Jan Evangelista Purkyně
Z Wikipedii
Jan Evangelista Purkyně /wymowa */ (w piśmiennictwie ang. spotykana pisownia Johannes Evangelists Purkinje, w pol. - Jan Ewangelista Purkyni albo Jan Ewangelista Purkini), ur. 17 grudnia 1787 w miejscowości Libochovice w Czechach, zm. 28 lipca 1869 w Pradze - czeski patriota, uczony, anatom, fizjolog.
W 1819 ukończył medycynę na uniwersytecie w Pradze. Był tam prosektorem, a po napisaniu doktoratu - otrzymał tam posadę profesora fizjologii. Podczas swej pracy na praskim uniwersytecie odkrył zjawisko nazwane efektem Purkyniego, polegające na złudzeniach percepcji barw przy słabym oświetleniu. Swoje najbardziej twórcze lata (1823-1850) spędził we Wrocławiu, tworząc silny i prężny ośrodek naukowy. W 1839 stworzył we Wrocławiu pierwszy w świecie uniwersytecki Wydział Fizjologii, a w 1842, tamże - pierwsze oficjalne laboratorium fizjologiczne.
Purkyně miał duży talent organizacyjny i umiejętność pozyskiwania pomocy finansowej na badania. Dzięki temu jego placówka wyposażona była w bardzo nowoczesne na ówczesne czasy mikroskopy, pozwalające na analizę struktur komórkowych. Zasadniczym wkładem Purkyniego w światową naukę w obszarze morfologii jest sprostowanie szeregu błędnych poglądów twórców koncepcji budowy komórkowej organizmów żywych, za jakich są uważani niem. przyrodnicy Matthias J. Schleiden (1804-1881) oraz Theodor Schwann (1810-1882). Schawnn i Schleiden publikując swoją koncepcje w 1832 r. sądzili, że cytoplazma komórek kształtuje się („krystalizuje się”) z bezpostaciowej blastemy (zarodzi) w uporządkowane porcje „pozamykane” w małych komórkach. Purkyně i jego uczniowie, poprzez szczegółowe badania mikroskopowe tkanek i komórek przedstawili dowody, które stały się podstawą obalenia tego poglądu. Dokonania naukowe Purkyniego w istotny sposób uporządkowały wiedzę o strukturze komórek i różnych tkanek. Według zgodnej opinii wielu wspóczesnych autorytetów, Instytut Fizjologii we Wrocławiu kierowany przez Purkyniego stał się "kolebką histologii".
J.E. Purkyně znany jest najlepiej z odkrycia w 1837 odmiany dużych komórek nerwowych (neuronów) w korze móżdżku), nazwanych potem komórkami Purkyniego oraz w 1839 - włókien Purkyniego w komorach serca, stanowiących część układu bodźco-przewodzącego. Purkyně jest też autorem pojęcia gr.- łac. pojęcia plasma (osocze) krwi oraz protoplazma komórek.
W jego zakładzie ulepszono mikrotom do cięcia tkanek w celu przygotowania preparatów mikroskopowych, który zaczęto używać do obserwacji histologicznych. Wprowadził szereg nowych technik histologicznych, m.in. zatapianie preparatów w balsamie kanadyjskim, do dziś używanym we wszystkich pracowniach histologicznych. Był także jednym z pierwszych użytkowników mikroskopu zespolonego. W 1829 badał i opisał wpływ kamfory, opium, atropiny i terpentyny na człowieka, w 1833 odkrył gruczoły potowe, wreszcie zaproponował zastosowanie badania odcisków palców do identyfikacji ludzi.
Purkyně oprócz dokonań na polu medycyny, był wybitnym lingwistą, założycielem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego we Wrocławiu, znawcą m.in. języka łużyckiego. Późniejsza jego działalność w Pradze, do której przeprowadził się w 1850 r., miała głównie charakter polityczny.
Pochowano go w Pradze na Wyszehradzie. Imię J.E. Purkyniego nosi dziś czeska Wojskowa Akademia Medyczna w Hradec Králové, uniwersytet w Usti nad Łabą, a także jedna z ulic w centrum Wrocławia.