tylko zamek bez Starówki. W latach 1466-1772 Malbork był stolicą województwa malborskiego I Rzeczypospolitej.
[edytuj] Statystyka mieszkańców
- 1409 – 400
- 1570 – 3 000
- 1772 – 3 635, w tym: 1 670 mieszkańców miasta, 1 433 przedmieść, 532 gruntów miejskich.
- 1809 – 5 364
- 1848 – 6 806
- 1880 – 9 459
- 1900 – 10 732
- 1905 – 13 095
- 1916 – 20 128
- 1923 – 20 073
- 1939 – 27 318
- 1943 – 27 233
- 1945 – 2 825
- 1946 – 10 017
- 1950 – 16 994
- 1955 – 20 607
- 1965 – 28 292
- 1975 – 32 495
- 1989 – 39 018
- 1995 – 40 188
- 2000 – 39 407
- 2004 – 38 950
[edytuj] Gospodarka
W strukturze gospodarczej Malborka dominuje przemysł spożywczy. Mieści się tu wytwórnia makaronu Malma, Cukrownia Malbork i słodownia. W mieście wytwarzane są urządzenia rolnicze (fabryka narzędzi ogrodniczych Leokadia), urządzenia na potrzeby przemysłu drzewnego (Malborski zakład przerobów drewna tarmal) i wentylatory (Malborska Fabryka Wentylatorów Mawent). Rozwija się przemysł odzieżowy, reprezentowany przez Spółdzielnię Pracy Delta i chemiczny – zakłady Organika. Zagraniczny kapitał reprezentują także firmy Prino-Plast (producent artykułów higienicznych) i największa w regionie wytwórnia materiałów budowlanych "Leier-Malbork" sp. z o.o.
[edytuj] Komunikacja
Przez miasto przebiegają linie kolejowe prowadzące do Gdańska, Warszawy, Elbląga i Torunia. Wśród sieci drogowej największe znaczenie ma połączenie z Tczewem, Elblągiem (droga krajowa nr 22 ), Nowym Dworem Gdańskim i Kwidzynem (droga krajowa nr 55 ). Na terenie Malborka działa komunikacja miejska.
[edytuj] Życie kulturalne
W mieście współdziałają Miejski Dom Kultury, Młodzieżowy Dom Kultury "Ratusz" i Klub Garnizonowy. Wspólnie organizują takie imprezy jak Festiwal Boże Narodzenie w Sztuce, wybory Miss, Przegląd Zespołów Tanecznych, Malborskie Spotkanie Teatralne i wiele, wiele innych. W czerwcu obchodzone są Dni Malborka. Miasto to jest gospodarzem Międzynarodowego Turnieju Szachowego o Wieżę Zamku Malborskiego, a turnieje szachowe na skalę lokalną odbywają się tu przez cały rok. W Zamku organizowane są wystawy i sesje popularno-naukowe. Mają tam miejsce również takie imprezy jak Oblężenie, nawiązujące do tradycji rycerskiej. Czwartkowe Wieczory Muzyczne na Zamku organizowane są przez Miejski Dom Kultury i Muzeum Zamkowe od września 1982 roku. Na wystawy zaprasza galeria Na lewo. Miasto dysponuje sześcioma bibliotekami oraz kinem Klubowym. Od 2003 roku, od początku maja do końca wakacji trwają cykle koncertów muzycznych. Pod hasłem Malborski Przegląd Muzyczny do miasta przyjeżdżają dziesiątki zespołów z całego kraju i zagranicy.
[edytuj] Sport i turystyka
Malbork jest członkiem stowarzyszenia gmin Polskie Zamki Gotyckie, promującego rozwój turystyki, ale nie tylko zabytki są atrakcją miasta. Jest również miejscem turystyki kongresowej. Malbork, leżący na drodze wodnej, oferuje rejsy spacerowe statkiem i tramwajem wodnym. W sezonie letnim można się kąpać w coraz czystszych wodach Nogatu oraz podziwiać panoramę miasta z kajaku lub gondoli. Ośrodek Sportu i Rekreacji dysponuje campingiem wraz z zespołem boisk i kortami tenisowymi. Działa kryta pływalnia.
[edytuj] Zabytki
- zamek wielkich mistrzów krzyżackich z XIV-XV w. otoczony murami obronnymi z bramami, składający sie z trzech oddzielnych zamków: Zamku Wysokiego, Zamku Średniego oraz Zamku Niskiego zwanego także Przedzamczem
- Ratusz Staromiejski – wzniesiony został w latach 1365-1380 w miejscu wcześniejszego ratusza. Rekonstruowany w końcu XV w. i w roku 1901 przez Conrada Steinbrechta. Zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny. Ma dwuspadowy dach z dwoma ozdobnymi szczytami i wieżyczkę pośrodku kalenicy. W wieżyczce znajdował się dzwon odlany w 1407 roku. W piwnicach przed wojną znajdowała się restauracja „Ratskeller” z izbą pamięci Hindenburga. Obecnie w Ratuszu mieści się Młodzieżowy Dom Kultury "Ratusz"
- Resztki murów obronnych wraz z bramami oraz basztami – wzniesione w I połowie XIV wieku z cegły. Mają konstrukcję arkadową. Są stosunkowo cienkie, jak na konstrukcję obronną. Zasadnicza grubość ściany wynosi 45 cm (1,5 cegły) wzmocniona jest od strony miasta filarami o grubości 45 cm.
- Brama Mariacka, zwana także Sztumską oraz Przewozową – zbudowana razem z systemem obronnym w I połowie XIV wieku. Wznosi się ona na planie prostokąta o wymiarach 6,6 na 7,6 metra na wysokość 10 metrów. Jej fasadę południową i północną zdobią blendy zamknięte ostro łukami. Ta gotycka budowla uzyskała po pożarze dachu w 1838 r. charakterystyczną nadbudówkę z muru pruskiego. Na przełomie 1936/37 roku przystąpiono do rekonstrukcji dachu według projektu mistrza budowlanego Paula Domberta. Rozebrano wieżyczkę, a bramę nakryto czterospadowym dachem, kryjącym krenelaż. Zegar umieszczono w ozdobnym krenelażu. Po II wojnie światowej nie nakryto baszty dachem z 1937 roku.
- Brama Garncarska, zwana także Elbląską lub Św. Ducha – zbudowana najprawdopodobniej w roku 1380. Jest bramą pięciokondygnacyjną wysokości 12m, wzniesioną na planie prostokąta o wymiarach 7,6 na 9,4 metra. Prócz przejazdu znajdują się w przyziemiu bramy dwa przejścia dla pieszych. Szerokie fryzy, oddzielające kondygnacje i blendowanie w dwu górnych oraz tarcze herbowe na najwyższym piętrze, a wreszcie prześwity strzelnicze o wykroju prostokątnym, kształtowały plastycznie wielką płaszczyznę ściany wschodniej. Podobnie uformowana, zwrócona ku miastu fasada zachodnia nie posiadała wielkiej wnęki, jaka znajdowała się po przeciwnej stronie i sięgała na wysokość trzech kondygnacji.
- Baszta maślankowa - Jedna z najwyższych wież znajdujących się w kompleksie zamku malborskiego. Wysunięta najdalej na północ spełniała rolę strażnicy. Wzniesiona w latach 1335 - 1340 na rzucie okrągłym o średnicy 8,68 m (28,8 m wysokości). Jej dach zwieńczony jest postacią kobiety ubijającej masło. Jest rekonstrukcja z 1906 roku. Z basztą związane są z nią liczne legendy. Jedna z nich mówi, że kiedyś Krzyżacy wprowadzili podatek od ubijania masła. Przeciwko tej decyzji zbuntowali się rajcy miejscy. Twierdzili, że z tego powodu wzrośnie cena masła, spadną zyski, a oni stracą klientów. Krzyżacy nie tolerując sprzeciwu i obawiając się dalszych zamieszek zamknęli buntowników w wysokiej wieży. Stąd nazwa. Baszta maślankowa. Obiektu nie można zwiedzać.
- System obronny Malborka - Stare miasto malborskie uzyskało już w XIII w. system obronny, który rozbudowywano systematycznie aż po czasy nowożytne.Ze średniowiecznych umocnień zachował się fragment ceglanych murów od wschodu, Brama św. Ducha (Garncarska) i relikty baszt, od południa Brama Mariacka oraz od zachodu mur oporowy wysoczyzny miejskiej, na którym oparte były niegdyś budynki spichrzowe.
- Kościół św. Jana z II połowy XIV w. – kościół odbudowano po zniszczeniach oblężniczych w latach 1467-1523. Wzniesiono kościół sześcioprzęsłowy, trójnawowy, z nawami o jednej wysokości (halowy), z wieżą stojącą przy południowej nawie. W 1635 roku zachodnie przęsło świątyni runęło na skutek wybuchu miny. Zamknięcie skróconej o jedno przęsło budowli pochodzi z 1668 roku.
- Szpital Jerozolimski z XVI-XVII w. (wpisany na listę World Monuments Watch)
- Kościół św. Jerzego (obecnie pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy) – zbudowany w czasach polskich 1711-1712, zaprojektowany przez Jakuba Goraua. Prosta bryła, ze ścianami bocznymi o konstrukcji szkieletowej, barokowym hełmem wieży i portalem od strony ulicy Rzeźniczej. Do kościoła w 1926 roku dobudowano murowana salę parafialną (dom katechetyczny) na około 350 osób.
- Młyn Górny (Piekarski) – zbudowany w 1400 roku, na planie prostokąta o wymiarach 12,75 na 25,50m., przy grubości murów 1,35m. Jego dach odbudowany po pożarach w 1410 i 1718 roku. Na pierwotnym, wschodnim szczycie występuje bogate blenkowanie.
- Szkoła Łacińska – zbudowana w 1352 roku przez wielkiego mistrza Winricha von Kniprode, od XVI wieku do 1864 roku pełniła role szkoły, w której uczono początków łaciny. Zniszczona w czasie pożaru miasta 26.07.1899 r. Odbudowana w 1900 r. jako typowy magazyn. Obecnie zachowane fragmenty stanowią partie murów odwodowych, murowanych z cegły palonej na zaprawie wapiennej w wątku gotyckim. Przykład budowli sprzężonej z rytmem fortyfikacji miejskich z okresu średniowiecza.
[edytuj] Kościoły
a)Katolickie
- Kościół św. Jana Chrzciciela
- Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (dawniej św. Jerzego)
- Kościół św. Józefa
- Kościół pw. Zesłania Ducha Świętego
- Kościół pw. św. Urszuli Ledóchowskiej
- Kościół pw. Miłosierdzia Bożego
- Kościół pw. Bł. 108 Męczenników Polskich
b)Inne
- Kościół Chrześcijan Baptystów
- Kościół Zielonoświątkowy
- Sala Zgromadzeń Świadków Jehowy
[edytuj] Zasłużeni dla Miasta Malborka
Uchwała Nr 116/XIV/03 Rady Miasta Malborka z 27.11.2003
- 2004 – Jerzy Fryc
- 2004 – Waldemar Król
- 2004 – Ryszard Węgłowski
- 2004 – Koło Przewodników Malborskich
- 2005 – Leszek Witkiewicz
- 2005 – Andrzej Nowak
- 2005 – Chór Mieszany "Lutnia"
- 2006 – Zygmunt Bukalski
- 2006 – Bogdan Śliwiński
- 2006 – Tadeusz Woźny
- 2006 – ks. Jan Żołnierkiewicz
[edytuj] Honorowi Obywatele Miasta Malborka
- 1828 – Wilhelm Ludwig Haebler
- Johann Peter Monath
- Paul von Hindenburg
- Karl Monath
- Arthur Born
- 1919 – Conrad Steinbrecht
- 1925 – Max Halbe
- 1942 – Bernhard Schmid
- 1944 – Erich Abraham
- 1947 – gen.dyw.Marian Spychalski
- 1994 – Hall Trøan Galaaen
- 1994 – Olav Bergene Holm
- 1996 – Søren Odberg
- 1996 – Marit Buhaug
- 1996 – Erling Hansen
- 1996 – Hermann Schäpers
- 1996 – Anne Lystad
- 1996 – Ingebjärg Christiansen
- 1996 – Lizzi Hansen
- 1996 – Turid Pettersen
- 1996 – Johan Stensrud
- 1997 – Michel Marbot
- 2003 – Michael Leier
- 2004 wręczono w 2005 – Maria Prior-Nowak
- 2006 - dr Chrystian Meyl
[edytuj] Znani malborczycy
- Andreas Richter, ur. 1639 – pionier drukarstwa europejskiego.
- Carl Legien, ur. 1861 – związkowiec, poseł Reichstagu z ramienia SPD, zm. w Berlinie w 1920.
- Erich Kamke, ur. 1890 – matematyk, zm. w Rottenburgu nad Neckarem w 1961 roku.
- Bruno Krauskopf, ur. 1892 – niemiecki malarz i grafik.
- Heinz Galinski, ur. 1912 – więzień obozów koncentracyjnych: Auschwitz, Buchenwald i Bergen-Belsen. Od 1949 r. pełnił obowiązki przewodniczącego gminy żydowskiej w Berlinie, później został przewodniczącym Centralnej Rady Żydów w Niemczech. Zmarł w Berlinie w 1992 roku.
- Alfred Struwe, ur. 1927 – gwiazda niemieckiego kina. Zmarł w Poczdamie w 1996 roku.
- Hartmut Boockmann, ur. 1934 – historyk.
- Klaus Kiske, ur. 1935 – polityk niemiecki z partii CDU.
- Włodzimierz Michalski, ur. 1947 - generał brygady Wojska Polskiego, zastępca szefa Sztabu Wojsk Lądowych.
- Grzegorz Lato, ur. 1950 – polski piłkarz i trener, napastnik polskiej reprezentacji w piłce nożnej.
- Małgorzata Ostrowska, ur. 1958 – polska polityk, posłanka Sojuszu Lewicy Demokratycznej.
- Danuta Hojarska, ur. 1960 – polska polityk, poseł na Sejm.
- Zbigniew Jastrzębski, ur. 1961 - fizjolog, trener przygotowania fizycznego Reprezentacji Polski w piłce nożnej.
- Marek Kwiatkowski, ur. 1971 - polski piłkarz występujący na pozycji pomocnika.
- Agnieszka Cegielska, ur. 1979 - modelka, obecnie prezenterka pogody w TVN Meteo i TVN24, była radna miasta Malborka.
- Izabela Bełcik, ur. 1980 – polska siatkarka, reprezentantka Polski, dwukrotna Mistrzyni Europy.
- Rafał Murawski - ur. 1981 - polski piłkarz, pomocnik, zawodnik KKS Lech Poznań, 800. piłkarz reprezentacji Polski.
[edytuj] Miasta partnerskie
[edytuj] Filmy nagrywane w Malborku
- Krzyżacy – film fabularny, rok produkcji i premiery 1960, reżyseria Aleksander Ford.
- Malbork – film dokumentalny, rok produkcji 1962, reżyseria Jan Riesser.
- Pan Samochodzik i templariusze – serial TV, rok produkcji 1971, premiera 1972, reżyseria Hubert Drapella.
- Znak Orła – serial TV, rok produkcji 1977, premiera 1978, reżyseria Hubert Drapella.
- Pan na Żuławach - serial TV, rok produkcji 1982-1984, premiera 1985, reżyseria Sylwester Szyszko.
- Królowa Bona – serial TV, rok produkcji 1980, premiera 1982, reżyseria Janusz Majewski.
- Przyłbice i kaptury – serial TV, rok produkcji 1985, premiera 1986, reżyseria Marek Pietrak.
- Malbork – film dokumentalny, rok produkcji 1987, reżyseria Czesław Duraj, Stanisław Kostrzewa.
- Król Olch – film wojenny, rok produkcji 1996, reżyseria Volker Schlöndorff.
- Sztos – film sensacyjny, rok produkcji i premiery 1997, reżyseria Olaf Lubaszenko.
- Wiedźmin – film przygodowy i serial tv, okres zdjęciowy 2000-2001, premiera: film 2001, serial tv 2002, reżyseria Marek Brodzki.
- Battle for the Bible (Bitwa o Biblię) - film fabularny, rok produkcji 2006, reżyseria Sean Grundy, na zlecenie Pionier TV (Wielka Brytania).
