Atheïsme

Baron d'Holbach

Het Atheïsme is de afwezigheid van geloof in een of meerdere goden, of in een nauwere betekenis, het niet aannemen van het bestaan van god(en).

Het woord Atheïsme komt van het Grieks: het voorvoegsel 'αν' (an) betekent 'niet' en het woord 'θεος' (theos) betekent 'god' of 'godheid'.

[bewerk] Geschiedenis

Atheïsme is ouder dan het geloof in goden zelf. Vroege sporen van het atheïsme vinden we terug in het atomisme van Griekse filosoof Democritus. Het moderne atheïsme is een denken dat ontstond toen na de Middeleeuwen het denken omtrent natuur, mens en maatschappij zich los had gemaakt van het religieus denken. In het atheïstische denken wordt er van uitgegaan dat de resultaten van de maatschappijwetenschappen voldoende hebben aangetoond dat er geen kracht bestaat buiten de mens die invloed heeft op de ontwikkeling van het maatschappelijk leven en dat de resultaten van de natuurwetenschappen voldoende hebben aangetoond dat dit zich langs een geleidelijk evoluerende weg voltrekt.

Het is een filosofische stroming die ervan uitgaat dat de fundamentele uitgangspunten niet gerelateerd zijn aan of berusten op de aanname van het bestaan van goden en/of openbaring. Het atheïsme beperkt zich tot het feitelijk waarneembare of het logisch afleidbare. Zo gaat de atheïst ervan uit dat zijn overtuiging wetenschapelijk het best gefundeerd kan worden; met andere woorden het meest consistent is met de stand van de wetenschap, dat niet enkel op experimentele gegevens is gebaseerd maar ook op logische deductie.

Het begrip werd oorspronkelijk als negatieve benaming gebruikt voor mensen die een niet-officiële godsdienst beleden. Zo werden de christenen in de eerste eeuw door de Romeinen atheïsten genoemd.

Tegenwoordig noemt men atheïsten mensen die het waarschijnlijk achten dat goden of hogere wezens als geesten, duivels of engelen niet bestaan. Een term van de laatste tijd is het ietsisme. Dit zijn mensen die niet geloven in een god maar wel dat er 'iets of meer is' tussen hemel en aarde.

[bewerk] Atheïsme en andere stromingen

Men onderscheidt atheïsme, agnosticisme en filosofisch materialisme. Een atheïst ontkent het bestaan van goden, maar gaat er niet noodzakelijk van uit dat er niets is tussen hemel en aarde. Een agnost stelt dat het niet mogelijk is om het bestaan van hogere machten aan te tonen (en evenmin het niet-bestaan). Het filosofisch materialisme stelt dat alles tot strikt materiële processen te herleiden is, ook onze denkprocessen. Alle materialisten zijn bij definitie atheïsten, maar niet alle atheïsten zijn materialisten. Zo zijn er mensen die het bestaan van goden verwerpen, maar in telepathie geloven. Zij zijn atheïsten, maar geen materialisten.

Verwant met Atheïsme is de Vrijdenkerij die zich laten leiden door zakelijke evidenties en niet door autoriteitsgeloof of traditie.

Verder is er een niet-godsdienstige filosofische stroming die bekend staat als het humanisme, die het bestaan van hogere machten in het midden laat en zich bij het oplossen van morele vraagstukken richt op de mens.

Atheïsme staat ook niet noodzakelijk haaks op religiositeit: zie bv. Leo Apostel en Rik Pinxten, met betrekking tot atheïstische religiositeit en religieus humanisme. Er zijn ook religies die zich niet bezig houden met god(en), zoals bijvoorbeeld het Taoïsme, of god(en) bestaan wordt in het Taoïsme niet uitgesloten maar ze houden zich er niet mee bezig (zie religie).

Bepaalde politieke stromingen zoals het socialisme, anarchisme en het communisme hebben zich verbonden met het atheïsme, atheïsme zelf is echter niet politiek van aard.

[bewerk] Atheïsme Wereldwijd

Atheïsme komt het meest voor in West-Europa, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada en voormalig communistische landen als Rusland en China. In de Verenigde Staten van Amerika komt het relatief weinig voor (3% atheïsten volgens onderzoek uit 2006). Het meest atheïstische land ter wereld is waarschijnlijk Tsjechië. Volgens het Tsjechische Bureau voor de Statistiek was in 2001 59% van de bevolking niet-gelovig. Ook in Estland is de meerderheid van de bevolking niet-gelovig. Merk wel op dat atheïstisch en niet-gelovig niet per definitie hetzelfde zijn. Over het algemeen is het lastig het percentage atheïsten exact te bepalen, onder andere omdat het niet-exclusief is (een atheïst kan bijvoorbeeld tegelijkertijd ook agnost of boeddhist zijn), omdat sommige atheïsten formeel nog tot een kerkgenootschap behoren en omdat atheïsten in sommige landen gewantrouwd en/of vervolgd worden, en daarom niet altijd voor hun atheïsme durven uitkomen. Op aarde is ongeveer 15% niet-gelovig, waarvan ongeveer 4% atheïsten.

[bewerk] Bekende atheïsten

Een prominente Belgische atheïst is prof. dr. Etienne Vermeersch, ex-jezuïet die zijn geloof op zijn 25e de rug toekeerde. Hij publiceerde onder meer het "Vertoog over de god van het christendom". Een prominente Nederlandse atheïst is prof. dr. Herman Philipse. Hij publiceerde onder meer het Atheïstisch Manifest. Een recent boek van Richard Dawkins is: God als misvatting / The God Delusion.

Zie ook: Lijst van bekende atheïsten