Wikipedia:Uitgelicht/november

Een tompoes (ook: tompouce) is een typisch Nederlands gebakje. Het bestaat uit een bovenkant van bladerdeeg, bedekt met (roze) glazuur. Daaronder een dikke laag met vanillebanketbakkersroom en daaronder zit weer een laagje bladerdeeg. Kenmerkend voor de tompoes is de "baksteenvorm". In België is de tompoes bijna altijd afgewerkt met wit glazuur. Meestal is hij er ook rechthoekig maar af en toe wordt hij ook in vierkante vorm gemaakt. (Lees verder)

Sjanghai (Chinees: 上海, pinyin: Shànghǎi; op zee) is met 17 miljoen inwoners de grootste stad van China. De stad is strategisch gelegen aan de monding van de Jangtsekiang, China's grootste rivier.

Sjanghai heeft zich razendsnel ontwikkeld tot het financiële en handelscentrum van China. De stad is sinds 2004 de grootste haven van de wereld en heeft daarmee de positie van Rotterdam overgenomen. Een magneetzweeftrein verbindt het vliegveld en de stad. (Lees verder)

De Sint-Pieterskerk of San Pietro in Vaticano werd van 1506 tot 1626 gebouwd op het Circus van Nero in Rome, waar ooit de apostel en eerste paus, Petrus, gekruisigd en begraven zou zijn.

De eerste Sint-Pieter werd gebouwd door Keizer Constantijn in 324, maar dit gebouw was tegen de zestiende eeuw in een zeer slechte staat. Paus Nicolaas V liet Bernardo Rossellino het gebouw opknappen, maar de pogingen werden al gauw gestaakt. In 1506 werd in de geest van de Renaissance de oude basilica gesloopt en een nieuwe kerk ontworpen door Bramante in opdracht van paus Julius II. De nieuwe basiliek opende haar deuren in 1626, en is één van de grootste kerken ter wereld. (lees verder)

Asbest wordt reeds sinds de oudheid gebruikt, en werd in België en Nederland in de jaren '80 veel gebruikt in gebouwen, vanwege zijn isolerend vermogen, slijtvastheid en prijs.

Reeds in de jaren '60 (vóór het veelvuldige gebruik ervan) werd aangetoond dat werken met de losse asbestvezels kan leiden tot longkanker en stoflongen, en dit al vanaf de eerste aanraking. Hoewel het gebruik ervan werd verboden, komen de vezels nog overal voor, zelfs op het platteland. Belangrijkste oorzaak hiervan is de afbraak van asbestgebouwen. (lees verder)

De Verenigde Naties is een internationale organisatie, opgericht in 1945 door 51 landen. Eind 2005 is bijna elk internationaal erkend, onafhankelijk land lid van de organisatie. Vanuit het hoofdkantoor in New York nemen de lidstaten en de gespecialiseerde suborganisaties van de Verenigde Naties beslissingen in reguliere ontmoetingen over essentiële wereldzaken. (Lees verder)

De ruigpootuil (Aegolius funereus) is een kleine uil die deel uitmaakt van de familie van echte uilen, Strigidae, en het geslacht Aegolius. De soort komt voornamelijk voor in dichte naaldbossen in het noorden van Noord-Amerika, in Azië en in grote bergketens zoals de Alpen en de Rocky Mountains. Wereldwijd zijn er tot dusver zeven ondersoorten beschreven, waarvan het bestaan van vijf ondersoorten algemeen wordt aanvaard. Het territorium van de Ruigpootuil wordt afgebakend door een bepaalde manier van zingen. (Lees verder)

Hans Holbein de Jonge (1497/98 - 1543) was een kunstschilder die werkte in de noordelijke Renaissance-stijl. Holbein werd geboren in Augsburg in Beieren, in een familie van kunstschilders, en werd in 1519 lid van het schildersgilde in Bazel. Oorspronkelijk schilderde Holbein religieuze onderwerpen, maar een groot deel hiervan is bij de Zwitserse beeldenstorm verloren gegaan. Hij werd vooral bekend door zijn portretschilderingen. (Lees verder)

Ultramarijn is een blauw pigment. Van nature wordt het pigment aangetroffen in het mineraal lazuriet, dat onder andere aangetroffen wordt in het kostbare lapis lazuli. De kleur blauw van ultramarijn neigt iets naar het rood, waardoor het geschikt is om violetten te mengen. Het eerste aangetroffen gebruik van lapis lazuli als pigment stamt uit de 6e en 7e eeuwse grotschilderingen in Afghanistan. Het pigment werd gedurende 14e een 15e eeuw veel gebruikt in Europa. (Lees verder)

Vandaag wordt in België de Wapenstilstand van de Eerste Wereldoorlog herdacht. Ieder jaar wordt er in aanwezigheid van de Koning de wapenstilstandsceremonie gehouden, niet alleen om de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog te gedenken, maar ook degenen van de Tweede Wereldoorlog en alle andere oorlogen in de wereld. (Lees verder)

Op 13 november 1945 werd generaal Charles de Gaulle gekozen tot de eerste president van het naoorlogse Frankrijk. Al in januari 1946 trad hij af toen duidelijk werd dat zijn voorstellen niet in de nieuwe grondwet zouden worden opgenomen. In 1965 trad hij aan voor een tweede periode als president, waarin hij de betrekkingen met Duitsland en de Volksrepubliek China verbeterde. (Lees verder)

Niet alle geluiden die door dieren worden geproduceerd verstaan we onder 'muziek'. De diermuziek verloopt volgens een logisch ritmisch, soms ook melodieus schema en bestaat uit verschillende frasen, met elk tussen de vier en zes noten. (Lees verder)

Vincent van Gogh was een Nederlands kunstschilder. Hij wordt tegenwoordig gezien als een van de grootste schilders die ooit heeft geleefd. Deze erkenning kwam echter pas laat. Zo werd gedurende zijn leven slechts één schilderij verkocht. Van Gogh produceerde al zijn werk gedurende een periode van slechts tien jaar. (Lees verder)

Hoewel korstmossen (of lichenen) op het eerste gezicht plant-achtige organismen lijken, zijn ze in werkelijkheid de innige symbiose van twee verschillende typen van organismen: een schimmel en een groenwier of een blauwalg (Cyanobacteria). Aan de buitenkant zit de schimmel, die dus ook de grove vorm van het korstmos bepaalt. De algen verzorgen de fotosynthese en produceren daarbij in plaats van de suiker speciale suikeralcoholen die door de schimmel kunnen worden gebruikt. (Lees verder)

De muis is een onderdeel van een computer waarmee de cursor bestuurd kan worden. Op 17 november 1970 krijgt Douglas C. Engelbart octrooi op zijn uitvinding. Vanwege de gelijkenis van het apparaatje met het gelijknamige dier kreeg het in veel talen de naam muis. In de traditionele versie van de muis wordt beweging geregistreerd met een balletje aan de onderkant van de muis. Deze mechanische muis wordt tegenwoordig amper nog verkocht; tegenwoordig is de optische muis de standaard. Hierbij wordt beweging geregistreerd met behulp van licht. (Lees verder)

Golf is een balspel waarbij men met zo min mogelijk slagen een kleine harde bal van de afslagplaats in een hole tracht te spelen. Een normale partij bestaat uit het spelen van 18 holes. Voor elke hole is het aantal slagen bekend dat men gemiddeld doet om de bal in de hole te krijgen; dit noemt men de par score. Elke speler heeft een handicap, die berekend is in functie van zijn scores. Hoe lager de handicap, hoe beter de speler. (Lees verder)

Filosofie is het verlangen en streven naar kennis of wijsheid. In het Grieks is het woord filosofia een samenstelling van de woorden voor liefde (filein = houden van, filia = vriendschap, fileo = liefde, kus) en voor wijsheid (sofia). Een beoefenaar van filosofie wordt een filosoof of wijsgeer genoemd. In het dagelijks spraakgebruik wordt de term filosofie gebruikt om een vorm van wijsheid, levensbeschouwing of uitgangspunten van iemand aan te duiden.(Lees verder)

Curaçao (Kòrsou) is een eilandgebied en het grootste eiland van de Nederlandse Antillen, welke samen met Nederland en Aruba tot het Koninkrijk der Nederlanden behoort. De grootste plaats op het eiland is Willemstad, tevens hoofdstad van de Nederlandse Antillen. Naast Willemstad kent Curaçao nog meer dorpen, zoals Julianadorp, Westpunt en Barber. De officiële landtalen zijn nederlands, engels en papiaments. (Lees verder)

De Tachtigjarige Oorlog was een opstand en strijd in de Nederlanden die duurde van 1568 tot 1648. Tijdens de oorlog werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een wereldmacht, vooral door de zeevaart. De Republiek beleefde een Gouden Eeuw op economisch, wetenschappelijk en cultureel gebied. De naam "Tachtigjarige Oorlog" werd voor het eerst gebruikt in de 19e eeuw: tot die tijd werd vooral gesproken van De Opstand of De Nederlandse Opstand. De naam "Opstand" slaat vooral op de eerste fase van de Tachtigjarige Oorlog, toen de Republiek nog niet bestond. (Lees verder)

Onder neogotiek wordt een 19e eeuwse stroming in de bouwkunst verstaan die zich geheel heeft laten inspireren door de middeleeuwse gotiek. De neogotiek ontstond in Engeland en is een reactie op de strakke, koele vormen van het classicisme met haar uitgesproken rationele karakter. De neogotiek vond haar oorsprong in de romantiek met haar belangstelling voor de middeleeuwen. (Lees verder)

Fijn stof, ofwel in de lucht zwevende deeltjes kleiner dan 10 micrometer, maakt deel uit van de luchtvervuiling en heeft zodoende een ongunstig effect op de gezondheid van mensen.

Fijn stof blijft in de lucht zweven en bestaat uit deeltjes van verschillende grootte, van verschillende herkomst, en dus met een verschillende chemische samenstelling. Het is niet bekend welke stofdeeltjes schadelijk zijn voor de gezondheid, maar dat fijn stof erg schadelijk is, is wel bekend. Daarnaast is er recent aandacht gekomen voor deze vorm van luchtvervuiling in de discussie over mondiale zonsverduistering, omdat deze zelfs gevolgen zou kunnen hebben voor het klimaat. (Lees verder)

Suriname is een republiek aan de noordoostkust van Zuid-Amerika. Het grenst in het oosten aan Frans-Guyana, in het westen aan Guyana (voormalig Brits Guiana), in het zuiden aan Brazilië en in het noorden aan de Atlantische Oceaan. Suriname heeft zowel met Guyana als met Frans-Guyana een grensgeschil. Het land is 163.820 km² groot en heeft een kustlijn van 386 km. Op 25 november 1975 werd Suriname onafhankelijk. (Lees verder)

Roodzwenkgras (Festuca rubra) is een vaste plant die behoort tot de grassenfamilie. Het wordt veel gebruikt voor de aanleg van gazons. Roodzwenkgras kan goed tegen schaduw en groeit goed op zowel kleigrond als op arme, droge zandgrond. Op kleigrond kan het gewoon struisgras verdringen. Roodzwenkgras bloeit in mei met een pluimvormige bloeiwijze. (Lees verder)

De Slag bij Westrozebeke werd op 27 november 1382 op de Goudberg bij Westrozebeke geleverd tussen een Vlaams leger onder leiding van Filips van Artevelde en Lodewijk II van Male, graaf van Vlaanderen, die na zijn nederlaag op het Beverhoutsveld de hulp van koning Karel VI van Frankrijk had ingeroepen. De Vlamingen werden verslagen. Filips van Artevelde sneuvelde en zijn lijk werd op een rad tentoongesteld. (Lees verder)

Margaret Thatcher is een Britse politica. Ze was de eerste vrouwelijke leider van de Britse Conservative Party. Ook was Thatcher de eerste vrouwelijke eerste minister van het Verenigd Koninkrijk. Zij werd bekend als de IJzeren dame (Engels: The Iron Lady) en was premier van 1979 tot eind 1990. (Lees verder)

Giacomo Puccini is samen met Giuseppe Verdi de belangrijkste Italiaanse operacomponist van het einde van de 19e en begin 20e eeuw. Van zijn hand zijn de bekende opera's La Bohème, Tosca, Madame Butterfly. Toen Puccini op 29 november 1924 overleed aan de gevolgen van complicaties bij de behandeling van keelkanker, liet hij zijn laatste opera, Turandot, onafgemaakt achter. Deze opera beleefde een bijzondere uitvoering in de Verboden Stad in Peking; uniek omdat de Volksrepubliek China uitvoering van deze opera altijd verboden had. (lees verder)

De maan is op 30 november 1609 voor het eerst door een telescoop bestudeerd door Galileo Galilei. De maan kent verschillende schijngestalten, zoals nieuwe maan, eerste kwartier, volle maan, en laatste kwartier. Als de Aarde tussen de zon en de maan komt, is er sprake van een maansverduistering. Het oppervlak van de maan is bedekt met inslagkraters. President George W. Bush wil in 2018 weer mensen op de maan laten landen. (lees verder)