Historia Wrocławia
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Budorigum
Wiele hipotez łączy antyczną osadę Budorigum z Wrocławiem. Nie ma co do tego większych wątpliwości, iż w czasach antycznych w okolicach Wrocławia istniała miejscowość o nazwie Budorigum. Została ona odwzorowana na antycznej mapie Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142- 147 naszej ery [1]. O tym, że miejscowość ta znajdowała się w sąsiedztwie Wrocławia, informuje Lexicon Universale [2] oraz wynika to z położenia wśród innych zidentyfikowanych miejscowości Śląska. Wiele źródeł wskazuje jednak na lokalizację Budorigum w pobliskim Brzegu.
[edytuj] Założenie miasta
Według tradycji, gród został założony przez czeskiego księcia Wratysława (panował 915-921). Nazwa miasta pochodzi od skróconej formy imienia założyciela, patrz Wrocisław. Około roku 990 miasto wraz z resztą Śląska przeszło we władanie Piastów, Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Początkowo ośrodek osadniczy mieścił się na Ołbinie, piastowski gród książęcy powstał na Ostrowie Tumskim, który był wówczas wyspą. Z czasem ośrodek urbanistyczny przeniósł się na lewy brzeg Odry w miejsce dzisiejszego Starego Miasta.
W 1000 roku na zjeździe gnieźnieńskim cesarz Otton III i Bolesław Chrobry ustanowili w mieście biskupstwo rzymskokatolickie. Krótko po tym powstała w obrębie grodu pierwsza katedra romańska. Choć miasto istniało już wcześniej – datę tę traktuje się oficjalnie jako początek jego istnienia – w 2000 roku uroczyście obchodzono tysiąclecie Wrocławia.
[edytuj] Rozwój (X-XIII wiek)
Miasto dzieliło dzieje Śląska będąc jego centrum gospodarczym i administracyjnym. Przy osłabieniu władzy Piastów przechodziło w ręce Przemyślidów. Stało się tak m.in. w 1038, gdy w wyniku trwającego od 4 lat antychrześcijańskiego powstania doszło do najazdu czeskiego księcia Brzetysława, a biskup wrocławski zmuszony był opuścić gród i aż do restytucji biskupstwa w 1051 rezydował najprawdopodobniej w Smogorzewie koło Namysłowa. Z okresu tego pochodzą odkryte w mieście szczątki świątyni pogańskiej z lat 30. XI wieku.
W 1109 nieudane oblężenie przez cesarza Henryka V – opodal grodu na terenie dzisiejszej dzielnicy Psie Pole doszło do zwycięskiej dla Krzywoustego potyczki z armią cesarską, zwanej bitwą na Psim Polu.
W 1138 po podziale kraju stało się siedzibą Władysława II Wygnańca. Po jego wygnaniu przez braci i powrocie z pomocą cesarską synów księcia, Bolesława Wysokiego i Mieszka Plątonogiego, stało się siedzibą pierwszego, który objął większość ojcowizny z tytułem księcia śląskiego.
Budowa zamku książęcego na lewym brzegu Odry naprzeciw Ostrowa Tumskiego (rejon dzisiejszego Uniwersytetu Wrocławskiego) i powstające wokół niego podgrodzia zapoczątkowały przeniesienie centrum miasta w to miejsce. Współcześnie uważa się, że pierwsza lokacja miasta nastąpiła jeszcze pod rządami Henryka Brodatego, przyjmuje się daty 1214 lub 1226. Ostrów stopniowo przechodził w posiadanie władz kościelnych. Ostatnim władcą rezydującym stale na Ostrowie był Henryk IV Prawy.
W 1241 roku wobec najazdu mongolskiego miasto zostało opuszczone przez mieszczan i spalone. Po najeździe ponownie dokonano lokacji miasta na prawie niemieckim wytyczając nowe ulice i obecny Rynek. W 1261 miasto otrzymało radę miejską, a od 1299 do 1351 trwała budowa nowych murów miejskich.
[edytuj] Rozkwit miasta (XIII-XVII wiek)
 |
|
Rozwój stymulowały kolejne przywileje książęce. W 1272 Henryk IV Prawy nadał miastu prawo mili, a dwa lata później pierwszy w Polsce przywilej prawa składu. W 1290 na Probusie wygasła pierwotna linia piastowskich książąt wrocławskich, a w 1335 po śmierci Henryka VI Dobrego księstwo wrocławskie stało się częścią korony czeskiej na mocy umowy zmarłego z Janem Luksemburskim.
Pierwsza wzmianka o istnieniu zegara na ratuszu datuje się na rok 1362. W 1387 miasto otrzymało swój pierwszy wodociąg. Rok 1416 to data zakończenia budowy gotyckiej katedry. Miasto przeżywa rozkwit handlu. W latach 1469-1490 wraz z całym Śląskiem należało do Węgier. Do roku 1474 Wrocław pozostawał członkiem Hanzy. W latach 1490-1515 prowadził wojnę handlową z Polską, głównie Krakowem.
O znaczeniu dochodów czerpanych z handlu świadczą dwa wydarzenia. W 1382 biskup wrocławski obłożył całe miasto klątwą, gdy mieszczanie próbowali uniemożliwić duchowieństwu łamanie własnego monopolu piwnego. Z kolei w 1418 doszło do powstania przeciwko nadużyciom rady miejskiej. Ratusz został zdobyty przez tłum rzemieślników, a wielu bogatych rajców zdekapitowano lub defenestrowano z wieży. Interwencja cesarska przywróciła stare porządki, 27 przywódców rewolty stracono.
5 czerwca 1443 r. Wrocław nawiedziło trzęsienie ziemi o sile ocenianej na więcej niż 6 w skali Richtera z epicentrum na północ od miasta. Straty były znaczne.
W 1523 po kazaniach Jana Hessa, byłego współpracownika biskupa Jana Turzona w farze Świętej Marii Magdaleny miasto przyjęło reformację.
W latach 1531-1555 pomiędzy dzisiejszym Biskupinem i Bartoszowicami a Opatowicami wykonano przekop Bartoszowicko-Szczytnicki, puszczając główny nurt Odry w kierunku Szczytnik, zmieniając przy tym nurt Starej Odry i skracając jej meandrujący bieg w obrębie najbliższych okolic ówczesnego miasta.
[edytuj] Okres wojen (XVIII wiek)
Kres złotego wieku stanowiła wojna trzydziestoletnia, która choć nie zniszczyła miasta bezpośrednio – Wrocław nie przyjął ani załóg cesarskich ani protestanckich – mocno uderzyła w jego okolice. Ponowny powolny rozkwit nastąpił dopiero po pokoju westfalskim. Cesarz Leopold II Habsburg w 1702 nadał miastu kolegium jezuickie, którą to datę uznaje się za powstanie Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wojny śląskie zaszkodziły miastu w ograniczonym stopniu. Jednak przejęcie Śląska przez Prusy Fryderyka II oznaczało utratę wszystkich dotychczasowych przywilejów. Na pociechę Wrocław otrzymał tytuł miasta królewskiego, stając się trzecią obok Berlina i Królewca rezydencją monarchy (Königliche und Residenziale Hauptstadt Breslau, Królewskie i Rezydencjalne Stołeczne Miasto Wrocław). Ludność zwolniono z uciążliwej służby wojskowej.
[edytuj] Ponowny rozkwit (XIX wiek)
W latach 1807-1838 na rozkaz wojsk napoleońskich doszło do wyburzenia fortyfikacji miejskich, co dało miastu możliwość szybkiego rozwoju urbanistycznego. Przyczyniło się do niego także przywrócenie w 1808 samorządności i autonomicznych władz miejskich. Wiek XIX to szybki rozkwit miasta i postępujący rozwój przemysłu. W 1840 uruchomiono pierwszą linię omnibusową a dwa lata później linię kolejową Wrocław – Oława, wkrótce przedłużoną aż na Górny Śląsk, gdzie łączyła się z koleją wiedeńsko-warszawską.
Świecki, pięciowydziałowy uniwersytet Universitas Litterarum Wratislaviensis powstał w 1811 po połączeniu starego kolegium jezuitów, Leopoldina z protestanckim uniwersytetem pruskim, Viadrina z Frankfurtu nad Odrą.
nazwy okolicznych wsi, obecnie osiedli miasta, w językach niemieckim i polskim
źródło: http://www.breslau-wroclaw.de
| Liczba ludności Wrocławia w latach 1819-1933 | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1819 | 1834 | 1852 | 1871 | 1880 | 1890 | 1900 | 1910 | 1925 | 1933 |
| 78.135 | 91.401 | 121.052 | 207.997 | 272.912 | 335.186 | 422.709 | 512.105 | 557.139 | 625.198 |
| Źródło: Heinz Rogmann, Die Bevölkerungsentwicklung im preußlischen Osten in den letzten hundert Jahren, Volk und Reich Verlag, Berlin, 1937; str. 210-211, Tabela 7a |
|||||||||
[edytuj] XX wiek
Rok 1903 przyniósł w lipcu wielką powódź na Odrze, co zapoczątkowało roboty ziemne przy systemie kanałów. Miasto hucznie obchodziło stulecie pokonania Napoleona – w 1913 dokonano otwarcia modernistycznej Hali Stulecia (niem. Jahrhunderthalle, obecnie Hala Ludowa), gdzie odbywała się wystawa wszech-niemiecka i targi wrocławskie, oraz Mostu Cesarskiego (niem. Kaiserbrucke, obecnie Most Grunwaldzki). lata 20. XX wieku to we Wrocławiu rozkwit architektury modernistycznej. Powstały wówczas m.in. domy handlowe Petersdorf autorstwa Ericha Mendelsohna (obecnie DT Kameleon) i Wertheim autorstwa H. Dernburga (obecnie DT Renoma). W 1937 miasto ponownie nawiedziła powódź odrzańska.
W 1929 roku podporządkowane od 1823 bezpośrednio papiestwu (od 1000 roku w archidiecezji gnieźnieńskiej) biskupstwo wrocławskie zyskało rangę arcybiskupią.
Po dojściu do władzy nazistów rozpoczęto kampanię deslawizacji Śląska, zmieniając dawne brzmiące z polska i słowiańska nazwy miejscowości. 10 maja 1933 na placu Wolności (wtedy Schloßplatz) odbyło się palenie książek. Wrocław utracił w 1938 swój nadany przez niemieckiego cesarza herb, zmieniony na bardziej niemiecki (vide: Herby Wrocławia). Na Tarnogaju powstał jeden z pierwszych w Niemczech obozów koncentracyjnych, szybko zlikwidowany.
[edytuj] II wojna światowa
W przeddzień napadu na Polskę w 1939 koncentrowały się tu oddziały Wehrmachtu i stąd wyruszyły na wschód.
W niedzielę 17 września w kościele św. Marcina po raz ostatni odprawiono mszę św. podczas której użyto języka polskiego (sama msza była wtedy oczywiście łacińska), m.in. śpiewano Boże, coś Polskę.
Jesienią 1939 do więzienia na Kleczkowskiej przywieziono kilkuset czeskich więźniów, zatrzymanych podczas masowych aresztowań. Później, w czasie trwania wojny, przez wrocławskie więzienia i areszty przewinęło się wiele osób, część z nich skazana została na śmierć na gilotynie. Łącznie w tym więzieniu zginęło 869 więźniów, w tym 363 Czechów i znaczna liczba Polaków.
25 lipca 1944 miasto zostało ogłoszone twierdzą (Festung Breslau). 19 stycznia 1945 na rozkaz gauleitera Śląska Karla Hankego dokonano przymusowej pieszej ewakuacji większości pozostającej jeszcze w mieście ludności cywilnej. Jak się ocenia, podczas ewakuacji z zimna i przemęczenia zginęło aż 90 tys. osób. Pozostali zapełnili ulice Drezna na krótko przed nalotami dywanowymi. Słynne bombardowania dywanowe RAFu, które doprowadziły Drezno do zniszczenia w stopniu porównywalnym z Warszawą, spowodowane zostały naciskami Stalina na zachodnich aliantów, by utrudnić Niemcom obronę Wrocławia.
Przez cztery miesiące, od 13 lutego do 6 maja 1945, Wrocław był oblegany przez wojska 1. frontu ukraińskiego, dowodzone przez marszałka Koniewa. Podczas ciężkich walk obie strony podpalały całe kwartały ulic, a załoga twierdzy, siłami robotników przymusowych i cywili, wyburzyła połowę dzielnicy w okolicach dzisiejszego pl. Grunwaldzkiego, by zbudować lotnisko zapasowe. Od 15 lutego do 1 maja Luftwaffe utrzymywała most powietrzny z Rzeszą. Przez 76 dni wykonano niemal 2 tysiące lotów i przewieziono do oblężonego miasta 1638 ton zapasów.
Dowódca twierdzy, generał Niehoff, po negocjacjach z generałem Głuzdowskim podpisał kapitulację 6 maja 1945 roku. Jako jedno z ostatnich miast niemieckich, Wrocław padł cztery dni po zdobyciu Berlina, na dwa dni przed ogłoszeniem końca wojny w Europie. Warunkiem kapitulacji były gwarancje godnego traktowania udzielone przez Rosjan. Generał Głuzdowski gwarantował jeńcom opiekę medyczną, zachowanie własności osobistej oraz natychmiastową repatriację po zakończeniu wojny. Żadna z obietnic nie została spełniona. Większość jeńców trafiła do sowieckich gułagów, skąd wielu z nich (być może nawet połowa) nigdy nie wróciła.
Żadna z formacji LWP pod dowództwem radzieckim nie brała udziału w zdobyciu Wrocławia.
[edytuj] Czasy powojenne
Po zakończeniu działań wojennych nowe władze położyły szczególny nacisk na integrację z resztą kraju. Przyjeżdżali tu przesiedleńcy z Kresów, szczególnie z okolic Lwowa i Stanisławowa, nie brak było także przybyszów z Wileńszczyzny. Przez pierwsze powojenne lata Wrocław, tak jak cały obszar tzw. Ziem Odzyskanych traktowany był przez wielu przyjezdnych jako źródło zaopatrzenia i szabru, czemu sprzyjała atmosfera tymczasowości i niepewności polskich osadników. W celach propagandowych od lipca do września 1948 w Hali Ludowej została zorganizowana Wystawa Ziem Odzyskanych. W czasie jej trwania odbył się w dniach 25-28 sierpnia Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju. Rozpoczęła się odbudowa miasta po ciężkich zniszczeniach wojennych.
W roku 1963 we Wrocławiu wybuchła epidemia ospy. Władze nałożyły znaczne ograniczenia na przemieszczanie się ludności.
W roku 1966 nastąpiła inauguracja najsłynniejszego wrocławskiego cyklicznego wydarzenia kulturalnego – Festiwalu Muzyki Oratoryjno-Kantatowej "Wratislavia Cantans".
W latach 1975 i 1976 miały miejsce pożary garnizonowego kościoła pw. św. Elżbiety umiejscowionego tuż przy wrocławskim rynku. Odbudowę – powoli ciągnącą się przez lata 80. – zakończono dopiero w roku 1997.
Rok 1980 przyniósł strajki we wrocławskich zakładach pracy, manifestacje uliczne. W zajezdni autobusowej przy ul. Grabiszyńskiej powstała wrocławska Solidarność. Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 aktywnie mimo internowania i późniejszych aresztowań liderów (Władysława Frasyniuka, Józefa Piniora i innych) działało podziemie solidarnościowe – kolportowane były ulotki, nadawane krótkie nielegalne audycje radiowe. W tym czasie rozpoczęła tu działalność Pomarańczowa Alternatywa pod "dowództwem" Waldemara Fydrycha – "Majora", a także "Solidarność Walcząca" Kornela Morawieckiego.
W roku 1983 Wrocław odwiedził w czasie swojej drugiej pielgrzymki do Polski Papież Jan Paweł II. Główne uroczystości odbyły się na Torze Wyścigów Konnych na Partynicach. W 1985 udostępniono do zwiedzania Panoramę Racławicką, sprowadzoną do miasta w 1946 – sam jej gmach wzniesiono już w latach 60. i 70.
W roku 1990 w wolnych wyborach samorządowych prezydentem miasta został Bogdan Zdrojewski. W tym też roku miasto wróciło do dawnego pięciopolowego herbu.
Wielki pożar Teatru Polskiego w styczniu 1994 roku przyniósł znaczne straty; teatr był odbudowywany i modernizowany przez ponad 2 lata.
Kongres Eucharystyczny na przełomie maja i czerwca 1997 roku był okazją do kolejnej wizyty papieża Jana Pawła II. Tym razem główne obchody kongresu odbyły się niemalże w centrum miasta – na placu między ulicami Powstańców Śląskich a Gwiaździstą.
Lipiec roku 1997 przyniósł największą powódź w dziejach miasta. Zalanych zostało wiele dzielnic mieszkalnych i przemysłowych, wiele budynków uległo uszkodzeniu, w znacznym stopniu zniszczone zostały budowle hydrotechniczne. Część osiedli została całkowicie zalana, Zalesie i Zacisze, które znajdowały się pomiędzy kanałem powodziowym a starym korytem Odry, nie miały szans na uratowanie przed zalaniem, podobny los miał czekać osiedla Sępolno i Biskupin, tam jednak worki z piasku pokonały wodę. Wały powodziowe zdały egzamin również na osiedlach Karłowice, Różanka i Osobowice, których położenie wręcz skazywało na zalanie. Osiedla które miały mniej szczęścia to m.in. Kowale, Maślice, Strachocin, Księże Wielkie i Małe, Rakowice, Widawa i Pracze Odrzańskie – wszystkie one leżą na terenach, które za czasów niemieckich służyły za obszary zalewowe, tak więc wszystkie one zostały niemal całkowicie zalane. Najsłynniejszym zalanym osiedlem był Kozanów, budynki z wielkiej płyty dla ok. 25 000 mieszkańców. Woda na tym osiedlu osiągnęła poziom 10 metrów (4 piętro). Podobny los spotkał większość osiedli leżących przy Odrze, zalany został Kleczków, a także największe osiedle miasta Ołbin i Nadodrze gdzie woda dostała się, zalewają obszar zamieszkały przez ok. 60 tys. mieszkańców, tak samo było z resztą centrum. Ogólnie woda zalała obszary Wrocławia gdzie łącznie mieszkało ponad 200 tysięcy Wrocławian. Miasto na długi czas zostało pozbawione bieżącej wody, częściowo także prądu. Dzięki heroicznej postawie mieszkańców zostały ocalone najcenniejsze zabytki (ratusz, Ostrów Tumski z katedrą, dworzec) i uratowanych wiele cennych ruchomości i dokumentów. Niestety wiele zabytków, zwłaszcza piśmienniczych, ucierpiało w zalanych wodą magazynach bibliotek, archiwów miejskich i sądowych. Ucierpiały też niektóre szpitale, infrastruktura telekomunikacyjna, energetyczna i sanitarna, liczne przedsiębiorstwa i majątek wielu mieszkańców. Pojazdy komunikacji miejskiej – autobusy i tramwaje – uchroniono przed zniszczeniem przeprowadzając na niezagrożone ulice i torowiska, ale po powodzi bardzo wiele samochodów zaparkowanych na ulicach miasta nie nadawało się już do użytku.
