Bracia polscy
Z Wikipedii
| Bracia polscy | |
| Główna religia | Chrześcijaństwo |
| Czas założenia | 1562 |
| Wyznanie macierzyste | Kalwinizm |
| Klasyfikacja religii | |
Bracia polscy (zwani również arianami, socynianami, antytrynitarzami) - powstały we Francji, Szwajcarii, Włoszech i Polsce w XVI wieku nurt protestantyzmu wywodzący się z radykalnego skrzydła reformacji. Jego kontynuację stanowi unitarianizm.
Spis treści |
[edytuj] Doktryna
Bracia za wyłączną podstawę swej doktryny uważają Biblię (zasada Sola scriptura). Podobnie jak arianie, nie uznają dogmatu o Trójcy Świętej.
Bracia uznają zasadę braterstwa wszystkich ludzi. W początkowym okresie wywodził się z tego bezwarunkowy pacyfizm, a także odmowa służby państwu (zarówno na urzędach wojskowych jak i cywilnych) jako formy wywyższenia, wspólnota dóbr, potępienie kary śmierci, podobnie jak u Braci Czeskich w XIV-XV wieku.
Bracia polscy nie tworzą wspólnoty jedynozbawczej, członkostwo w której zapewniałoby automatycznie szczególne przywileje i zbawienie. Wierzą, że Chrystus sam powołuje swoje dzieci z rozmaitych środowisk, a łączy je wspólny Boży duch oraz owoce szczerości, prawości i dobroci. Nacisk kładą na Prawo Boże, etykę, moralność i praktykę życia.
Miguel Servet, autor dzieła "Christianismi Restitutio" (1553) oraz bracia polscy zawsze stosowali metodologię egzegetyczną, będącą antytezą metody stosowanej przez egzegetów trynitariańskich - katolickich, protestanckich i ortodoksyjnych. Gdy tamci usuwali z przekładów Biblii na języki europejskie tetragram imienia Bożego, JHWH (Jahwe), Serwet i bracia polscy go przywracali tam, gdzie w hebrajskim tekście Biblii się on znajduje. Umieszczali imię Boże również w cytatach zawartych w Nowym Testamencie pochodzących z Biblii Hebrajskiej.
Jezus jest i apostołowie byli Żydami. Posługiwali się biegle językiem aramejskim, a ich wypowiedzi, uzupełnione o brakujący w trynitariańskich odpisach Nowego Testamentu tetragram, świadczą o tym, że chrystianizm wyrasta z monoteistycznej religii Izraela.
Serwet, a w ślad za nim bracia polscy, zauważyli ponadto, iż autorzy znanego mu przekładu Septuaginty nie tłumaczyli dosłownie wyrazów Elohim i Benei haElohim, które w hebrajskim oryginale posłużyły dla nazywania aniołów, sędziów i królów izraelskich. Odkrycie to zmieniło dotychczasowe spojrzenie na osobę Jezusa. Okazało się bowiem, że Jezus nie był w pojęciu pierwszych uczniów jedynym Synem Bożym oraz, że nie tylko Jahwe przysługiwał tytuł "boga" w starożytnym Izraelu.
O oryginalności wyznania braci polskich zadecydowały co najmniej dwa elementy: przekonanie, że Ojcem, Świętym Izraelskim, jest wyłącznie Jahwe, Bóg starożytnego Izraela, oraz odrzucenie poglądu, jakoby Logos (przedwieczny Chrystus) uczestniczył w stwarzaniu wszechświata jako Stwórca.
Na tej podstawie jeszcze w XVI wieku bracia doszli do wniosku, że pierwotna teologia Kościoła była identyczna z teologią judaizmu, a punkty styczne obydwu znajdowały się przede wszystkim na płaszczyźnie poglądów kreacjonistycznych i chrystologicznych.
Wśród historyków polskiej Reformacji dominuje pogląd, że doktryna religijna braci polskich, a zwłaszcza jej część kosmogeniczna, teologiczna i chrystologiczna, ewoluowała z trynitarianizmu, poprzez trydeizm i dyteizm, do unitarianizmu. Według badań przeprowadzonych przez członków poznańskiego zboru Braci polskich taka teza nie znajduje potwierdzenia w materiałach źródłowych.[1]
Powstanie pierwszego jawnego zboru unitarianskiego spowodowane zostało podważeniem przez Grzegorza Pawła z Brzezin fundamentu teologii trynitariańskiej, ale także trydeistycznej i dyteistycznej, jakim jest wiara w pośrednictwo Logosa w dziele stwarzania. Protokoły z synodów ewangelickich, przeprowadzonych w latach 1561-1569, ukazują nagłe pojawienie się unitarianizmu w ostatecznej postaci oraz ostrą na to zjawisko reakcję trynitarian, trydeistów i dyteistów, nieprawidłowo zaliczanych przez polskich historykow do kręgu braci polskich.
Gdy na synod do Bełżyc, odbywający się w marcu 1569 roku, zaproszeni zostali wszyscy ewangelicy biorący udział w tzw. synodzie rozłamowym w dniach 22-30 marca 1565 roku, protokolant zdecydował się na precyzyjne oddzielenie braci polskich-chrystian od trynitarian (Troyczaków), trydeistów (Troybożan) i dyteistów (Dwoybożan). Od samego więc początku wiadomo było, kto jest "Bratem", a kto nim nie jest. Aktywny udział w tych synodach czołowych działaczy unitariańskich przemawia na korzyść tezy o świadomym przeniknięciu chrystian w szeregi ewangelików, z zamiarem zastąpienia w ich doktrynie religijnej kalwińskiego trynitarianizmu przez serwetiański unitarianizm.
Współcześni bracia polscy nie uważają się ani za chrześcijan, ani za protestantów. Bracia polscy są monoteistycznymi chrystianami, Ludem Drogi (hebrajskie Halacha), kontynuatorami wiary żydowskich notzrim, zachowującym przyjaźń i szczegolne zrozumienie wobec Zydow-judaistów - Ludu Księgi.
Według świadectwa Epifaniusza:
- Nazarejczycy nie różnią się w jakiś zasadniczy sposób od Żydów, skoro praktykują zwyczaj i doktrynę przepisaną przez żydowską Torę, oprócz tego, że wierzą w Mesjasza. Wierzą oni w zmartwychwstanie umarłych i w to, że wszechświat został stworzony przez Boga. Głoszą, że Bóg jest jeden, i że Jezus, Chrystus, jest Jego synem. Są bardzo uczeni w języku hebrajskim. Czytają Torę ... Dlatego różnią się od Żydów i od chrześcijan; od tych pierwszych, ponieważ wierzą w Jehoszua, Mesjasza; od prawdziwych zaś chrześcijan, ponieważ w dalszym ciągu praktykują żydowskie rytuały, jak np: obrzezanie, szabat i inne. - Epifaniusz, Adversus haereses 29, 7, PG 41, 402.
Świadectwo historyka potwierdza Jakub, starszy notzrim zgromadzonych w Jeruszalaim. Zwraca on uwagę wizytującemu zbór Pawłowi, że chrystianizm jest ważnym nurtem w życiu religijnym tysięcy jerozolimskich Żydów:
- Widzisz, bracie, ile to jest tysięcy Żydów, którzy uwierzyli (w zmartwychwstanie Jehoszua), a wszyscy gorliwie trzymają się Tory - Hebrajskie Pisma Chrystiańskie, Dzieje Apostolskie 21, 20; tamze 6, 7; tamze 24, 21.
[edytuj] Historia
Pierwszy zbór powstał w wyniku rozejścia się w krakowskim zborze kalwińskim w 1562 roku. Bracia polscy utworzyli reformacyjny tzw. Zbór Mniejszy, a złośliwie nazywano ich również: arianami, socynianami (od Fausta Socyna), antytrynitarzami, chrystianami (za Janem Lubienickim), a później na Mazurach unitariuszami. W 1565 w Węgrowie wyodrębniła się z kalwinizmu grupa Braci Polskich pod przywództwem Piotra z Goniądza. Do najwybitniejszych członków wspólnoty należeli: Grzegorz Paweł z Brzezin, Szymon Budny - autor tłumaczenia Biblii oraz licznych rozpraw religijnych, np: "Przeciw Trojczanom", obalającej liczne argumenty przytaczane na uzasadnienie nauki o Trójcy Świętej a także Andrzej Wiszowaty, kaznodzieja i minister zborów, autor wielu traktatów religijnych (wśród nich najsłynniejszy "Religio rationalis" - "O religii zgodnej z rozumem"), wydawca dorobku braci polskich "Bibliotheca Fratrum Polonorum" na emigracji w Amsterdamie. Głównymi ośrodkami ruchu były: Pińczów oraz Raków, gdzie powstała tzw. Akademia Rakowska (1600) z aktywnie działającym domem wydawniczym, a także Kraków, Lublin, Nowy Sącz, Lewartów (Lubartów), Lusławice, Kisielin na Wołyniu i Śmigiel .
Bracia polscy na mocy ustawy sejmowej z 1658 zostali skazani za współpracę ze Szwedami w czasie Potopu na banicję - było to pierwsze naruszenie wolności religijnej w Rzeczypospolitej. W wyniku ustawy znaczna część wyznawców wyemigrowała z kraju zanosząc unitariańską myśl teologiczną do innych państw. Bracia polscy osiedli się: w Holandii, Prusach Książęcych, Siedmiogrodzie (zwłaszcza w Cluj), Śląsku (głównie w Kluczborku) i północnych Niemczech. Część pozostałych w Rzeczypospolitej arian przeszła do podziemia. Kryptoarianie chrzczeni byli w Pińczowie i okolicach do 1684. Kryptoariański ośrodek w Jankówce funkcjonował jeszcze w pierwszych latach XVIII w. Tajne pomieszczenia w dworach - miejsc spotkań braci polskich wykorzystywane były później w XIX w. jako kryjówki w czasie powstań narodowych.
Ustawa była zwieńczeniem kontrreformacyjnej fali prześladowań i pogromów, które dotknęły wspólnotę w latach 1655-60, obok braci polskich prześladowania objęły braci czeskich. Idea unitarianizmu zachowała się w Kościołach unitariańskich.
W 1937 roku duchowny ewangelicki, kapelan sanacyjnego WP, Karol Grycz-Śmiałowski powołał na nowo do istnienia w Krakowie wolnomularsko-uniwersalistyczny Kościół Braci Polskich, zarejestrowany przez władze komunistyczne dopiero w roku 1967, jako "Jednota Braci Polskich". Do polowy lat 80. Zarząd Jednoty przyjął dwie formuly - buddystyczna (Kraków) oraz zielonoświątkowa (Wrocław), odchodzą od uniwersalistycznej idei Grycza-Smialowskiego. Kościół Braci Polskich miał w założeniu być częscią światowego ruchu wolnomularskich "unitarian" i "uniwersalistow", występujących na Zachodzie również pod mianem "free protestant Church", czerpiących z chrystianizmu jedynie walory etyczne, wspólne wszystkim religiom. Stąd, odpowiednie kręgi w tym wolnomularskim ruchu - chrześcijański, buddystyczny, judaistyczny, muzułmański, ateistyczny i pogański...
Obecnie największe zgromadzenia braci polskich działają w Gdańsku, Krakowie, Krotoszynie, Poznaniu, Warszawie, Bydgoszczy. We Wrocławiu dziala zbór dyteistyczno-zielonoświątkowy, wzorowany na amerykańskich kościołach mesjanistycznych, podkreślający sympatie dla neo-ortodoksyjnego judaizmu, żydowskiego obrządku i języka hebrajskiego.
[edytuj] Bibliografia
- Zenon Gołaszewski "Bracia polscy", Toruń, Dom Wydawniczy DUET, 2004 ISBN 83-89706-33-4
- Wacław Urban "Epizod reformacyjny", Kraków, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988 ISBN 83-03-02501-5
- "Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny", PWN Warszawa, tom I (A-M) 1984 ISBN 83-01-01520-9 t.1-2, ISBN 83-01-053668-2 t.1, tom II (N-Ż) 1985 ISBN 83-01-01520-9 t. 1-2, ISBN 83-01-05369-0 t. 2.
- Adam Nangast "Wplyw metodologicznych podstaw serwetianskiej egzegezy biblijnej na powstanie doktryny religijnej braci polskich w polowie XVI wieku", praca magisterska, WSP Zielona Gora 1997, mgr Piotr Dabrowski (Adam Nangast) MA, www.jeszua.pl, www.bracia.racjonalista.pl, www.servetus.org.
