Bazylika Archikatedralna św. Piotra i św. Pawła w Poznaniu

Z Wikipedii

Bazylika Archikatedralna św. Piotra i św. Pawła w Poznaniu - jeden z najstarszych polskich kościołów i najstarsza polska katedra. Jest ona przypuszczalnym miejscem chrztu Mieszka I.

Spis treści 1 Kalendarium 2 Katedra - miejscem spoczynku władców z dynastii Piastów 2.1 Wnętrze 2.2 Wieniec kaplic tworzą: 2.3 Zobacz też 3 Bibliografia

[edytuj] Kalendarium

• II poł. X wieku - kościół wczesnoromański
• 968 - ustanowienie katedry i patrona św. Piotra (pierwsze biskupstwo, siedziba pierwszego misyjnego biskupa Polski Jordana miało prawo do tego samego patrona, co siedziba papieża).
• 1034-1038 - najazd Brzetysława I
• XI wiek - katedra romańska
• 1244-1245 - zburzenie prezbiterium grożące zawaleniem
• 1262 - zakończenie odbudowy prezbiterium
• poł. XIV wieku - przebudowa korpusu katedry w stylu gotyckim
• 29 września 1341 - ślub Kazimierza Wielkiego z Adelajdą Heską i jej koronacja na królową Polski.
• 1399-1406 - kolejna przebudowa korpusu i prezbiterium
• XIV i XV wiek - katedra gotycka z wieńcem kaplic
• 1509- 1513 - przebudowa wież w stylu gotyckim, dodane zostają iglice i korony
• 1662 - zniszczenie przez pożar hełmów wież i dachu pożar i przebudowana katedra barokowa
• 1725 - huragan zrywa dach i niszczy wieże
• 1772 - wielki pożar niszczy dachy, sklepienia i wystrój wnętrz
• 1779 - odbudowa w stylu klasycystycznym
• 1790 - zawala się wieża południowa niszcząc sąsiednie kaplice i portal
• 1790-1795 - przebudowa fasady w stylu klasycystycznym
• 1821 - ustanowienie archikatedry oraz dodanie drugiego patrona - św. Pawła Apostoła przez papieża Piusa VII
• 1939-1945 - Niemcy rabują skarbiec, wywożą pięć Visherowskich płyt, zdzierają miedziany dach, a katedrę zmieniają na magazyn
• 15 lutego 1945 - podczas walk o cytadelę katedra znajduje się w polu ostrzału artylerii. Ocalały jedynie kaplice, wypalone wnętrze odsłania pozostałości z okresu gotyku
• 1946-1956 - odbudowa w formie gotyckiej z przełomu XIV i XV wieku wg projektu Franciszka Morawskiego. Prowadzone jednocześnie badania archeologiczne ujawniają pozostałości katedr przedromańskiej i romańskiej
• 29 czerwca 1956 - oddanie katedry do użytku wiernych
• 1956-1960 - renowacja kaplic
• 1962 - ustanowienie bazyliki mniejszej przez papieża Jana XXIII
• 1983 - nawiedzenie archikatedry przez papieża Jana Pawła II

[edytuj] Katedra - miejscem spoczynku władców z dynastii Piastów

• 992 - książę Mieszko I
• 1025 - król Bolesław I Chrobry
• 1034 - król Mieszko II
• 1058 - Kazimierz Odnowiciel
• 1239 - Władysław Odonic
• 1257 - Przemysł I
• 1279 - Bolesław Pobożny
• 1296 - król Przemysł II

W świątyni spoczywają biskupi i arcybiskupi poznańscy, wśród nich: bp Jan Łodzia, bp Jan z Lutogniewa, bp Mikołaj z Górki, bp Piotr Wysz, bp Andrzej Łaskarz, bp Uriel Górka, bp Jan Lubrański, abp Walenty Dymek, abp Antoni Baraniak, i abp Jerzy Stroba, a także Prymasi Polski, arcybiskupi Gniezna i Poznania z lat unii personalnej tych dwóch stolic (1821-1946), wśród nich Tymoteusz Gorzeński, Marcin Dunin, Leon Michał Przyłuski, kardynał Mieczysław Halka - Ledóchowski i Florian Stablewski. Katedra stała się też miejscem wiecznego spoczynku kardynała Bolesława Filipiaka – dziekana Roty Rzymskiej.

[edytuj] Wnętrze

Nawa główna ma 72 m długości i 36 m szerokości. W prezbiterium znajduje się poliptyk z przełomu XIV i XV wieku (ukończony w 1512) zakupiony przez władze kościelne i przywieziony z Góry Śląskiej w 1953 roku, wykonany w warsztacie wrocławskim. W szafce środkowej widnieją postacie Najświętszej Marii Panny, św. Barbary i św. Katarzyny. W wewnętrznych skrzydłach widnieje dwanaście świętych niewiast zgrupowanych w trójki. Po ich złożeniu ukazuje się osiem scen pasyjnych, eksponowanych podczas Wielkiego Postu. W predelli znajduje się scena Ostatniej Wieczerzy. Na zewnętrznej stronie skrzydeł zewnętrznych widnieje dwanaście obrazów namalowanych przez artystę podpisującego się Joh. Veh., przedstawiających m.in. św. Jana Ewangelisty, św. Jana Chrzciciela, św. Hieronima i św. Krzysztofa. Stalle pochodzą z początku XV wieku, a trafiły tu ze Zgorzelca, natomiast XVIII-wieczne ambona i chrzcielnica sprowadzono z Milicza (zdjęcie chrzcielnicy). Na szczęście z wojennej pożogi ocalał wystrój wieńca kaplic oraz późnogotyckie nagrobne płyty z norymberskiego zakładu Vischerów (do katedry wróciły dopiero w 1999).

[edytuj] Wieniec kaplic tworzą:

• kaplica św. Marcina - znajduje się w niej ołtarz (wykonany w 1905), a w nim obraz z 1628 namalowany przez proboszcza kościoła pw. św. Wojciecha, przedstawia legendę o św. Marcinie. Święty ma twarz wówczas królewicza Władysława IV Wazy, postać rycerza natomiast króla Zygmunta III Wazy. Obraz powstał dla opata Marcina Łętowskiego z klasztoru w Paradyżu, a do katedry trafił po kasacie w 1832. Naprzeciw ołtarza znajduje się nagrobek biskupa Wawrzyńca Goślickiego (zm. 1607).
• kaplica św. Józefa - znajduje się w niej nagrobek kardynała Mieczysława Ledóchowskiego (zm. 1902) dłuta Władysława Marcinkowskiego oraz współczesny pomnik ku czci księży, którzy zginęli w hitlerowskich obozach koncentracyjnych (autorstwa Kazimierza Bieńkowskiego z 1964). Do 1905 znajdowała się tu kruchta.
• kaplica św. Cecylii - wczesnobarokowy ołtarz, a w nim włoski obraz z pierwszej połowy XVII wieku przedstawiający św. Cecylię przy organach, podarowany przez Edwarda Raczyńskiego, namalowany przez Guerciniego (J. F. Barbieri). Znajdują się w niej również: pod oknem płyta nagrobna bp. Sebastiana Branickiego z czerwonego marmuru, na zachodniej ścianie znajduje się epitafium z 1652. Przedstawia on klęczące postacie Zygmunta Raczyńskiego i Jana Wąglikowskiego (jego szwagier). Trafiło ono tu w 1840 z kościoła bernardynów w Bydgoszczy oraz wapienny nagrobek bp. Łukasza Kościeleckiego (zm. 1597) i obraz wotywny rodziny Przecławskich z Knyszyna z około 1590, trafił on tu po zlikwidowaniu parafii w Chojnicy.
• kaplica MB i św. Franciszka Ksawerego Znajduje się w nim nagrobek biskupa Łukasza Kościeleckiego (1597) i brązowy pomnik kard. Augusta Hlonda (1964) zaprojektowany przez Józefa Stasińskiego oraz obraz wotywny pędzla nieznanego poznańskiego malarza z około 1590 podarowany przez rodzinę Przecławskich z Knyszyna do chojnickiej parafii. Do katedry trafił po jej kasacie.
• kaplica Najświętszego Sakramentu (Kaplica Górków) - na ścianie zachodniej znajduje się monumentalny grobowiec rodziny Górków wykonany z białego wapienia i czerwonego marmuru w 1547 w Krakowie przez Hieronima Canavesi. Ufundował go Andrzej II Górka - kasztelan międzyrzecki, syn Andrzeja I. W poziomych niszach leżą postacie Andrzeja I Górki (zm. 1553) - kasztelana poznańskiego i starosty generalnego Wielkopolski oraz jego żony Barbary z Kurozwęckich. W niszach pionowych stoją od strony nawy: Łukasz II Górka (zm. 1542) - biskup włocławski i Uriel Górka (zm. 1498) - biskup poznański. Poniżej na reliefie znajdują się postaci sześciorga dzieci Andrzeja I i Barbary.

W barokowym ołtarzu, wyrzeźbionym przez pochodzących z Poznania Bernarda Smolke i Jana Maltzana w latach 1783 - 1787, wisi pochodzący z 1522 cudowny krucyfiks, przeniesiony tu w 1652 otoczony przez dary wotywne. Według legendy pewnego razu skazano na śmierć niewinnego człowieka. Wywołało to wielkie wzburzenie wśród mieszkańców, którzy nie widząc innego wyjścia zaczęli się żarliwie modlić. Kat wyprowadził skazanego z więzienia, które znajdowało się w piwnicy ratuszowej i posadził go na wozie. Ponury kondukt przejechał ulicą Wrocławską, kierując się w kierunku tradycyjnego miejsca kaźni znajdującego się na terenie dzisiejszej Wildy. Gdy przejeżdżano pod Bramą Wrocławską, Chrystus z wiszącego na niej krucyfiksu miał krzyknąć "Jam niewinien!". Skazany odzyskał wolność, a krucyfiks przeniesiono do katedry.

Na ścianie wiszą epitafia Wojciech Tolibowskiego (zm. 1663) - biskupa poznańskiego, Ludwika Tolibowskiego (zm. 1673) - kanonika i dziekana kapituły poznańskiej i Mikołaja Zalaszowskiego (zm. 1703) - archidiakona, rektora Akademii Lubrańskiego oraz profesora prawa i historii na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz tablica poświęcona Andrzejowi II Górce. Polichromia pokrywająca wolne przestrzenie, to pochodzące z 1952 sgraffito wg projektu J. Hoppena. Kaplicę zamyka gdańska krata z pierwszej połowy XVII wieku.

Przed Złotą Kaplicą znajduje się pochodzący z niej nagrobek Benedykta Izdbieńskiego. Wykonany około 1560 przez polskiego rzeźbiarza renesansowego Jana Michałowicza z Urzędowa

• Złota Kaplica - więcej informacji w osobnym artykule.
• kaplica MB Częstochowskiej i św. Stanisława Kostki powstała w latach 1731 - 1734 z połączenia kaplicy św. Marcina (wzniesiona w 1405 - 1406 z fundacji Ostrorogów, a w końcu XVI wieku przejęta przez Powodowskich herbu Łodzia) oraz kaplicy Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (z 1313 ufundowana przez Gwiazdowskich). Po połączeniu nosiła nazwę kaplicy św. Jana Niepomucena, obecne wezwanie otrzymała w 1817. Można w niej znaleźć przyścienne nagrobki Wawrzyńca Powodowskiego (zm. 1543), jego żony i jego synów: Jana i Hieronima i kanoników poznańskich.
  Według zapisków kronikarzy, Wawrzyniec Powodowski, który był joannitą, po swojej śmierci przez rok, podczas nabożeństw, wstawał z grobu i z dobytą szablą asystował podczas liturgii, stojąc między stallami prałatów i kanoników. Upiorne zjawisko ustało, jak głosi tablica znajdująca się na filarze, w dniu 26 kwietnia 1544, po odprawieniu specjalnych obrzędów. Wawrzyniec miał to czynić jako pokutę za niewypełnianie tego obowiązku podczas swojego życia i bezprawne podawanie się za komandora od 1531.
  Pozostałe nagrobki należą do Karola Ponińskiego (zm. 1727) - biskupa sufragana poznańskiego i Jakuba Prądzewskiego (zm. 1600).

• kaplica Serca Jezusowego Pochodzi z XV wieku, lecz jej obecny wystrój powstał po gruntownym remoncie w 1905. Znajdują się w niej pomniki apb. Floriana Stablewskiego - inspiratora renowacji kaplicy, dłuta Władysława Marcinkowskiego i apb. Walentego Dymka - inspiratora odbudowy katedry po zniszczeniach II wojny światowej, dłuta Czesława Woźniaka z 1964. W ołtarzu wisi obraz "Pielgrzym" autorstwa Piotra Stachiewicza, a przy ołtarzu stoją dwa duże wazony wykonane z chińskiej porcelany. Z sufitu zwisa kryształowy wenecki żyrandol.
• kaplica MB Anielskiej (Szołdrskich) Powstała w latach 1652 - 1656 z połączenia mniejszych kaplic. W jej wnętrzu widać resztki renesansowej polichromii: ornament roślinny z połowy XVI wieku i postaci dziesięciu apostołów z 1616. W barokowym ołtarzu wisi obraz "Niebieskie Jeruzalem" pędzla K. Boguszewskiego z około 1623. Znajdują się tu również: nagrobek inicjatora przebudowy - bp. Andrzeja Szołdrskiego (zm. 1650) i barokowe epitafium proboszcza Zygmunta Cieleckiego. Wejście do kaplicy zamyka gdańska krata z pierwszej połowy XVII wieku.
• kaplica Św. Trójcy Znajduje się tu wspaniały nagrobek bp. Adama Konarskiego (zm. 1574) zaprojektowany przez twórcę poznańskiego ratusza Jana Baptystę di Quadro. Postać biskupa wyrzeźbił natomiast Hieronim Canavasi. Pod oknem znajduje się nagrobek apb. Antoniego Baraniaka wykonany przez K. Bieńkowskiego w 1983.
• kaplica św. Jana Kantego Powstała około 1425 jako miejsce odprawiania nabożeństw dla profesorów i uczniów Akademii Lubrańskiego. Została zniszczona w 1790, a odbudowana w 1803. W ołtarzu znajduje się obraz św. Jana Kantego w stroju profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego namalowany przez Jan Gładysza pod koniec XVIII wieku. Pod oknem znajduje się renesansowa płyta nagrobna bp. Jana Lubrańskiego wykonana przez jednego z rzeźbiarzy warsztatu Bartłomieja Berrecciego. Do wystroju należy również gotycka chrzcielnica z XV wieku wykonana z trybowanej blachy miedzianej i pomnik bp. Marcina Dunina (zm. 1842) wykonany przez Andrzeja Friedericha.
• kaplica św. Stanisława Biskupa i Męczennika - tzw. królewska. Zbudował ją Przemysł II jako miejsce wiecznego spoczynku dla swojej żony Rychezy (pochowana w kaplicy w 1293), a po swojej śmierci również i on tu spoczął (pochowany w 1296), jednak ufundowany przez niego nagrobek został zniszczony w 1371 przez piorun. W ołtarzu kopia obrazu Palmy młodszego ufundowanego przez Zygmunta III Wazę dla katedry warszawskiej wykonana przez Marcelego Bacciarellego. Pod oknem znajduje się epitafium apb. Leona Przyłuskiego z popiersiem autorstwa Oskara Sosnowskiego. Z racji 700-lecia koronacji Przemysła II na króla Polski z inicjatywy Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Oddział w Poznaniu - przeprowadzono w 1995 generalny remont kaplicy. W oknie zamontowano nowy witraż autorstwa prof. Jana Gawrona. Na zachodniej ścianie kaplicy osadzono potężną płytę epitafijną ważącą ok. 3200 kg, wykonaną według projektu prof. Mariana Koniecznego. Ta monumentalna płaskorzeźba przedstawia w centralnej części Przemysła II króla Polski, w towarzystwie ojca Przemysła I i żony Rychezy.

Z północnej wieży jest wejście do podziemi, gdzie można obejrzeć w rezerwacie archeologicznym fragmenty katedry preromańskiej i romańskiej, a także relikty grobowców, prawdopodobnie grobowce pierwszych władców Polski. Znajduje się tam również misa z X wieku (najprawdopodobniej chrzcielnica lub służąca do rozrabiania wapna), z której być może przyjął chrzest Mieszko I i poddani. W drugiej krypcie są liczne eksponaty wydobyte podczas prac archeologicznych. Z tej krypty można przejść do krypty grobowej arcybiskupów poznańskich.

[edytuj] Zobacz też

• biskupi poznańscy
• Ostrów Tumski w Poznaniu
• Miecz świętego Piotra

[edytuj] Bibliografia

• Jerzy Topolski (red.), Dzieje Poznania, Warszawa-Poznań 1988-?, PWN ISBN 83-01-08194-5
• Zygmunt Rola, Tajemnice Ostrowa Tumskiego, Kraków 2000, Zysk i Sk-a ISBN 83-7150-835-2
• Witold Gałka, O architekturze i plastyce dawnego Poznania do końca epoki baroku, Poznań 2001, Wydawnictwo Miejskie ISBN 83-87847-50-X
• Franciszek Jaśkowiek, Włodzimierz Łęcki, Poznań i okolice. Przewodnik, Warszawa 1983, Sport i Turystyka ISBN 83-217-2434-5
• Zbigniew Szymanowski, Marta Tomczyszyn, Poznań, Bielsko-Biała 1999, Pascal ISBN 83-87696-24-2