Anthony Eden

Robert Anthony Eden, 1. hrabia Avon (ur. 12 czerwca 1897 w West Aukland, zm. 14 stycznia 1977 w Alvediston) – brytyjski polityk, premier Wielkiej Brytanii i przywódca Partii Konserwatywnej w latach 1955-1957. Trzykrotny minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii (1936-1938, 1940-1945 i 1951-1955). Po objęciu urzędu premiera podjął decyzję o interwencji w sporze o Kanał Sueski, co doprowadziło do jego upadku. W 2004 r. 139 politologów uznało go za najmniej efektywnego brytyjskiego premiera w XX w.

Spis treści

1 Początki kariery
2 Po raz pierwszy w Foreign Office
3 II wojna światowa
4 Po wojnie
- 4.1 W opozycji
- 4.2 Ponownie w rządzie
5 Premier Zjednoczonego Królestwa
- 5.1 Kryzys sueski
6 Na emeryturze
7 Gabinet Anthony'ego Edena

[edytuj] Początki kariery

Eden urodził się w West Auckland w hrabstwie Durham, w konserwatywnej rodzinie posiadaczy ziemskich. Był synem Williama Edena, 7. baroneta i Sybil Grey, córki sir Williama Greya. Sybil była potomkinią XIX-wiecznego premiera Wielkiej Brytanii lorda Greya. Wykształcenie odebrał w Eton College. Walczył podczas I wojny światowej. Został awansowany na stopień kapitana i otrzymał Military Cross, zaś w wieku 21 lat został najmłodszym brygadierem-majorem British Army. Na konferencji w latach 30, razem z Hitlerem uznali, że walczyli na jednym odcinku frontu podczas bitwy pod Ypres. Po wojnie Eden studiował na Christ Church w Oksfordzie i ukończył wydział języków orientalnych. Przyszły premier władał biegle językiem francuskim, niemieckim i perskim oraz znał rosyjski i arabski. W listopadzie 1922 r. wystartował bez powodzenia w wyborach do Izby Gmin. Sukces odniósł jednak w wyborach powszechnych w grudniu 1923 r., wygrywając wybory w okręgu Warwick and Leamington.

Podczas rządów konserwatystów w latach 1924-1929, Eden był najpierw parlamentarnym prywatnym sekretarzem ministra spraw wewnętrznych Williama Joynsona Hicksa, zaś od 1926 r. pełnił podobną funkcję u ministra spraw zagranicznych sir Austena Chamberlaina. W 1931 r. otrzymał swój pierwszy urząd ministerialnych jako podsekretarz stanu w Foreign Office. W 1934 r. został Lordem Tajnej Pieczęci i ministrem bez teki w rządzie Stanleya Baldwina odpowiedzialnym za kontakty z Ligą Narodów. Jak większość weteranów I wojny, Eden był zdecydowanie przeciwny kolejnym konfliktom zbrojnym i aktywnie działał na formu Ligi Narodów w celu zachowania pokoju. Szybko też zrozumiał, że do utrzymania pokoju nie wystarczy polityka appeasementu wobec nazistowskich Niemiec i faszystowskich Włoch. Eden sprzeciwiał się pokojowej politycy ministra spraw zagranicznych Samuela Hoare'a wobec Włoch po inwanzji na Abisynię. Po rezygnacji Hoare'a w 1935 r., Eden został nowym ministrem spraw zagranicznych.

Na tym etapie swojej kariery Eden był uznawany za najmodniej ubranego polityka. Zawsze nosił kapelusz typu Homburg, co sprawiło, że ten typ kapelusza jest w Anglii nazywany "kapeluszem Anthony'ego Edena" (Anthony Eden's hat).

Eden miał dwóch braci – starszego Timothy'ego i młodszego Nicholasa, który zginął podczas bitwy jutlandzkiej w 1916 r.

[edytuj] Po raz pierwszy w Foreign Office

Eden został ministrem spraw zagranicznych w czasie, kiedy polityka zagraniczka Wielkiej Brytanii była nastawiona na powstrzymywanie rozwoju totalitarnych potęg. Eden popierał politykę nieinterwencji podczas hiszpańskiej wojny domowej i wspierał politykę Neville'a Chamberlaina ograniczonych ustępstw na rzecz Niemiec. Nie protestował również przeciwko zajęciu Nadrenii w 1936 r. W lutym 1938 r. złożył jednak rezygnację ze swojego stanowiska, w proteście przeciwko zbyt jego zdaniem ustępliwej polityce Chamberlaina wobec Włoch. To, oraz jego późniejsza krytyka porozumień monachijskich, zbliżyło go do lidera wewnątrzpartyjnej opozycji i krytyka polityki rządu, Winstona Churchilla. Taka postawa również, przyczyniła się do spadku zaufania do niego wśród licznych środowisk politycznych, ale zyskała mu sympatię szerszego grona wyborców.

[edytuj] II wojna światowa

We wrześniu 1939 r., po wybuchu II wojny światowej, Eden na krótko wstąpił do armii w randze majora, ale szybko wrócił do rządu jako minister ds. dominiów, ale nie wszedł w skład gabinetu wojennego. Nie był również brany pod uwagę jako kandydat na stanowisko premiera po rezygnacji Chamberlaina w maju 1940 r. Nowym premierem został Winston Churchill, który mianował Edena ministrem wojny. Później w tym samym roku Eden został ministrem spraw zagranicznych. Chociaż był jednym z najbliższych współpracowników Churchilla, Eden odegrał niewielką rolę podczas negocjacji na najwyższym szczeblu, gdyż zwykł je prowadzić osobiśnie premier. Eden występował w nich raczej jako współpracownik i pomocnik Churchilla. To jednak jego dziełem były bliskie relacje Wielkiej Brytanii z przywódcą Wolnych Francuzów, generałem Charlesem de Gaullem. W 1942 r. Eden został dodatkowo przewodniczącym Izby Gmin.

[edytuj] Po wojnie

[edytuj] W opozycji

Po wyborczej wygranej laburzystów w 1945 r. Eden znalazł się w opozycji jako zastępca lidera konserwatystów. Wielu ludzi w tym czasie uważało, że Churchill powinien zrezygnować z kierowania partią i przekazać jej stery w ręce Edena, ale były premier odmówił, a Eden był zbyt lojalny wobec niego, by zmuszać go do rezygnacji. Był to zresztą ciężki okres w życiu byłego ministra. Rozpadło się jego pierwsze małżeństwo z Beatrice Beckett, zaś najstarszy syn Simon zginął podczas walk w Birmie w ostatnich dniach wojny.

[edytuj] Ponownie w rządzie

W 1951 r. konserwatyści ponownie wygrali wybory i Eden, już po raz trzeci, został ministrem spraw zagranicznych. Ponieważ Churchill nie odgrywał już tak wielkiej roli w gabinecie jak w latach II wojny, Eden samodzielnie kierował polityką zagraniczną państwa, radząc sobie umiejętnie z licznymi światowymi kryzysami doby "zimnej wojny". Nie udało mu się jednak powstrzymać stałego spadku znaczenia Wielkiej Brytanii na arenie międzynarodowej na rzecz Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. W 1952 r. ożenił się ponownie z katoliczką, Clarissą Churchill, siostrzenicą Winstona. Pogarszał się również stan jego zdrowia. W 1953 r. przeszedł w klinice w Bostonie kilka operacji woreczka żółciowego, ale nigdy nie wrócił już do pełni zdrowia. W 1954 r. został kawalerem Orderu Podwiązki.

[edytuj] Premier Zjednoczonego Królestwa

W kwietniu 1955 r. schorowany Churchill zrezygnował ze wszystkich stanowisk i udał się na emeryturę. Eden zastąpił go na stanowisku premiera i lidera konserwatystów. Anthony Eden, ze swoją służbą dyplomatyczną podczas II wojny i urokiem osobistym, cieszył się sporym poparciem w społeczeństwie. Niedługo po objęciu stanowiska premiera rozpisał nowe wybory powszechne, które jeszcze bardziej powiększyły przewagę konserwatystów. Jednak sir Anthony nigdy nie sprawował urzędów zajmujących się sprawami wewnętrznymi oraz miał niewielkie doświadczenie w ekonomii. W tych dziedzinach zdał się na swoich ministrów, zwłaszcza na Raba Butlera, kanclerza skarbu, później Lorda Prywatnej Pieczęci i Przewodniczącego Izby Gmin. Sam zajmował się sprawami zagranicznymi. Zawarł ścisły sojusz z prezydentem Stanów Zjednoczonych Eisenhoweremm. Jego słynne słowa Pokój ma pierwszeństwo, zawsze zjednały mu sporą popularność.

[edytuj] Kryzys sueski

Najsłynniejszym działaniem Edena była próba przeciwdziałania, wspólnie z Francją, próbie nacjonalizacji Kanału Sueskiego, którego Wielka Brytania była większościowym akcjonariuszem, przez prezydenta Egiptu Gamala Abdela Nassera. Eden, który uważał Nassera za drugiego Mussoliniego, przekonał Francuzów do wspólnej interwencji przeciwko Nasserowi. Alianci sprzymierzyli się również z Izraelem i na tajnym spotkaniu w Sèvres w październiku 1956 r. uzgodniono plan działań.

29 października wojska izraelskie przekroczyły granicę egipską i szybko posuwały się w kierunku kanału. Wielka Brytania i Francja wystąpiły wówczas jako "rozjemcy" i 5 listopada wysadziły desant w Port Saidzie, przejmując kontrolę nad kanałem. Następnego dnia, w wyniku presji ONZ, nastąpiło zawieszenie broni.

Operacja sueska zakończyła się militarnym sukcesem, ale była dyplomatyczną katastrofą. Brytyjsko-francuska interwencja nie znalazła poparcia ani w Waszyngtonie (na co liczył Eden), ani w Moskwie (która popierała Nassera). Rząd USA wywierał dyplomatyczne i gospodarcze (wyzbywanie się funta brytyjskiego, co spowodowało spadek jego wartości i groźbę recesji gospodarczej) naciski na Wielką Brytanię.

Eden zrozumiał, że bez poparcia Stanów Zjednoczonych niczego nie zdziała. Nieudana interwencja zrujnowała jego dobrą opinię męża stanu. W styczniu 1957 r., Harold Macmillan, kanclerz skarbu i jeden z pomysłodawców interwencji, przekonał Edena, aby złożył dymisję i sam objął stanowisko premiera. Edenowi udało się w najbliższych latach odbudować swoją reputację w społeczeństwie. W 1961 r. otrzymał parowski tytuł hrabiego Avon.

Interwencja sueska pokazała Wielkiej Brytanii jej miejsce w szeregu mocarstw. Była ona końcem złudzeń Brytyjczyków o potędze Zjednoczonego Królestwa.

[edytuj] Na emeryturze

Na emeryturze Eden wiódł spokojny żywot ze swoją drugą żoną Clarissą w Rose Bower na rzeką Ebble w Wiltshire. W 1976 r. opublikował swoje osobiste wspomnienia zatytułowane Another World oraz wiele tomów swoich wspomnienień politycznych. Jako jeden z człowych polityków okresu II wojny wystąpił w wielu programach dokumentalnych opisujących ten etap dziejów. Były to min. The World at War telewizji Thames z 1974 r., czy też Le chagrin et la pitié Marcela Ophülsa z 1971 r. opowiadający o okupacji Francji. W latach 1945-1973 Eden był również kanclerzem Uniwersytetu w Birmingham.

W 1976 r. udał się w podróż do Stanów Zjednoczonych. Święta Bożego Narodzenia spędził w domu Averella i Pameli Harriman. Po Nowym Roku jego stan zdrowia gwałtownie się pogorszył. Na prośbę rodziny premier James Callagham wysłał do Miami specjalny samolotu RAF-u, by lord Avon mógł wrócić do domu. Były premier zmarł na raka wątroby w Salisbury w 19777 r. Urodził się w roku, gdy królowa Wiktoria obchodziła swój diamentowy jubileusz, zmarł w roku srebrnego jubileuszu królowej Elżbiety.

Anthony Eden był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy ożenił się 5 listopada 1923 r. z Beatrice Helen Beckett (26 lipca 1905 - 29 czerwca 1957), córkę sir Williama Becketta, 1. baroneta i Mabel Duncombe, córki Williama Duncombe'a, wicehrabiego Helmsley. Anthony i Beatrice mieli razem dwóch synów:

Simon Gascoyn Eden (13 listopada 1924 - 23 czerwca 1945), pilot RAF-u, zginął podczas walk w Birmie
Nicholas Eden (3 października 1930 - 17 sierpnia 1985), 2. hrabia Avon

Małżeństwo Edena zakończyło się rozwodem w 1950 r. Po raz drugi ożenił się 14 sierpnia 1952 r. z Anne Clarissą Churchill (ur. 28 czerwca 1920), córką Johna Strange'a Spencer-Churchilla i lady Gwendoline Bertie, córki 7. hrabiego Abingdon, bratanicę Winstona Churchilla. Małżeństwo to nie doczekało się potomstwa.

Anthony Eden jest pochowany w kościele w Alvediston, 3 mile od Rose Bower.

[edytuj] Gabinet Anthony'ego Edena

premier: Anthony Eden
Lord Kanclerz: David Maxwell-Fyfe, 1. hrabia Kilmuir
Lord Przewodniczący Rady: Robert Gascoyne-Cecil, 5. markiz Salisbury
Lord Tajnej Pieczęci, Przewodniczący Izby Gmin: Harry Crookshank
Kanclerz Skarbu: Rab Butler
minister spraw zagranicznych: Harold Macmillan
minister spraw wewnętrznych: Gwilym Lloyd George
minister ds. kolonii: Alan Lennox-Boyd
minister ds. Wspólnoty Narodów: Alexander Douglas-Home, 14. hrabia Home
Przewodniczący Zarządu Handlu: Peter Thorneycroft
Kanclerz Księstwa Lancaster: Frederick Marquis, 1. hrabia Woolton
minister edukacji: David Eccles
minister ds. Szkocji: James Stuart
minister rolnictwa i rybołówstwa: Derick Heathcoat-Amory
minister pracy i służby narodowej: Walter Monckton
minister obrony: Selwyn Lloyd
minister ds. samorządu: Duncan Sandys
minister emerytur i ubezpieczeń społecznych: Osbert Peake

Zmiany

grudzień 1955 – Rab Butler zastępuje Harry'ego Crookshanka na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci i Przewodniczącego Izby Gmin, Harold Macmillan zastępuje Butler na stanowisku Kanclerza Skarbu, Selwyn Lloyd zastępuje Macmillana na stanowisku ministra spraw zagranicznych, Walter Monckton zastępuje Lloyda na stanowisku ministra obrony, Ian Macleod zastępuje Moncktona na stanowisku ministra pracy, George Douglas-Hamilton, 10. hrabia Selkirk zastępuje lorda Wooltona na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster, Patrick Buchan-Hepburn wchodzi w skład gabinetu jako minister robót, Osbert Peake opuszcza gabinet, jego następcy na stanowisku ministra emerytur i ubezpieczeń społecznych nie wchodzą w skład gabinetu
październik 1956 – Walter Monckton obejmuje urząd Paymaster-General i pozostaje w gabinecie, Anthony Henry Head zastępuje Moncktona na stanowisku ministra obrony